کسانیکه معاملات مختلفی را در بازار سرمایه انجام می دهند، حتما تا به حال عنوان بازار اولیه را شنیده اند. برخی از افراد از مفهوم این اصلاح مطلع هستند و برخی دیگر هم نه. به طور کلی بازارهای بورسی و فرابورسی به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می شوند. هر یک از این بازارها ویژگی ها و پیامدهای مختص به خود را دارند و معاملات مشخصی در آن ها انجام می شوند. برای مثال معاملاتی که در بازارهای اولیه انجام می شوند مربوط به شرکت های بورسی و فرابورسی هستند که برای اولین بار است سهام آن ها در بازار سرمایه عرضه می شود. البته لازم به ذکر است معاملات انجام شده در این بازار و عرضه سهام مختلف هم شرایط مختص به خود را دارند و یکسان نیستند. در ادامه مقاله جزئیات بیشتری از بازار اولیه را توضیح می دهیم.

بازار اولیه چیست؟

به طور کلی بازارهای بورسی و فرابورسی به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می شوند. سهام شرکت های بورسی و فرابورسی که در بازار اولیه (primary market) به فروش می رسند، برای اولین بار است که در بازار سرمایه عرضه می شوند. در این بازار سهام چنین شرکت هایی به سرمایه گذاران عرضه می شوند؛ ولی سرمایه گذاران نمی توانند در همین بازار آن ها را به فروش برسانند. بنابراین منظور از بازار اولیه، بازاری است که سهام عرضه شده در آن برای اولین بار است که به سرمایه گذاران فروخته می شود. عرضه سهام نیز در این بازار به دو صورت عرضه اولیه و پذیره نویسی انجام می شود. هر یک از این دو نوع عرضه، یعنی عرضه اولیه و پذیره نویسی هم شرایط مختص به خود را دارند و مشابه یکدیگر نیستند.

همانطور که گفتیم سهامدارانی که سهام خود را از بازارهای اولیه خریداری کرده اند، نمی توانند در همین بازار، سهام خود را بفروشند؛ بلکه باید به بازار ثانویه وارد شوند. بازار ثانویه را می توانیم بازار سهام دست دومی بنامیم که قبلا توسط شرکت ها به سهامداران فروخته شده اند و از این پس شرکت ها نقشی در معاملات انجام شده ندارند.

پذیره نویسی چیست؟

شرکت هایی که در حال سپری کردن مراحل تاسیس هستند یا حتی شرکت هایی که تاسیس شده اند، می توانند برای تامین سرمایه مورد نیاز جهت تاسیس یا گسترش فعالیت های شرکت، اقدام به تامین مالی کنند. تامین مالی می تواند از طریق یکی از روش های افزایش سرمایه انجام شود. در این میان شرکت های سهامی عامی که هنوز تاسیس نشده اند و موسسان نمی توانند تمام سرمایه مورد نیاز برای تاسیس شرکت را تامین کنند، از فرآیند پذیره نویسی برای تامین مالی استفاده می کنند.

پذیره نویسی مراحل مختلفی دارد که طرح اولیه آن باید به تایید سازمان بورس و اوراق بهادار و سپس مجمع عمومی فوق العاده نیز برسد. پس از انجام مراحل پذیره نویسی، تعداد مشخصی از برگه تعهد سهام با مبالغ مشخص توسط بانک یا نهادی که برای انجام این کار در نظر گرفته شده اند، به متقاضیان عرضه می شوند. خریداران موظف هستند طی مدت زمانی که مشخص شده است، مبلغ برگه تعهد سهام را به حساب شرکت واریز کنند. به این ترتیب سرمایه مورد نیاز شرکت تامین می شود و پس از تاسیس شرکت نیز کسانی که برگه های تعهد سهام را دریافت کرده و مبالغ مشخص شده را پرداخت کرده اند، به همان میزان از سهام شرکت را دریافت می کنند و جزء سهامداران شرکت محسوب می شوند.

عرضه اولیه چیست؟

عرضه اولیه یکی از موضوعات مورد علاقه سرمایه گذاران تازه وارد به بازار سرمایه و کسانی است که تمایل دارند با کمترین میزان ریسک، سرمایه های خُرد خود را به سود برسانند. شرکت های تاسیس شده ای که برای اولین بار سهام خود را در بازار اولیه به فروش می رسانند، یک فرآیند عرضه اولیه را شکل می دهند. به بیان دیگر فروش سهام شرکت هایی که اولین بار است در بازار سرمایه عرضه می شوند، عرضه اولیه نام دارد.

در این فرآیند یک طرف معامله، شرکت مورد نظر است و طرف دیگر آن خریداران هستند. لازم به ذکر است روز و ساعت عرضه اولیه به صورت عمومی و در قالب پیام ناظر بازار منتشر خواهد شد. با توجه به اینکه سهام عرضه اولیه معمولا به میزان قابل توجهی به سود می رسند، خریداران نمی توانند تا سقف مشخص شده برای خرید سهام، درخواست خود را ثبت کنند. همچنین برای فروش سهامی که طی عرضه اولیه خریداری شده اند باید به بازار ثانویه مراجعه کنید.

مزیت عرضه سهام در بازار اولیه

همانطور که گفتیم سهام شرکت ها در بازارهای اولیه از طریق دو فرآیند عرضه اولیه و پذیره نویسی به عموم مردم فروخته می شوند. از طریق فرآیند پذیره نویسی، سرمایه مورد نیاز جهت تاسیس شرکت های سهامی عام تامین می شوند و در عین حال عموم مردم سرمایه مورد نیاز را تامین می کنند. از طریق فرآیند عرضه اولیه هم سهام شرکت هایی که به تازگی وارد بازار سرمایه شده اند، به صورت مستقیم به عموم مردم عرضه می شوند و خریداران می توانند با خیالی آسوده، سرمایه گذاری کنند.

بنابراین بازار اولیه باید بررسی های لازم برای فروش سهام شرکت های تاسیس نشده و تازه تاسیس را انجام داده و از ایجاد مشکلات احتمالی جلوگیری کند. به طور کلی بازارهای اولیه سه وظیفه اصلی بر عهده دارند که در ادامه مطلب به آن ها اشاره می کنیم:

• سازماندهی انتشار جدید اوراق بهادار
• تضمین اوراق بهادار
• توزیع اوراق جدید

لازم به ذکر است تمام اطلاعیه های مربوط به عرضه اولیه و پذیره نویسی که همگی مربوط به بازارهای اولیه هستند، به عنوان پیام ناظر بازار به صورت عمومی منتشر می شوند. به این ترتیب متقاضیان خرید چنین سهامی می توانند از تاریخ پذیره نویسی و عرضه اولیه مطلع شده و به موقع اقدامات لازم را انجام دهند.

جمع بندی

به طور کلی بازارهای بورسی و فرابورسی به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می شوند. در بازار اولیه، شرکت هایی حضور دارند که برای اولین بار است سهام آن ها عرضه می شود. عرضه سهام در بازارهای اولیه هم به دو صورت پذیره نویسی و عرضه اولیه انجام خواهد شد. پذیره نویسی مربوط به فروش سهام شرکت هایی است که هنوز تاسیس نشده اند و به تامین مالی نیاز دارند. عرضه اولیه هم مربوط به شرکت های تاسیس شده ای است که برای اولین بار سهام خود را به فروش می رسانند. در بازارهای اولیه یک طرف تمام معاملات، شرکت ها هستند و طرف دیگر هم خریداران. بنابراین فروش سهامی که سرمایه گذاران خریداری کرده اند در این بازار انجام نمی شود.