شرکت ها به منظور تأمین منابع مالی مورد نیاز برای طرح های توسعه ای، حفظ قدرت رقابت در بازار، اصلاح ساختار سرمایه و پاسخ گویی به نیاز نقدینگی اقدام به افزایش سرمایه می­ کنند. پس از انجام این پروسه تعداد سهام شرکت افزایش می یابد و قیمت تئوری هر سهم به گونه ای تغییر می کند که تغییری در دارایی سهامداران ایجاد نشود. اما در بازگشایی نماد پس از افزایش سرمایه، سهم بدون محدودیت نوسان بازگشایی شده و بسته به جو بازار، ممکن است درصدهای قابل توجهی از سود و زیان را برای سهامداران به همراه بیاورد. بنابراین در ادامه مقاله به معرفی انواع افزایش سرمایه و نحوه اعمال آن ها می پردازیم.

انواع افزایش سرمایه

افزایش سرمایه انواع مختلفی دارد و هر شرکت با توجه به اهداف و سیاست های مدیریتی خود، یکی از آن ها را انتخاب می کند. به طور کلی، انواع افزایش سرمایه را می توان شامل موارد زیر دانست:

• از محل سود انباشته
• از آورده نقدی و مطالبات حال شده
• از تجدید ارزیابی دارایی های شرکت
• از محل صرف سهام یا سلب حق تقدم

مراحل افزایش سرمایه به چه صورت است؟

برای انجام این فرآیند، پس از ارائه پیشنهاد هیئت مدیره به مجمع عمومی فوق العاده و تصویب آن و اظهار نظر حسابرس نسبت به گزارش توجیهی، مدارک به سازمان بورس فرستاده می شود و در صورت تأیید این سازمان، اطلاعیه دعوت به مجمع عمومی فوق العاده در خصوص تصمیم گیری نهایی افزایش سرمایه روی سایت کدال بارگزاری می شود.

محاسبه تعداد و قیمت سهام بعد از افزایش سرمایه

بعد از افزایش سرمایه، دارایی ریالی سهامداران از نظر تئوری تغییر نمی کند؛ یعنی با وجود افزایش تعداد سهام آن ها، قیمت هر سهم به همان نسبت کاهش می یابد. برای محاسبه تعداد سهام بعد از انجام این فرآیند، از فرمول زیر استفاده می‎ کنیم:

(100/درصدافزایش سرمایه+1)*تعداد سهام قبلی = تعداد سهام جدید

به عنوان مثال اگر شما 1000 عدد سهم از یک نماد داشته باشید که 70% افزایش سرمایه دهد، تعداد سهام شما بعد از افزایش سرمایه به شکل زیر محاسبه می شود:

1700= ( 0.7 + 1 ) * 1000 = تعداد سهام جدید

اما قیمت سهم بعد از انجام این فرآیند، با توجه به نوع افزایش آن محاسبه می شود که در ادامه بررسی می کنیم.

افزایش سرمایه به چه کسانی تعلق می گیرد؟

وقتیکه افزایش سرمایه یک شرکت در مجمع عمومی فوق العاده تصویب می شود، شرکت وارد روند اداری می شود و تمامی سهامدارانی که قبل از تشکیل مجمع عمومی فوق العاده سهام شرکت را داشته باشند، مشمول آن خواهند شد.

به عنوان مثال، یک سرمایه گذار، سهامدار بلندمدت شرکتی که قصد انجام این کار را دارد، نیست؛ اما یک روز قبل از بسته شدن نماد معاملاتی جهت برگزاری مجمع عمومی فوق العاده، سهام را خریداری می کند و به دلیل مالکیت این فرد در روز مجمع، این فرآیند شامل او خواهد شد.

از محل سود انباشته (سهام جایزه)

شرکت ها بخشی از سود خالص خود در پایان سال مالی را به عنوان سود نقدی به سهامداران پرداخت می کنند و بخش دیگری را تحت عنوان سود انباشته در شرکت نگه می دارند که در ترازنامه آن ها در قسمت حقوق صاحبان سهم قرار می گیرد. هنگامیکه شرکت برای پروژه های جدید نیاز به پول داشته باشد و سود انباشته نیز به میزان چشمگیری در دسترس باشد، می تواند اقدام به افزایش سرمایه از محل سود انباشته کند. پس در این حالت، عملا پول جدیدی به شرکت وارد نمی شود، بلکه شرکت از حساب سود انباشته، نیاز مالی مدنظر خود را بر طرف می کند.

به سهامی که از این طریق به سهامداران داده می شود، سهام جایزه گفته می شود. معمولا دو ماه بعد از ثبت آگهی، سهام جایزه به پرتفوی سهامداران اضافه می شود. در روش سود انباشته درصد مالکیت شما در شرکت تغییری پیدا نمی کند؛ به این معنا که از نظر تئوریک میزان دارایی شما نیز تغییری نمی کند، یعنی به همان نسبت که تعداد سهام شما زیاد می شود، قیمت سهام کاهش پیدا می کند.

اگر یک سهم با قیمت پایانی 1500 تومان (15000 ريال) بخواهد 300% افزایش سرمایه از محل سود انباشته بدهد و به عنوان مثال شما هم 1000 عدد سهم از آن را داشته باشید، مطابق فرمول گفته شده در بالا، تعداد سهام شما برابر خواهد شد با:

4000 = ( 3 + 1 ) *1000 = تعداد سهم شما بعد از افزایش سرمایه

اما فرمول قیمت جدید هر سهم پس از افزایش سرمایه از محل سود انباشته به صورت زیر می باشد:

قیمت جدید هر سهم = قیمت هر سهم قبل از افزایش سرمایه/(1+درصد افزایش سرمایه/100)

 به عنوان نمونه در مثال اخیر، قیمت هر سهم پس از افزایش سرمایه برابر خواهد بود با:

قیمت جدید هر سهم = 1500/(1+3) = 375

همانطور که مشاهده می کنید، در این فرآیند به دارایی سهامدار چیزی اضافه نمی شود و به همان نسبت که تعداد سهام او زیاد شده، به همان نسبت قیمت هر سهم کاهش یافته است.

از آورده نقدی و مطالبات حال شده

در این حالت، نیاز به تامین مالی از سوی سهامداران فعلی شرکت است که این امر باعث می شود که شرکت حق استفاده و حضور در فرآیند مذکور را در ابتدا به سهامداران فعلی شرکت بدهد. به این صورت که پس از برگزاری مجمع، شرکت تعداد جدیدی سهام منتشر می کند که به آن ها حق تقدم می گویند. این سهام حق تقدم به پرتفوی سهامداران فعلی شرکت اضافه می شود و نماد آن، همان نماد شرکت می باشد که به انتهای آن "ح" به نشانه حق تقدم اضافه شده است. به عنوان مثال "کگلح" یعنی حق تقدم نماد "کگل".

پس از اعمال این فرآیند از طریق آورده نقدی، قیمت هر سهم دچار تغییراتی می شود که به آن خواهیم پرداخت. در مورد قیمت سهام حق تقدم نیز، از نظر تئوریک، قیمت هر سهم حق تقدم، 1000 ریال از قیمت سهام اصلی شرکت باید کمتر باشد. اما از آنجا که سهام حق تقدم نیز به مدت حدودا دو ماه در بورس مانند دیگر نمادها معامله می شود، ممکن است این اختلاف بیشتر و یا کمتر از مقدار گفته شده باشد. سهامداران در مدت 2 ماهه که به آن مهلت پذیره نویسی می­ گویند، می توانند دو کار زیر را انجام دهند.

• پرداخت مبلغ اسمی سهام

در این روش شما به ازای هر حق تقدم، 1000 ریال به شماره حساب اعلامی از طرف شرکت پرداخت کرده و پس از طی شدن مراحل آن که حدود 4 الی 6 ماه می باشد، حق تقدم شما به سهم تبدیل می شود.

• فروش حق تقدم

در این روش شما می توانید در بازه 2 ماهه، حق تقدم خود را در بورس به فروش برسانید. معامله حق تقدم همانند نماد اصلی سهم است، اما دامنه نوسان حق تقدم های شرکت های بورسی 10 درصد است و بازه نوسان حق تقدم های شرکت های فرابورسی، به اندازه بازه نوسانی سهم اصلی است. به عنوان مثال، سهمی با قیمت 17000 ريال اقدام به افزایش سرمایه 60% از طریق آورده نقدی می کند، قیمت جدید سهم به شکل زیر محاسبه می شود:

 قیمت جدید هر سهم = (قیمت سهم قبل افزایش سرمایه + (100*درصد افزایش سرمایه/100))/(1 + درصد افزایش سرمایه/100)

لازم به ذکر است که تعداد سهام اصلی شما پس از انجام تمامی مراحل تغییری نمی کند و در عوض، سهام حق تقدم به دارایی شما اضافه می شود. به عنوان نمونه فرض کنید که قیمت هر سهم یک شرکت قبل از افزایش سرمایه به روش فوق، 600 تومان باشد و شرکت قصد دارد تا 300 درصد افزایش سرمایه بدهد. بنابراین قیمت جدید سهم برابر است با:

قیمت جدید هر سهم = (600 + 100*3)/(1+3) = 225

با توجه به مطالب گفته شده، قیمت حق تقدم سهم پس از بازگشایی 100 تومان از قیمت اصلی سهم کمتر و برابر با 125 تومان خواهد بود. 

حال اگر پس از یک دوره مثلا دو هفته ای که هم سهم اصلی و هم حق تقدم در بورس معامله می شوند، ممکن است فاصله قیمتی سهام اصلی و حق تقدم به 150 تومان (به عنوان مثال) برسد، که در این حالت با توجه به اینکه با پرداخت 100 تومان به شرکت، حق تقدم ما به سهام اصلی تبدیل می شود، پس به احتمال زیاد این کار مقرون به صرفه خواهد بود.

گاهی اوقات شرکت از محل آورده نقدی و مطالبات حال شده، این فرآیند را انجام می دهد و در عین حال مقداری سود نقدی نیز در مجمع سالیانه تصویب کرده است که بین سهامداران هنوز تقسیم نشده است. در این حالت در صورت امکان ( شرکت آن را تعیین می کند) می توانند بین دریافت سود نقدی یا تبدیل اتوماتیک سهام حق تقدمشان به سهم اصلی، یکی را انتخاب کنند.

به این معنا که اگر سهامداران علاقه دارند که سهام حق تقدم خود را به سهام اصلی تبدیل کنند، اگر مطالبات آن ها از شرکت (که همان سود نقدی می باشد) از کل مبلغی که به ازای حق تقدم ها باید به حساب شرکت واریز کنند، بیشتر باشد، دیگر نیاز نیست که به ازای هر حق تقدم 100 تومان به حساب شرکت واریز کنند و از طریقی که شرکت اعلام می کند، به اطلاع شرکت می رسانند که قصد دارند تا سهام حق تقدم خود را از طریق کسر از مطالباتشان به سهام اصلی تبدیل کنند.

از طریق تجدید ارزیابی دارایی های شرکت

در این روش، شرکت ارزش دارایی های خود را مورد تجدید ارزیابی قرار می دهد. با توجه به تورم و افزایش قیمت کالاها، ارزش دارایی یک شرکت در طول زمان افزایش می یابد. در نتیجه، با تجدید ارزیابی دارایی ها، سمت دارایی شرکت در ترازنامه رشد می کند. از آنجایی که بدهی های شرکت تغییری نکرده، حقوق صاحبان سرمایه باید افزایش پیدا کند تا معادله حسابداری برقرار بماند.

به عنوان مثال، فرض کنید که یک شرکت در دهه 60 تأسیس شده است، شرکت مذکور در آن دوره 1000 هکتار زمین را به قیمت صد میلیون تومان خریده است. در طی چند سال فعالیت، شرکت اقدام به خرید دفتر، تجهیزات و املاک جدید هم کرده است.

در دفتر حسابرسی شرکت، قیمت این دارایی ها به قیمت همان روزی است که آن را خریده اند؛ اما با توجه به گران شدن زمین و تجهیزات، می دانیم که ارزش این دارایی ها در گذر زمان تغییر کرده است. افزایش سرمایه از طریق تجدید ارزیابی دارایی های شرکت به این معنی است که شرکت با توجه به قیمت روز زمین، تجهیزات و... قیمت دارایی های خود را به روز رسانی می کند. مثلا قیمت آن 1000 هکتار زمین شرکت از صد میلیون تومان به یک میلیارد تومان رسیده است، در اینجا دارایی شرکت تغییری نکرده یعنی به اندازه آن اضافه نشده، اما قیمت و ارزش آن فرق کرده و سرمایه شرکت از این محل 900 میلیون تومان بیشتر شده است. در این حالت نیز به سهامداران، بسته به میزان سهامی که دارند و درصد افزایش سرمایه، سهام جایزه تعلق می گیرد. قیمت جدید هر سهم نیز مانند روش سود انباشته محاسبه می شود.

از محل صرف سهام یا سلب حق تقدم

پیش از بررسی این مورد، بایستی به تعریف صرف سهام بپردازیم.

صرف سهام چیست؟

طبق قانون، ارزش اسمی هر سهم، 1000 ریال (100 تومان) می باشد و صرف سهام تفاوت بین ارزش بازار یک سهم و ارزش اسمی آن است. یعنی اگر سهام یک شرکت در بازار به قیمت 2000 تومان معامله شود، صرف سهام آن 1900 تومان است.

افزایش سرمایه از طریق صرف سهام چگونه است؟

شرکت می تواند برای افزایش سرمایه از سهامدارنش مبلغی را بین ارزش اسمی سهم (1000 ریال) تا ارزش بازار (قیمت سهم در بورس) طلب کند. در انجام این فرآیند به روش صرف سهام، شرکت به جای دریافت 1000 ریال به ازای هر سهم (همان حق تقدم)، پذیره نویسی سهام جدید را به قیمت بازار آن انجام می دهد. مثلا به جای آنکه از سهامداران 1000 ریال طلب کند، سهم جدید را به مبلغ 2000 ریال می فروشد. تفاوت ارزش اسمی و قیمتی که شرکت طلب می کند، به عنوان صرف سهام در بخش حقوق صاحبان سهام در ترازنامه اعلام می شود.

حال فرض کنید که شرکت افزایش سرمایه از طریق صرف سهام را به میزان 100,000,000 ریال اجرا کند. چون ارزش اسمی هر سهم 1000 ریال است، تعداد 100,000 هزار سهم به سهم های شرکت اضافه می شود. اما از آنجا که به روش صرف سهام و به قیمت 2000 ریال هر برگه سهم جدید را می فروشد، با فروش 50,000 عدد سهم، مبلغ مورد نیاز شرکت برای انجام این موضوع تأمین می شود. باقیمانده سهام فروش نرفته (50,000 عدد) هم بین سهامداران قبلی تقسیم خواهد شد.

کاربرد و انواع صرف سهام

سوالی که پیش می آید این است که کاربرد استفاده از صرف سهام چیست و انواع این صرف سهام به چه شکل انجام می شود؟ در ادامه به این سوال پاسخ می دهیم.

• انتقال صرف سهام به اندوخته شرکت

در اینصورت، صرف سهام در یک حساب جداگانه قرار می گیرد و عایدی این حساب به تمامی سهامداران (جدید و قدیم) تعلق خواهد داشت.

• تقسیم صرف سهام بین سهامداران قبلی

شرکت در این حالت باید به سهامداران اطلاع دهد که سود حاصل، از طریق صرف سهام بدست آمده است و البته با تصویب قانون جدید توسط مجلس شورای اسلامی در سال 1399، شرکت ها امکان تقسیم سود نقدی از محل صرف سهام را ندارند.

• تقسیم صرف سهام به شکل سهم جدید بین سهامداران قبلی (سهام جایزه)

در این روش به میزان صرف سهام، سهام جدید به قیمت اسمی سهم منتشر شده و به سهامداران قبلی داده می شود.

چرا افزایش سرمایه جذاب است؟

همانطور که گفته شد، در طی این فرآیند تغییری در میزان دارایی سهامداران ایجاد نمی شود؛ پس چه چیزی در زمان اعمال آن رخ می دهد که آن را جذاب می کند؟ در واقع این مفهوم به دلیل تاثیری که در کاهش قیمت سهام دارد، باعث ایجاد بار روانی بین فعالان بازار سرمایه، خصوصا تازه کارها می شود. به عنوان مثال، اینکه قیمت سهمی قبل از افزایش سرمایه 10000 تومان بوده و بعد از آن به 900 تومان رسیده، چون در فکر افرادی که در بازار فعالیت دارند، امکان رسیدنش به همان قیمت قبلی وجود دارد، اقدام به خرید این سهم می کنند. همین فکر موجود در بین فعالان بازار سرمایه است که باعث می شود قیمت سهام افزایش یابد. اما به طور کلی می توان گفت که انجام این موضوع از محل تجدید ارزیابی دارایی های شرکت و سود انباشته، از دیگر انواع آن برای مخاطبین و فعالان بازار جذاب تر است.

جمع بندی

شرکت های فعال در بورس و فرابورس، هنگامیکه برای طرح های توسعه، سرمایه درگردش، حفظ قدرت رقابت در بازار و... نیاز به نقدینگی دارند، از افزایش سرمایه استفاده می کنند و به طور کلی، این مفهوم از راه های مختلفی از جمله سود انباشته، آورده نقدی و مطالبات حال شده، تجدید ارزیابی دارایی های شرکت ها و یا از محل صرف سهام یا سلب حق تقدم انجام می شود و اخبار مربوط به افزایش سرمایه شرکت ها معمولا برای سرمایه گذاران و معامله گران بازار سرمایه به عنوان یک خبر جذاب محسوب می شود.