دارایی هایی که انسان برای بهره وری ساخته است، همیشه سالم نمی مانند و در طی زمان تجهیزات، وسایل و ابزارهایی که برای راحتی کار طراحی شده اند، تغییر می کنند. استهلاک را می توان کاهش ارزش یک کالا دانست. حتی با سالم نگه داشتن و استفاده صحیح از تجهیزات نیز، استهلاک رخ می دهد و اقدامی برای جلوگیری از آن وجود ندارد. در واقع می توانیم بگوییم که استهلاک کاهش ارزش، کیفیت و عملکرد یک دارایی است و این کاهش به طور مداوم صورت می گیرد و با استفاده مکرر، طول عمر وسایل کمتر می شود. دو عامل نحوه استفاده و زمان در استهلاک دارایی ها دخیل هستند. در دستورالعمل شرکت ها، کاملا به استهلاک دارایی ها توجه می شود و در سود و زیان سالانه خود، از اعداد مربوط به استهلاک دارایی ها را نیز استفاده می کنند. در ادامه مقاله، موارد زیر را بررسی می کنیم:

• استهلاک چیست؟
• مفهوم استهلاک چه استفاده ای برای شرکت ها دارد؟
• دلایل استهلاک دارایی ها
• روش های محاسبه استهلاک دارایی ها
• معایب روش های محاسبه استهلاک 
• چرا نباید هزینه استهلاک را کامل و به صورت یکجا ثبت کنیم؟
• معنای ارزش اسقاط و عمر مفید
• تجدید ارزیابی و استهلاک

استهلاک دارایی چیست؟

استهلاک (depreciation) را می توانیم کاهش کیفیت و ارزش دارایی ها بیان کنیم. به عنوان مثال، در صورت استفاده مکرر یک شرکت از دستگاه برش در طی 10 سال، این دستگاه مستهلک خواهد شد. از روز اول استفاده، استهلاک این دستگاه شروع می شود. میزان دوام و ماندگاری تجهیزات با توجه به بررسی های مربوطه و پیشبینی، تعیین می شود. با استفاده از محاسبه استهلاک یک دارایی، می توانیم به ارزش خالص آن پی ببریم. 

(مقدار کل استهلاک) – (هزینه ی دارایی) = (ارزش خالص دارایی)

تکنولوژی هر روز در حال پیشرفت است و تجهیزات جدید تر با نوآوری های مدرن تر و کارایی بهتر، به بازار می آیند. محاسبه کاهش ارزش دارایی (تجهیزات) با توجه به این مورد نیز انجام می شود. برای مثال، میزان تغییر قدرت رایانه های 10 سال پیش با الان، به طرز عجیبی زیاد شده است. اگر شرکتی 10 سال پیش برای بخش فروش خود رایانه خرید کرده بود، پیشبینی استهلاک رایانه ها با توجه به این پیشرفت بی سابقه غیر ممکن بود. 

مفهوم استهلاک چه استفاده ای برای شرکت ها دارد؟

با محاسبه هزینه استهلاک، میزان استفاده یک شرکت از دارایی مورد نظر، مشخص می شود. شرکتی بابت خرید یک دارایی، پولی را می پردازد و با محاسبه عمر مفید دارایی، مشخص می شود این شرکت تا چه زمانی می تواند از آن دارایی استفاده کند. در این صورت قیمت خرید دارایی مورد نظر، با طی فرمول های خاص، بر سال های استفاده شده تقسیم می شود. در این مرحله برای شرکت مشخص می شود که سالانه چه هزینه ای برای داشتن آن دارایی پرداخت می کند. 

استهلاک در برخی موارد به فرارهای مالیاتی شرکت کمک می کند. به این صورت که شرکتی پس از خرید یک کامیون، عمر مفید آن را محاسبه و میزان مالیات را برای خود مشخص می کند. اما به استفاده بیشتری از کامیون می پردازد و تا جای ممکن، از عمر مفید آن می کاهد. در این صورت هر سال مبلغ بیشتری مربوط به استهلاک از دارایی کسر شده و مالیات کمتری پرداخت می شود. 

دلایل استهلاک دارایی ها

با دید حسابداری، اسهتلاک به دلایل زیر اتفاق می افتد:

• استفاده کارآمد شرکت از دارایی مورد نظر
• فرسوده و خراب شدن
• رشد تکنولوژی و تولید قطعات جدید تر و با کیفیت تر
• محدودیت زمانی مانند تاریخ منقضی شدن
• نایاب شدن در صورت تغییر تقاضا
• حوادث
• و.....

اگر به پیرامون خود نگاه کنیم، احتمالا هیچ دارایی وجود ندارد که مستهلک نشود، حتی ارز کشورها نیز دچار استهلاک می شوند و دولت ها، تصمیماتی درباره این موضوع اتخاذ می کنند. 

روش های محاسبه استهلاک دارایی ها

شرکت ها یا واحدهای تجاری، برای محاسبه استهلاک دارایی ها، از روش های مختلف استفاده می کنند: 

استهلاک نوع فعالیت و مصرف

در این روش، میزان استفاده از اموال مورد نظر، مورد بررسی قرار می گیرد. زمان در این بررسی اهمیتی ندارد و تنها میزان و ساعات استفاده مهم هستند. به طور مثال، شرکتی در فصل های بهار و تابستان صادرات دارد و از تریلی های خود استفاده می کند. در 6 ماه دیگر سال، تریلی ها بدون استفاده باقی می مانند. در این صورت بهترین روش محاسبه استهلاک، استهلاک واحدهای تولید شده است.

استهلاک تشدیدی

در این روش، استهلاک به وجود آمده، در سال های استفاده متفاوت خواهد بود. این روش بیشتر مربوط به دنیای تکنولوژی می شود که در سال های ابتدایی استهلاک بالایی خواهند داشت و در سال های بعدی، دچار استهلاک آرام تری می شوند. 

استهلاک خط مستقیم با هزینه ثابت

این روش بسیار ساده و محبوب است و به شکلی بسیار ساده استهلاک یک دارایی محاسبه می شود و به صورت یکسان در تمام طول عمر دارایی، استهلاک ثابتی را اختصاص می دهد. در این روش، مقدار قیمت فروش دارایی که شرکت پس از استفاده از آن به دست می آورد را از قیمت خرید کم می کنند. سپس عدد به دست آمده را بر تعداد سال های پیشبینی شده برای استفاده، تقسیم می کنند. 

معایب روش های محاسبه استهلاک

هرکدام از این روش های محاسبه، معایب خاص خود را دارد که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• هیچکدام از روش های استهلاک، بدون نقص نخواهند بود؛ در هر صورت، تخمین آینده کاری بسیار دشوار و با تکیه بر احتمالات است. در روش های محاسبه استهلاک، پیشبینی عمر مفید تجهیزات به آسانی انجام نمی شود.
• برآورد کردن عمر مفید، ارزش اسقاط و بهای تمام شده دارایی در روش های استهلاک، بر اساس یکسری پیشبینی اولیه بوده و به همان شکل باقی می ماند. پیشرفت تکنولوژی در عصر حاضر باعث شده است که تجهیزات با سرعت پیشرفت کنند و هر روز مدل های جدید تر و با کیفیت تر وارد بازار شوند و محاسبه استهلاک تجهیزات یک شرکت با این وجود، سخت و دشوار خواهد بود.

چرا نباید هزینه استهلاک را کامل و به صورت یکجا ثبت کنیم؟

مورد اول در این قضیه، نیاز به تطبیق هزینه های هر دوره با درآمدهای همان دوره است. به همین دلیل، استهلاک دارایی ها باید هر سال شناسایی و محاسبه شود. 

مورد دوم این نکته است که برای خرید یک دارایی، می توان قیمت دارایی را در هزینه ها و در بخش حسابداری ثبت کرد؛ اما در حالت کلی، هزینه هایی که هدف آن ها گزارش مالی است، به صورت تدریجی ثبت می شوند. دلیل این امر، سودآوری تدریجی دارایی ها برای شرکت می باشد. اگر سود تدریجی حساب می شود، چرا هزینه باید یکجا محاسبه شود؟ 

دارایی هایی مانند تجهیزات شرکت، غیر نقدی هستند ولی اگر بخواهیم به صورت اموال نقدی به آن ها نگاه کنیم، شرکت می تواند هر سال استفاده مورد نیاز خود را از آن ببرد و به همان میزان در دفاتر حسابداری خود، هزینه درج کند. 

ارزش اسقاط و عمر مفید

ارزش اسقاط در واقع قیمتی است که پیشبینی شده پس از استفاده از دارایی، از فروش آن حاصل شود. مثلا اگر شرکتی، یک دستگاه برشکاری به قیمت 5 میلیارد تومان خریداری کرده است، قصد دارد پس از 10 سال به قیمت 1 میلیارد تومان به فروش برساند. ارزش اسقاط، همان قیمت فروش یا 1 میلیارد تومان است. 

عمر مفید به مدت زمانی گفته می شود که شرکت قصد دارد از دارایی استفاده کند و در این سال ها، استهلاک دارایی را محاسبه خواهد کرد. 

برای تعیین عمر مفید و ارزش اسقاط دارایی، باید به نکات زیر توجه شود:

• برنامه مناسبی برای تعمیر و نگهداری دارایی مذکور تدوین شود.
• مشخص شود چه کسانی از این دارایی استفاده خواهند کرد.
• دارایی را با توجه به توانایی ها و در حد ظرفیت استفاده کنند.

تجدید ارزیابی و استهلاک

مسئله تجدید ارزیابی در صورت های مالی، به خصوص در کشور ما، از اهمیت خاصی برخوردار است. بارها شنیده ایم که شرکتی در بازار سهام اقدام به افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی ها می کند. تجدید ارزیابی دارایی ها بیشتر در کشور هایی استفاده می شود که نرخ تورم بالایی دارند و در طی چند سال، قیمت دارایی های آن ها تغییر زیادی می کند. در کشور ما نیز طی چند دهه گذشته، قیمت دارایی های ثابت با توجه به ارزش دفتری آن ها تغییر چشمگیری داشته است. تجدید ارزیابی دارایی های مشهود با توجه به محاسبه واقعی تر استهلاک و مفید بودن اطلاعات مبلغ دفتری بسیار مهم است. 

شرکت های دولتی یا شرکت هایی که 100 درصد سهام آن ها متعلق به دولت است، می توانند اقدام به تجدید ارزیابی دارایی ها کنند و با این حال، در صورت تجدید ارزیابی دارایی های استهلاک پذیر (و اضافه شدن ارزش)، مشمول مالیات نشوند. 

جمع بندی

در این مقاله با مفهوم استهلاک دارایی و استفاده شرکت ها از این فرآیند آشنا شدیم. همچنین انواع روش های محاسبه استهلاک که توسط تیم حسابداری شرکت ها انجام می شود را شناختیم و با ارتباط بین ارزیابی دارایی ها و استهلاک نیز آشنا شدیم. استهلاک دارایی ها، امری جدا نشدنی از شرکت هاست؛ به همین دلیل، شرکت ها با استفاده از روش های گوناگون، سعی می کنند میزان زیانی که از استهلاک محصولات می رسد، کمتر باشد و حتی با استفاده از مفاهیم طول عمر مفید و ارزش اسقاط به شکلی صحیح، از تجهیزات و مستهلک کردن آن ها سود می برند. شرکت ها همیشه سعی می کنند از تمامی تجهیزات و شرایط، بیشترین سودآوری را داشته باشند؛ به شکلی که استهلاک دارایی ها نیز نتواند از این امر جلوگیری کند.