زغال سنگ یکی از کانی های ارزشمند و پراستفاده در صنعت است. از این ماده می توان در مصارف مختلفی مانند تولید برق، فولاد، سیمان، تولید مواد شیمیایی و... استفاده کرد. در ایران نیز چندین معدن زغال سنگ وجود دارد که به استخراج این ماده ارزشمند می پردازند و ارزش افزوده ایجاد می کنند. از آنجایی که در ایران تولید برق با زغال سنگ انجام نمی پذیرد، عمده زغال سنگ استخراج شده در ایران در بخش های فولادسازی مصرف می شود که عمده این خریدها نیز توسط شرکت ذوب آهن اصفهان صورت می گیرد. در سالیان اخیر اختلاف نظرهایی در خصوص قیمت گذاری زغال سنگ بین شرکت ذوب آهن اصفهان به عنوان بزرگترین خریدار زغال سنگ عمده در ایران و شرکت های استخراج کننده زغال سنگ وجود داشته است. بنابراین خرید فولاد در ایران، تبدیل به یک بازار انحصاری شده است و عمده زغال سنگ تولید شده در ایران توسط ذوب آهن اصفهان خریداری می شود.

لازم به ذکر است که در هر بازار و فرآیند اقتصادی که انحصار صورت می گیرد، قطعا فشارهایی برای اعمال قیمت گذاری دستوری بر محصولات آن صنعت نیز شکل می گیرد؛ به این دلیل که بر اساس مکانیسم عرضه و تقاضا، هنگامیکه در طرف تقاضا فقط یک یا چند شرکت محدود قرار می گیرند، مطمئنا باعث به هم خوردن تعادل عرضه و تقاضا می شود و به دنبال آن قیمت ها نمی توانند ارزش اصلی خود را نشان دهند. 

اختلاف فولادسازان با شرکت های زغال سنگی

شرکت ذوب آهن اصفهان به عنوان بزرگترین مصرف کننده زغال سنگ تولید شده در ایران، همواره اختلافاتی در مسائل و زمینه هایی همچون قیمت گذاری زغال سنگ، کیفیت زغال سنگ و... با شرکت های استخراج کننده زغال سنگ داشته است که در ادامه به برخی از آن ها اشاره می کنیم.

1) اختلاف نظر در قیمت گذاری زغال سنگ

در سالیان گذشته، تاثیر فولاد بر قیمت گذاری زغال سنگ و اعمال فشار بر روی این صنعت کاملا مشهود بوده است و همواره انتقاد هایی از سوی تولید کنندگان زغال سنگ نسبت به پایین بودن قیمت گذاری زغال سنگ از طرف شرکت ذوب آهن اصفهان مطرح شده است.

به عنوان مثال شرکت های زغال سنگ ادعا می کنند که شرکت های فولادی (ذوب آهن اصفهان) به عنوان خریدار عمده زغال سنگ در ایران، به علت انحصار در طرف تقاضا محصولات آن ها را به نصف قیمت زغال سنگ صادراتی به چین خریداری می کنند و این ناعادلانه ست. 

البته فولادسازان نیز دلایل خاص خود را مطرح می کنند و معتقدند که قیمت زغال سنگ صادراتی به چین به صورت اکسپو انجام می شود. به عبارت دیگر، قیمتی که شرکت های زغال سنگ به عنوان قیمت زغال سنگ صادراتی به چین مطرح می کنند، برای تحویل درب کارخانه است و اضافه کردن هزینه های حمل بار زغال سنگ تا مقصد و علاوه بر آن نیز عوارض صادرات به این کشور، سود خالص برای شرکت های زغال سنگی ایران را به شدت کاهش می دهد و به همان اندازه، فروش زغال سنگ به تولید کنندگان فولاد ایران می رسد.

2) تغییر قیمت گذاری زغال سنگ 

بایستی خاطر نشان کرد که پس از اعتراض های شرکت های فعال در حوزه زغال سنگ، قیمت گذاری این محصول دچار تغییراتی شده است و به شکل متغیر در آمده است؛ به این معنا که قیمت زغال سنگ تولید شده در داخل ایران را بر مبنای ۲۶.۵ درصد قیمت شمش فولاد خوزستان، قیمت گذاری می کنند. شرکت ذوب آهن اصفهان در خصوص قیمت گذاری زغال سنگ معتقد است وقتی که قیمت زغال سنگ داخلی بر مبنای درصدی از شمش فولاد خوزستان محاسبه می شود و با افزایش قیمت شمش در بازار داخلی و بین‌المللی، قیمت زغال سنگ نیز افزایش پیدا می کند، دلیلی ندارد که افزایش قیمت جدید بر روی زغال سنگ صورت بگیرد.

3) اعتراض ذوب آهن اصفهان به کیفیت زغال سنگ داخلی

علاوه بر مسئله ی اختلاف قیمت بین فولاد سازان و شرکت های زغال سنگی، موضوع کیفیت نیز مطرح است. به گونه ای شرکت های فولادی معتقدند که کیفیت نوع وارداتی زغال سنگ بهتر از تولیدات داخلی است. این تفاوت در کیفیت، نارضایتی شرکت «ذوب آهن اصفهان» را به عنوان مصرف کننده اصلی این محصول به دنبال داشته است. 

از طرف دیگر، شرکت ذوب آهن اصفهان همواره به عدم تامین زغال سنگ مورد نیاز خود معترض است و این اعتراض بیانگر این نکته است که شرکت های تولید زغال سنگ داخلی نمی توانند نیاز سالانه کوره های ذوب آهن اصفهان را برآورده کنند و ذوب آهن اصفهان بخشی از نیاز خود را از طریق واردات رفع می کند. آمارها نشان دهنده این نکته است که ذوب آهن اصفهان در سال، یک میلیون و ۸۰۰هزار تن کنسانتره کیفی زغال نیاز دارد؛ این در حالی است که تنها ۱میلیون و ۲۰۰ هزار تن زغال کک‌شو مورد نیاز شرکت ذوب آهن اصفهان در داخل تامین می شود.

همچنین ذوب آهن اصفهان معتقد است که به ناچار مابقی نیاز خود را از خارج وارد می‌کند که نه تنها برای تامین نیاز کارخانه به زغال سنگ بلکه به این دلیل که ۶۰۰هزار تن کنسانتره وارداتی را با زغال داخلی که بی‌کیفیت هست مخلوط کرده تا به کیفیت مورد نظر برای ذوب سنگ آهن برسد. به عبارت دیگر به رغم ذخایر بسیار عظیم زغال‌سنگ در ایران، تولید سالانه زغال سنگ داخل تنها ۱.۵ میلیون تن است که عمده آن نیز توسط ذوب آهن اصفهان خریداری می شود و همواره این شرکت از کیفیت آن ناراضی است و مدیران شرکت ذوب آهن اصفهان بر این باورند که به ناچار، کمیت را از داخل و کیفیت را از خارج تامین می کنند.

نتیجه گیری

 

اعمال نفوذ شرکت های فولادی برای قیمت گذاری زغال سنگ تولید شده در ایران، در سالیان گذشته مشهود بوده است و در سالیان اخیر به رغم برداشته شدن این قیمت گذاری دستوری و اعمال قیمت ها بر مبنای تعرفه 26.5 درصدی شمش فولاد خوزستان، اما همچنان به دلیل انحصاری بودن خریداران زغال سنگ عمده در ایران، شاهد اعمال فشارها بر روی قیمت گذاری این محصول هستیم که در این خصوص، شرکت های فولادی نیز دلایل و منطق خاص خود را دارند که قابل تامل است. 

 اما آنچه که مسلم است، به دلیل عدم سرمایه گذاری مناسب در حوزه استخراج زغال سنگ و کمبود نقدینگی در این بخش و در طرف دیگر، زیاد بودن هزینه تولید فولاد توسط شرکت ذوب آهن اصفهان همواره اختلاف نظرهایی در خصوص قیمت گذاری و همچنین کیفیت زغال سنگ داخلی وجود دارد.