گروه فرآورده های نفتی یکی از گروه های بازار سرمایه است که به دلیل فعالیت پالایشگاه های بزرگ ایران مانند پالایشگاه نفت اصفهان، بندرعباس، تهران، تبریز و...در آن، در بین فعالان بازار سرمایه به گروه پالایشی معروف شده است. فعالیت اصلی این شرکت ها به این شکل است که نفت خام مورد نیاز خود را از شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران دریافت می کنند و پس از انجام عملیات های مختلف و پالایش، آن را به مشتقات نفتی مانند بنزین، نفت کوره و...تبدیل می کنند؛ بنابراین میزان سودآوری آن ها رابطه مستقیمی با قیمت نفت دارد و به همین دلیل در این مقاله به تاثیر قیمت نفت بر سهام پالایشی می پردازیم.

قیمت جهانی نفت چگونه تعیین می شود؟

قیمت نفت در بازارهای جهانی کاملا تحت تاثیر عرضه و تقاضا است و در مواقعی که عرضه از تقاضا بیشتر می شود، قیمت نفت پایین می آید و در طرف مقابل، زمانیکه تقاضا از عرضه نفت بیشتر می شود، قیمت نفت افزایش پیدا می کند. بنابراین هر عاملی که مکانیسم عرضه و تقاضا را به هم بزند، می تواند قیمت نفت را دچار نوسان کند که در ادامه به برخی از عوامل تاثیر گذار در قیمت جهانی نفت اشاره می کنیم.

سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)

اوپک یک سازمان بین المللی است که در آن برخی از کشورهای بزرگ تولید کننده نفت مانند ایران، عربستان، ونزوئلا، الجزایر، عراق و...حضور دارند. این سازمان با هدف حفظ منافع اقتصادی حاصل از فروش نفت کشورهای عضو به وجود آمد و با توجه به در اختیار داشتن حدود 65 درصد ذخایر نفتی جهان توسط این کشورها، تصمیمات اتخاذ شده در نشست های سازمان اوپک تاثیرات بسیار مهمی بر قیمت جهانی نفت دارد.

مصرف نفت خام در کشورهای صنعتی

کشورهای آمریکا، چین، آلمان و...بزرگترین مصرف کنندگان نفت خام در جهان هستند و تحولات کلان اقتصادی در این کشورها می تواند بر روی نوسانات قیمت جهانی نفت اثر گذار باشد.

تحولات جهانی

هر عاملی که باعث کاهش مصرف نفت خام در جهان شود، می تواند قیمت آن را پایین بیاورد؛ به عنوان مثال، در اوایل همه گیری ویروس کرونا، میزان تولید بخش بزرگی از صنایع در جهان کاهش یافت و تقاضا برای خرید نفت خام به شدت پایین آمد و همین موضوع باعث افت چشمگیر قیمت نفت در بازارهای جهانی شد.

تنش های سیاسی و نظامی در مناطق نفت خیز

برخی از مناطق جهان به عنوان نواحی نفت خیز شناخته می شوند و به وجود آمدن هرگونه تنش سیاسی و نظامی در این مناطق می تواند بر روی قیمت نفت اثرگذار باشد؛ به عنوان مثال، جنگ خلیج فارس (تنش میان عراق و کویت و سپس مداخله آمریکا در سال 1991) که در خاورمیانه رخ داد، به دلیل کاهش میزان تولید نفت خام در عراق و کویت، نوسانات شدیدی را در قیمت نفت به وجود آورد.

نکته: بنابراین قیمت جهانی نفت تابع عوامل مختلفی است که می تواند بر روی آن اثر داشته باشد و از آنجایی که نفت خام به عنوان مواد اولیه اصلی شرکت های پالایشی مورد استفاده قرار می گیرد، نوسانات قیمت نفت در جهان می تواند اثرات قابل توجهی در تحلیل سودآوری این شرکت ها داشته باشد.

تاثیر قیمت نفت بر سهام پالایشی به چه صورت است؟

گروه فرآورده های نفتی (پالایشی) در بازار سرمایه، میزبان چند پالایشگاه بزرگ کشور است و این پالایشگاه ها مواد اولیه مورد نیاز خود را از شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی دریافت می کنند و پس از انجام چندین مرحله عملیات فرآوری، محصولات متنوعی را تولید می کنند. بنابراین ماده اصلی که در این رویه مصرف می شود، نفت خام است و بخش بزرگی از هزینه های شرکت های پالایشی را شامل می شود؛ به همین دلیل در ادامه شما را با چگونگی تاثیر قیمت نفت بر سهام پالایشی آشنا می کنیم.

کرک اسپرد

برای بررسی تاثیر قیمت نفت بر سهام پالایشی، در ابتدا بایستی مفهوم کرک اسپرد را بیان کنیم.

فعالیت اصلی یک پالایشگاه تبدیل کردن یک بشکه نفت خام به فرآورده های نفتی است و اختلاف قیمت یک بشکه نفت خام با یک بشکه از محصولات بدست آمده از آن را کرک اسپرد می نامند و افزایش سودآوری شرکت های پالایشی رابطه مستقیمی با عدد کرک اسپرد آن دارد.

به عنوان مثال، قیمت هر بشکه نفت خام 80 دلار است و میانگین قیمت فرآورده های بدست آمده از آن (بنزین، گازوئیل، نفت کوره و...)، 89 دلار است؛ بنابراین اختلاف قیمت نفت خام و فرآورده های آن 9 دلار است و تحلیل گران بازار سرمایه، اصطلاحا کرک اسپرد این پالایشگاه را عدد 9 در نظر می گیرند؛ به همین دلیل در تحلیل روند سودآوری شرکت های پالایشی اولین نکته ای که باید بررسی کنیم، عدد کرک اسپرد است.

فرمول قیمت گذاری وزارت نفت

تاثیر قیمت نفت بر سهام پالایشی را می توان در فرمول قیمت گذاری وزارت نفت نیز شناسایی کرد؛ به این معنا که اصلی ترین فروشنده نفت خام به پالایشگاه های ایران، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی است که همواره فرمول های قیمت گذاری مختلفی برای فروش نفت خام داخلی دارد؛ به عنوان مثال ممکن است قیمت نفت خام داخلی را 95 درصد میانگین قیمت نفت برنت، دبی و عمان در نظر بگیرد، یا اینکه ممکن است قیمت نفت خام را بر مبنای درصدی از قیمت فوب خلیج فارس محاسبه کند. بنابراین قیمت مواد اولیه خریداری شده توسط شرکت های پالایشی می تواند با فرمول های وزارت نفت کاملا تغییر کند که این موضوع یکی از ابهامات این صنعت می باشد و بررسی های تحلیل گران بنیادی ممکن است با ابلاغیه های وزارت نفت، کاملا بی اثر شود.

از طرف دیگر، وقتی که مبنای محاسبه قیمت نفت خام خریداری شده توسط پالایشگاه ها، قیمت فوب خلیج فارس، برنت و یا قیمت های جهانی مندرج در نشریه پلتس باشد، به شکل غیر مستقیم نرخ های داخلی نیز تحت تاثیر قیمت نفت جهانی خواهد بود و تاثیر قیمت نفت بر سهام پالایشی، خود را در تابلو معاملات نشان می دهد.

آیا با افزایش قیمت نفت، سودآوری پالایشگاه ها بیشتر می شود؟

جواب این سوال را نیز بایستی در کرک اسپرد پالایشگاه ها پیدا کرد؛ به عنوان مثال ممکن است به واسطه تحولات جهانی، قیمت نفت افزایش پیدا کند، اما به دلیل رکود اقتصادی در کشورهای صنعتی، میزان مصرف نفت کوره در صنایع آن ها کاهش داشته باشد؛ بنابراین در اینجا قیمت مواد اولیه ورودی پالایشگاه ها افزایش پیدا می کند، اما در طرف مقابل قیمت محصولات فروخته شده توسط این شرکت کاهش می یابد که می تواند سودآوری آن را پایین بیاورد.

حال فرض کنید که قیمت نفت افزایش یافته است و به دلیل بالا رفتن هزینه های تولید برای پالایشگاه بزرگ در جهان، قیمت بنزین نیز بالا رفته است؛ بنابراین پالایشگاهی که محصول اصلی آن بنزین است، با افزایش سودآوری مواجه می شود.

به همین دلیل، نگاه یک طرفه به تاثیر قیمت نفت بر سهام پالایشی، نمی تواند درست باشد و بایستی قیمت فرآورده های نفتی مانند: بنزین، نفت کوره، گازوئیل و...نیز در نظر گرفته شود.

جمع بندی

تاثیر قیمت نفت بر سهام پالایشی را از چند دیدگاه می توان بررسی کرد، اما بایستی خاطر نشان کرد که ابزار اصلی در تحلیل سهام صنایع پالایشگاهی، بررسی «کرک اسپرد» است و همواره اختلاف بین قیمت نفت خام و محصولات پالایشگاه ها به عنوان عامل اصلی سودآوری آن ها در نظر گرفته می شود. از طرف دیگر با توجه نرخ گذاری های وزارت نفت برای مواد اولیه پالایشگاه ها، حاشیه سود آن ها می تواند دچار نوسان شود. بنابراین باید تاثیر قیمت نفت بر سهام پالایشی را بایستی با توجه به نوع تولیدات پالایشگاه مورد نظر و همچنین نرخ گذاری های وزارت نفت بررسی کرد.