نقش حسابرس در بازار سرمایه بسیار مهم است؛ در واقع حسابرس کسی است که مدارک و اسناد حسابداری را به منظور کشف تقلب و اشتباه در آن ها مورد جستجو و بازرسی قرار می دهد. او وظیفه دارد که درستی این اسناد را با اصول حسابداری و موارد قانونی تطبیق دهد. حسابرسان به نوعی بر کار حسابداران نظارت می کنند و نتیجه را با توجه به مورد تحت بررسی، به هیأت مدیره، سهامداران، بانک ها و سایر سازمان های نظارتی و قانونی، گزارش می دهند. حسابرس مسئول نهایی حسابرسی صورت های مالی بوده و ارائه خدماتی مرتبط را بر عهده دارد. لازم به ذکر است که حسابرس می تواند در قالب فرد یا موسسه باشد و با توجه به اهمیت نقش حسابرس در بازار سرمایه، قصد داریم جزییات آن را مورد پردازش قرار دهیم.

نقش حسابرس در بازار سرمایه به چه صورت است؟

در بورس اوراق بهادار، حسابرسی شرکت های پذیرفته شده در بورس تنها توسط موسسات حسابرسی مورد اعتماد سازمان بورس و اوراق بهادار انجام می شود و نقش حسابرس در بازار سرمایه اهمیت بسیار زیادی دارد.

علاوه بر این شرکت ها، سایر اشخاص حقوقی نام برده شده در ذیل نیز باید حسابرس مستقل و بازرس قانونی خود را از میان موسسات حسابرسی که در فهرست موسسات حسابرسی معتمد درج شده اند، انتخاب نمایند:

• شرکت هایی که تقاضا دارند تا در بورس اوراق بهادار پذیرفته شوند.
• شرکت های فرعی شرکت های پذیرفته شده و یا متقاضی در بورس اوراق بهادار.
• شرکت های سهامی عام در صورتیکه کل حقوق صاحبان سهام آن ها بیشتر از رقم تعیین شده توسط سازمان است.
• شرکت های فرعی شرکت های سهامی عام که در بند قبلی ذکر شد.
• تمام نهادهای مالی موضوع بند 21 ماده 1 قانون بازار اوراق بهادار مصوب آذرماه 1384 و شرکت های فرعی آن ها.
• کلیه کانون های موضوع بند 5 ماده 1 قانون بازار اوراق بهادار مصوب آذرماه 1384.
• سایر واحدهایی که متقاضی انتشار عمومی اوراق مشارکت مشمول ثبت نزد سازمان هستند.

انواع گروه حسابرسان

همانطور که اشاره شد، نقش حسابرس در بازار سرمایه بسیار کلیدی و مهم است و حسابرسان معمولا در دو گروه حسابرسان داخلی و حسابرسان مستقل تقسیم بندی می شوند.

حسابرسان داخلی 

این افراد کارمند واحد مورد رسیدگی هستند و به عملیات داخل واحد تجاری رسیدگی می کنند. آن ها رابط میان هیات مدیره و شرکت هستند و گزارش رسیدگی خود را هفتگی، ماهیانه یا سالیانه به هیئت مدیره ارائه می دهند.

حسابرسان مستقل

در واقع حسابرسان مستقل افرادی هستند که در موسسات حسابرسی مشغول کار بوده و براساس قرارداد میان شرکت ها یا سازمان ها با این موسسات، عملیات حسابداری و مالی واحد تجاری را براساس اصول و موازین حسابداری مورد رسیدگی قرار می دهند. آن ها گزارش خود را به مجمع عمومی صاحبان سهام ارائه می دهند. حسابرسان مستقل رابط میان صاحبان شرکت و هیات مدیره شرکت هستند.

لازم به ذکر است که بزرگترین موسسه حسابرسی دولتی در ایران، سازمان حسابرسی است که در کنار آن، سایر موسسات حسابرسی دولتی و خصوصی نیز فعالیت می کنند. 

شرح وظایف یک حسابرس

نقش حسابرس در بازار سرمایه را بایستی از طریق وظایف آن جستجو کرد. در واقع یک حسابرس وظایف مختلفی را به عهده دارد که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بررسی حساب های شرکت و تطبیق آن ها با قوانین و مقررات مالی به منظور اطمینان از درستی آن ها.
• جمع آوری و تحلیل آمار و ارقام به جهت کنترل عملیات حسابداران و اطمینان از درست بودن گزارش های ارائه شده توسط تیم حسابداری.
• شناسایی کسب و کار شرکت و صنعت مورد فعالیت به دلیل رسیدگی افزایش کیفیت کار.
• ارزیابی سیستم های گزارش مالی شرکت به منظور اطمینان از درستی عملکرد آن ها.
• ایجاد ارتباط کاری مطلوب با مشتریان به منظور تعامل بهتر با آن ها و سهولت در دریافت اطلاعات و گزارش های مورد نیاز.
• ارائه پیشنهادات در جهت پیشرفت، توسعه و ایجاد فرآیندهای کنترلی داخلی که به منظور جلوگیری از ایجاد خطا، مشکل و احیانا سوء استفاده مالی کارکنان صورت می گیرد.
• بررسی و ارزیابی سیاست ها، رویه ها و توان مالی شرکت (توسط حسابرس داخلی) به منظور بهبود کارایی آن ها.

انواع حسابرسی شامل چه مواردی می شود؟

انواع حسابرسی ها را می توان به صورت زیر خلاصه کرد:

• حسابرسی صورت های مالی
• حسابرسی رعایتی
• حسابرسی عملیاتی
• حسابرسی قانونی
• حسابرسی داخلی

حسابرسی صورت های مالی

به طور کلی وقتی صحبت از حسابرسی و نقش حسابرس در بازار سرمایه می شود، منظور همان حسابرسی صورت های مالی یا به طور اختصار، حسابرسی مالی است. هدف از این نوع حسابرسی، اعتباردهی به صورت های مالی است. اعتباردهی به معنی قضاوت شخص یا اشخاص مستقل و دارای صلاحیت نسبت به جنبه های مهم ادعای منعکس شده در صورت های مالی است که توسط معیارهای مشخص یعنی اصول حسابداری مورد بررسی قرار می گیرد. چنین قضاوتی باید بر پایه شواهد معتبر و کافی باشد.

حسابرسی رعایتی

حسابرسی رعایتی به تعیین میزان رعایت سیاست ها، احکام، پیمان ها و مقررات دولتی و کنترل های داخلی شرکت ها می پردازد.

به عنوان مثال ممکن است شرکت ها از حسابرسان خود درخواست نمایند تا میزان رعایت قوانین، احکام و سیاست های داخلی را توسط بخش های مختلف سازمان، تعیین نمایند. یا به عنوان نمونه دیگر، اظهارنامه های مالیاتی اشخاص یا شرکت ها را توسط ممیزان وزارت امور اقتصاد و دارایی حسابرسی کنند تا میزان رعایت قوانین مالیاتی، تعیین شود. 

حسابرسی عملیاتی

حسابرسی عملیاتی، بررسی منظم فعالیت های سازمان یا بخش معینی از آن است که در ارتباط با اهداف تعیین شده است. هدف اصلی آن نیز ارزیابی رعایت صرفه اقتصادی است که در هنگام تهیه منابع و ارزشیابی کارایی عملیات در زمان استفاده از منابع، اثربخشی عملیات برای رسیدن به اهداف از قبل تعیین شده، تشخیص فرصت های بهبود عملیات و ارائه پیشنهادهای اصلاحی به مدیران سازمان است. به عنوان مثال، ارزیابی صرفه اقتصادی نمونه ای از حسابرسی عملیاتی است.

معیار مورد استفاده در این نوع از حسابداری به منظور ارزیابی ادعاهای مدیریت با معیار مورد نظر در حسابرسی صورت های مالی متفاوت است و به همین دلیل حسابرسی عملیاتی با چالش های دیگری نیز روبرو خواهد بود. بنابراین، حسابرس ها باید به شناسایی یا تعریف اهداف و معیارهای قابل اندازه گیری بپردازند تا به کمک آن ها قادر به ارزیابی اثربخشی و کارایی عملیات شوند.

حسابرسی قانونی

حسابرسی قانونی شبیه به خدمت پزشکان در پزشکی قانونی است. در سال های اخیر، دعوت از حسابرسان برای ارائه خدمات «حسابرسی قانونی» (Forensic Audit) به خصوص در بروز اختلافات مالی، افزایش یافته است. در برخی از موارد اجرای حسابرسی قانونی ضرورت می یابد که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تقلب های تجاری و یا کارکنان شرکت ها
• خسارت های اقتصادی و تجاری
• اختلاف بین شرکا یا سهامداران

جمع بندی

در این مقاله با نقش حسابرس در بازار سرمایه و وظایف آن ها آشنا شدیم. به عنوان یک فعال بازار سرمایه، بیشتر هنگام مطالعه صورت های مالی شرکت ها با این مفهوم و عبارت روبرو می شوید. هنگامیکه گزارش صورت های مالی شرکت ها برای نخستین بار منتشر می شود، این گزارش در واقع گزارش "حسابرسی نشده" می باشد که در مقابل آن ذکر می شود. پس از آن، این گزارش توسط حسابرس های مورد اعتماد سازمان بورس بررسی شده و در نهایت گزارش صورت مالی حسابرسی شده منتشر می شود. البته در اکثر موارد، گزارش های حسابرسی شده و حسابرسی نشده مشابه یکدیگر می باشند. بنابراین، نقش حسابرس در بازار سرمایه بسیار کلیدی است و افرادی که از تحلیل بنیادی برای معاملات خود استفاده می کنند، بایستی با این مفهوم آشنا باشند.