تعدادی از فرضیه ها در رابطه با تعیین قیمت ها در بازار وجود دارند که آن را مستقیما تحت تأثیر عوامل روانی می دانند. اینگونه فرضیه ها مباحثی نظیر روانشناسی بازار و یا هیجانات آن را پر رنگ می کنند. یکی از این فرضیه ها، فرضیه بازار کارا است و همانطور که از اسم آن مشخص است، به ویژگی و جنبه های کارایی بازار اهمیت می دهد و در این مقاله قصد داریم راجع به آن صحبت کنیم. بنابراین اگر شما نیز در خصوص نظریه بازار کارا کنجکاو هستید، توصیه می کنیم تا پایان مقاله با ما همراه باشید.

بازار کارا چیست؟

طبق نظریه بازار کارا، یک اصل مهم این است که نمی توانید بازار را شکست دهید؛ چراکه کارایی بازار سهام سبب می شود تا اطلاعات با سرعت زیاد در قیمت سهام منعکس شود و قیمت طوری تغییر کند که به ارزش واقعی سهام برسد. بنابراین، نمی توانید بازدهی بیشتری از بازار کسب کنید.

پس همواره، سهام شرکت ها با ارزش واقعی خود معامله می شوند. خرید سهامی که کمتر از ارزش ذاتی ارزشگذاری شده یا فروش سهام با قیمت بیشتر از ارزش ذاتی آن، به دلیل همین کارایی بازار خیلی زود انجام می شود و قیمت ها با ارزش واقعی خود متناسب می شوند. کارایی بازار مکانیسم تأثیر اطلاعات بر فرآیند قیمت گذاری را بیان می کند. این فرضیه توضیح می دهد که سهام براساس مشخصه های ذاتیشان قیمت گذاری شده اند.

در سال 1969 میلادی مقاله ای با نام «تعدیل قیمت های سهام با اطلاعات جدید» توسط شخصی به نام یوجین فاما، منتشر شد. در این مقاله به تحلیل عكس العمل قیمت های سهام با توجه به تحولات اقتصادی و غیراقتصادی در آمریكا و جهان پرداخته شد. از جمله عواملی كه سبب مطرح شدن این فرضیه شد، ناتوانی در پیش بینی قیمت سهام بود كه عوامل متعددی بر آن تأثیر می گذاشت. فرضیه بازار كارا تعیین قیمت سهام و اوراق بهادار را ناشی از واكنشی می داند كه فروشندگان و خریداران نسبت به اطلاعات جدید و آینده شركت ها دارند.

ویژگی های بازار كارا کدام ها هستند؟

بازار كارا باید دارای مشخصه هایی باشد که در اینجا به برخی از آن ها اشاره شده است:

• بازار کارا باید یک بازار بزرگ باشد كه با نقدینگی كافی همراه است.
• اطلاعات در بازار به صورت تصادفی و غیر قابل پیش بینی است.
• این بازار از قیمت های روز گذشته برای پیش بینی قیمت فردا استفاده نمی کند و به اصطلاح بی حافظه است.

به منظور جذب نقدینگی های پراکنده به صورتی بهینه که منجر به یک منبع مالی نایاب شود، باید از بازاری کارا بهره مند شویم. کارایی های موجود در بازارهای مالی شامل تخصیص بهینه منابع و سرمایه ها به پروژه های سودآور، افزایش نقدینگی در اثر سرعت بالای معاملات و کمترین هزینه و اثرگذاری اطلاعات بر روی قیمت منصفانه سهام است.

سطوح مختلف بازار کارا کدام ها هستند؟

اگر مبنای طبقه بندی بازارهای كارا براساس انواع اطلاعات و سطح آن باشد، این بازارها به 3 دسته متفاوت ضعیف، نیمه قوی و قدرتمند طبقه بندی می شوند.

بازارهایی با كارایی ضعیف

در این بازارها اطلاعات مورد استفاده همان قیمت های تاریخی هستند. روند قیمت های تاریخی قابل پیشبینی است. البته با این داده ها، نمی توان به درستی سود سهام بازار را پیش بینی نمود. زیرا با وجود آگاهی همه افراد از اطلاعات مشابه مربوط به روند گذشته قیمت های سهام، نرخ بازده بالا در آینده، برای انتخاب یک سهام خاص قابل استفاده نخواهد بود.

بازارهایی با كارایی نیمه قوی

در این بازارها، اطلاعات عمومی در قیمت های سهام بازتاب داده شده است و در دسترس عموم است. این اطلاعات شامل اعلانات شركت، داده های مربوط به درآمد، گزارش های سالانه، اطلاعات سودآوری، داده های مربوط به سرمایه گذاری و موارد دیگر است.

به عنوان مثال، داشتن نرخ بازدهی بالا، سبب افزایش قیمت سهام خواهد شد و تنها در اثر اطلاعات جدید است كه این سهام را متوجه تغییر قیمت می سازد. این نكته كه شواهد از كارایی نیمه قوی حمایت می كند ولی عواملی مانند اثر شرکت های کوچک و شرکت هایی با نسبت P/E پایین نیز وجود دارد كه این شواهد را نقض می كنند.

بازارهایی با كارایی قدرتمند

تمام اطلاعات در این بازارها در فرآیند قیمت گذاری در نظر گرفته می شوند و هیچ بخشی از اطلاعات به صورت جداگانه در تعیین سود، مهم نیست. حتی دلالان حرفه ای كه به اطلاعات خاصی دسترسی دارند نیز، نمی توانند سود بیشتری كسب كنند. البته، مشاهدات تجربی حاكی از آن است كه در بیشتر بازارها، كارایی فرم قوی وجود ندارد. همواره مدیران شركت، پیش از انتشار اطلاعیه های عمومی، دسترسی كافی به این اطلاعات را دارند و بر این مبنا می توانند سود كسب نمایند.

چه تعارض هایی در اصول نظریه بازار کارا وجود دارد؟

طبق این نظریه، سرمایه گذاران بازار، تمامی اطلاعات موجود در بازار را به یک صورت درک می كنند. همانطور كه می دانیم، با وجود روش های مختلف تحلیل و ارزش گذاری سهام، این نكته كمی تأمل پذیر است. به دلیل اینكه سرمایه گذاران، سهام را به شكل های متفاوتی ارزش گذاری می كنند، تعیین ارزش واقعی سهام در بازار غیرممكن می شود.

به عنوان مثال، تصور كنید دو سرمایه گذار متفاوت داریم كه یكی به دنبال سهام كم ارزش گذاری شده است و دیگری به ارزیابی پتانسیل رشد سهام توجه دارد. از نظر این دو سرمایه گذار، ارزش بازار سهام، دارای دو ارزیابی متفاوت است. 

یكی از نكات دیگر در ارتباط با این فرضیه، آن است که طبق فرضیه بازار كارا بیان می شود كه در صورت برابر بودن وجوه سرمایه گذاری بین دو سرمایه گذار، بایستی سودآوری این دو نیز با همدیگریكسان باشد؛ زیرا آن ها در صورت داشتن اطلاعات یكسان باید به بازده برابری نیز دست یابند كه این خلاف واقع است. همیشه اینطور نیست كه در صورت سودآور بودن فعالیت های یک سرمایه گذار، بقیه سرمایه گذاران نیز سود كسب نمایند.

در همین راستا، طبق این فرضیه هیچ سرمایه گذاری قادر نیست تا بر بازار چیره گردد و یا موفق به كسب بازدهی بالاتر از میانگین بازده سالانه تمام سرمایه گذاران شود كه این هم خلاف واقع است و همواره سرمایه گذاران موفقی را می بینیم كه پیوسته موفق به كسب سود بالاتری از میانگین های بازار می شوند.

گاهی در داده های مربوط به قیمت ها، با الگوهای مشخص و تكرار شونده ای مواجه هستیم. به عنوان مثال، تاثیر ژانویه الگویی است كه مكرر رخ می دهد و نشان دهنده آن است كه سرمایه گذارها در نخستین ماه میلادی، سود بیشتری كسب می كنند. دوشنبه آبی در وال استریت بیان می كند كه در صبح دوشنبه كه روز بعد از تعطیلی رسمی است، قیمت ها بالاتر از دیگر ایام هفته اعلام می شود. به علاوه، با بررسی تأثیر ویژگی های شخصیتی سرمایه گذاران و تحلیل رفتار مالی آن ها نیز الگوهایی قابل پیش بینی در بازار سهام ظاهر می شود.

البته در این فرضیه هیچگاه كارایی صد در صد بازار ادعا نشده است. زیرا این موضوع که بازار همواره به كارایی كامل خود برسد، غیر ممکن است. همیشه كمی زمان لازم است تا قیمت سهام با توجه به اطلاعات جدید در جامعه، تغییریابد. در این فرضیه، مقدار این زمان مشخص نشده است. همچنین برخی از اتفاقات، تصادفی هستند ولی پس از مدتی، قیمت ها به ارزش مناسب خود برخواهند گشت كه این نكته در فرضیه بازار كارا پذیرفته شده است.

فرضیه بازار كارا بیان می كند که با انتشار اطلاعات جدید، انتظار تاثیر آن را بر قیمت سهام خواهیم داشت كه این اتفاق بلافاصله اثر خود را خواهد گذاشت. از این مسئله نباید غافل بود كه این مهارت سرمایه گذاران است كه به نتایج رضایت بخشی در بازار سهام منجر می شود؛ چراکه همیشه دوست داریم با كشف روش هایی موفقیت آمیز به بازدهی بالاتری نسبت به میانگین های بازار برسیم. قیمت سهام تنها تحت تاثیر اطلاعات موجود در بازار نیست و رفتار سرمایه گذاران نیز تاثیر خود را بر عدم كارایی بازار خواهد گذاشت.

جمع بندی

نظریه بازار کارا یکی از مفاهیمی است که آشنایی با آن خالی از لطف نمی باشد که در این مقاله توضیحاتی درباره آن داده شد و از جمله نکات مهم نظریه بازار کارا می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• طبق نظریه یا فرضیه بازار کارا (EMH)، قیمت سهام منعکس کننده تمام اطلاعات است.
• EMH فرض می کند که سهام شرکت ها با ارزش بازار منصفانه خود در بورس معامله می شوند.
• مخالفان EMH معتقدند که می توان بازار را شکست داد و سودهایی بیشتر از میانگین بازار کسب کرد و همچنین سهام شرکت ها نیز می توانند از ارزش بازار منصفانه خود منحرف شوند.