در مواقعی که روند میان مدت بازار بورس صعودی می شود، اکثر معامله گران تمایل دارند که با سرمایه ای بیشتر به معامله در این بازار بپردازند تا سود بیشتری نیز ببرند. در برخی مواقع ممکن است مثلا شخص 50 میلیون تومان سرمایه در اختیار داشته باشد، اما علاقه دارد تا با جمع کردن سرمایه ای بیشتر، سود خود را در بورس افزایش دهد. یکی از روش های تامین این سرمایه اضافی، گرفتن اعتبار معاملاتی از کارگزار می باشد. بنابراین این اعتبار را می توان به عنوان وامی تعریف کرد که از طرف کارگزاران در اختیار معامله گران و سرمایه گذاران برای افزایش قدرت خرید آن ها در بورس داده می شود. قوانین کلی این وام توسط سازمان بورس و اوراق بهادار تعیین می شود؛ اما در جزئیات، شرایطی که کارگزاری ها در نظر می گیرند، با یکدیگر متفاوت است. به همین دلیل، در ادامه به بررسی اعتبار معاملاتی در بورس و جزییات آن می پردازیم.

ریسک اعتباری چیست؟

در مورد موضوع اعتبار معاملاتی، ممکن است وام گیرنده به تعهدات خود در مقابل وام دهنده یا همان کارگزار عمل نکند. بنابراین، ریسک اعتباری را می توان همان ریسک عدم تسویه به دلیل عدم توانایی وام گیرنده در زمان مقرر دانست. کارگزاران همیشه به دنبال کاهش این ریسک هستند و به همین دلیل تحت شرایطی خاص و با گرفتن ضمانت های لازم وام را به فرد متقاضی پرداخت می کنند.

از سوی دیگر، همیشه توصیه می شود تنها افرادی که توانایی بالایی در زمینه معامله گری و سرمایه گذاری دارند و با ریسک های بازار آشنا هستند، اقدام به دریافت اعتبار معاملاتی کنند. برخی از این ریسک ها عبارت اند از:

• ریسک نقدینگی
• ریسک افزایش زیان
• ریسک عدم پوشش هزینه
• و...

ریسک نقدینگی

در مواقعی که شخص به هر دلیل در زمان مقرر قادر به تسویه وام نباشد، کارگزار به ناچار سهام در اختیار او را به قیمت تابلو معاملاتی بازار می فروشد؛ در حالیکه ممکن است آن سهام در بدترین قیمت ممکن به فروش برسد.

ریسک افزایش زیان

اعتبار معاملاتی هم می تواند باعث رشد سود سهامداران و هم افزایش ضرر آن ها شود؛ چراکه مقدار عددی یک زیان 10 درصدی برای سرمایه 100 میلیون تومانی بیشتر از سرمایه 50 میلیون تومانی است. 

ریسک عدم پوشش هزینه

هنگامیکه از اعتبار معاملاتی استفاده می کنید، ممکن است نتوانید به بازدهی مورد انتظارتان دست یابید و در زمان تسویه، شاید مجبور شوید مبلغی را نیز از جیب خود پرداخت کنید.

شرایط و مراحل دریافت اعتبار

همانطور که گفته شد، شرایط کلی دریافت اعتبار توسط سازمان بورس تعیین می شود؛ اما دریافت اعتبار از هر کارگزاری، طبق شرایط تعیین شده در همان کارگزاری امکانپذیر است. در حالت کلی، کارگزاران به مشتریان فعالتر خود اعتبار پرداخت می کنند و علاوه بر این، ارزش و تنوع پرتفوی شخص نیز باید دارای شرایط خاصی باشد.

مراحل دریافت اعتبار نیز در هر کارگزاری متفاوت است که می توانید با ارتباط برقرار کردن با کارگزار خود، این موضوع را پیگیری کنید. اما به طور کلی روال کار به اینصورت است که قبل از هر چیزی بهتر است تا دستورالعمل خرید اعتبار اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران را مطالعه نمایید. سپس به کارگزاری خود مراجعه کنید و فرم قرارداد اعتباری را تکمیل نمایید و تضمین های مورد نیاز را نیز ارائه دهید. باید قدرت کافی برای دریافت وام را داشته باشید و برای دریافت وام و یا بسته اعتباری دلخواهتان، درخواست خود را ثبت نمایید. در صورتیکه از طرف کارگزاری واجد شرایط باشید، اعتبار درخواستی شما در حساب معاملاتی، افزوده می شود.

محدودیت های دریافت اعتبار

معمولا برای ضمانت، پرتفوی شخص متقاضی در نظر گرفته می شود و نزد کارگزار مربوطه، اصطلاحا قفل می شود و بنابراین شخص نمی تواند کارگزار ناظر آن پرتفوی را تغییر دهد. همچنین پرتفوی شخص تا زمانیکه این اعتبار تسویه نشده باشد، باید دارای شرایط خاصی از نظر ارزش و تنوع باشد و بنابراین شخص متقاضی باید معاملات خود را به گونه ای انجام دهد که این شرایط برقرار باقی بماند.

همچنین واضح است که دریافت کنندگان اعتبار از نظر دریافت وجه نقد نیز دارای محدودیت هایی خواهند بود. در اکثر موارد، شخص باید علاوه بر مبلغ درخواستی، مبلغ اعتبار را نیز تا زمان واریز وجه در قدرت خرید خود داشته باشد.

تسویه و تمدید اعتبار

در موعد تسویه اعتبار، شخص باید کل مبلغ تعیین شده جهت تسویه را در حساب معاملاتی خود به صورت نقد داشته باشد تا کارگزار اقدام به برداشت آن کند. در غیر اینصورت، کارگزار مطابق با قوانین معینی اقدامات لازم را انجام می دهد. همچنین امکان تسویه زودتر از موعد و تمدید اعتبار نیز وجود دارد که جزئیات آن را باید از طریق کارگزار جویا شد.

نکات تکمیلی در رابطه با اعتبار معاملاتی

• در صورتیکه از اعتبار معاملاتی استفاده می کنید، از نزدیک بازار را پیگیری کنید. از رویدادهای اقتصادی آتی باخبر باشید. در ارتباط با سهامی که قصد سرمایه گذاری بر روی آن را دارید، توجه کافی داشته باشید. بررسی کنید چه رویدادهایی بر روی صنعت مرتبط به این سهام، تاثیرگذار است. به زبان ساده، اگر در حالت عادی برای بررسی کلی بازار و یا سهام مورد نظرتان، به عنوان مثال روزانه یک ساعت وقت می گذارید، در صورتیکه در حال استفاده از اعتبار معاملاتی هستید، این زمان را باید حداقل دو برابر کنید.
• پیش از دریافت اعتبار، بدترین سناریو را هر چقدر هم که غیر محتمل باشد، در نظر بگیرید و بررسی کنید که در صورت وقوع آن، آمادگی برخورد با آن را چه از نظر مالی و چه از نظر روانی دارید یا خیر. داشتن یک استراتژی معاملاتی که آمادگی برخورد با هر سناریویی را دارد، بسیار حائز اهمیت می باشد.

جمع بندی

در این مقاله با مفهوم اعتبار معاملاتی در بورس ایران آشنا شدیم. دریافت اعتبار معاملاتی دارای شرایط و ضوابط خاصی می باشد که ممکن است در هرکدام از کارگزاری ها با یکدیگر متفاوت باشد. همچنین دریافت این اعتبار، محدودیت هایی را نیز برای حساب معاملاتی شخص ایجاد می کند. در واقع به طور کلی اعتبار معاملاتی هم می تواند باعث چند برابر شدن سود و هم چند برابر زیان شما شود و دریافت آن به هیچ وجه برای افراد مبتدی و کسانیکه آموزش های کافی در این زمینه را ندیده اند، توصیه نمی شود.