اگر به تازگی به بازار سرمایه یا بورس اوراق بهادار ورود کرده و یا قصد ورود به آنرا دارید، در ابتدای مسیر با اصطلاحات زیادی مواجه خواهید شد که دانستن معنای آن ها در بعضی موارد ضروری و در بعضی موارد درک بهتری از وضعیت و تحلیل بازار سرمایه به شما می دهد. بنابراین در این مقاله قصد داریم تا با تعدادی از این اصطلاحات بورسی به صورت خلاصه آشنا شویم.

پیش گشایش در تابلو خوانی

یکی از اصطلاحات بورسی که احتمالا با آن به دفعات زیادی رو به رو می شوید، مرحله پیش گشایش است. ساعت کاری بورس در ایران از ساعت 9 الی 12:30 می باشد اما در مرحله پیش گشایش که از ساعت 8:45 تا 9 است، مردم می توانند سفارشات خود را روی تابلو ثبت کنند بدون آنکه معامله ای صورت بگیرد و پس از شروع ساعت کاری، سفارش هایی که در پیش گشایش از نظر قیمتی با هم برابر هستند، به عنوان اولین معامله روی تابلو و نمودار قیمت ثبت می شوند. برای جزئیات بیشتر می توانید این مقاله را نیز مطالعه نمایید.

مرحله گشایش در بورس

این مرحله بلافاصله بعد از مرحله پیش گشایش است و در آن سفارشات موجود در سامانه معاملات در دامنه نوسانات روزانه انجام می‌شود.

حراج پیوسته در تابلو خوانی

این مرحله پس از گشایش است که در آن به محض تطبیق قیمت سفارش خرید و فروش، معامله انجام می‌شود.

حراج ناپیوسته در تابلو خوانی

در حراج ناپیوسته، پس از ورود سفارش به سامانه معاملات، معامله بر اساس قیمت نظری گشایش (top) انجام می‌شود.

قیمت نظری گشایش در تابلو خوانی

قیمتی است که در مرحله گشایش، بر اساس بهترین سفارش خرید و فروش ثبت شده در سامانه معاملاتی انجام می‌شود.

شاخص کل در بورس

یکی از اصطلاحات بورسی که هر روز با آن رو به رو خواهید شد، شاخص کل بورس می باشد. شاخص کل بورس عددی است که بیانگر وضعیت کلی بورس و روند رشد یا افت این بازار است. تغییرات شاخص نشان دهنده این است که میانگین بازدهی سهامداران چقدر تغییر کرده است و معیاری برای مقایسه لحظه حال با گذشته است. در این شاخص، هر چقدر ارزش معاملات در یک نماد بیشتر باشد، آن نماد تاثیر بیشتری روی این شاخص دارد.

شاخص هم وزن در بورس

در شاخص هم وزن شرکت‌های کوچک و بزرگ پذیرفته شده در بورس با وزنی برابر در محاسبه شاخص سهیم هستند. به این معنی که برخلاف شاخص کل، در شاخص هم وزن ارزش معاملات بیشتر در یک نماد، روی اثرگذار بودن آن نماد در محاسبه ی شاخص دخیل نمی باشد.

شاخص آزاد شناور در تابلو خوانی

یکی دیگر از اصطلاحات بورسی، شاخص آزاد شناور در تابلو خوانی است که در این شاخص، هر سهم به میزان سهام شناوری که دارد، روی این شاخص اثر می‌گذارد.

دامنه نوسان روزانه قیمت

دامنه نوسان، بازه قیمتی مجاز اوراق بهادار قابل معامله در بورس است که نسبت به قیمت پایانی روز قبل تعیین می‌شود و ورود سفارش‌ها در هر روز صرفا در دامنه نوسان قیمت مجاز است.

برای توضیح بیشتر به این مثال توجه کنید. فرض کنید میانگین حجمی معاملات نماد x در روز یکشنبه، برابر 740 تومان است. این بدان معناست که قیمت پایانی آن سهم در روز یکشنبه برابر 740 تومان است. دامنه نوسان در بورس ایران برای اکثریت نمادها برابر 5 درصد می باشد. این بدان معناست که دامنه نوسان قیمتی مجاز نماد x در روز معاملاتی بعد، بین 0.95 تا 1.05 برابر قیمت پایانی یکشنبه می باشد. در مثال زده شده، این اعداد برابر با 703 و 777 می شود. یعنی معامله گران، چه در سمت فروش و چه در سمت خرید تنها مجاز به ثبت سفارش در این محدوده ی قیمتی هستند.

دامنه ی نوسان از جهاتی خوب و از جهاتی بد می باشد. به عنوان مثال وجود دامنه نوسان از رفتارهای هیجانی معامله گران تا حدی جلوگیری می کند. به عنوان مثال قیمت یک دارایی با وجود دامنه نوسان دیگر نمی تواند به طور ناگهانی درصد بالایی نزول و یا صعود را تجربه کند. اما از طرف دیگر، دامنه نوسان باعث به وجود آمدن صف خرید و  فروش می شود.

به عنوان نمونه در مثال اخیر فرض کنید که عده زیادی از معامله گران سفارش فروش سهام خود را در پایین ترین قیمت مجاز یعنی 703 تومان قرار می دهند اما هیچ خریداری حاضر به خرید سهام آنها در این قیمت نمی باشد و همینطور بر تعداد سفارش هایی که در قیمت کمینه قرار داده می شوند، اضافه می شود. به این حالت اصطلاحا صف فروش می گویند. برعکس آن نیز ممکن است رخ بدهد که باعث شکل گیری صف خرید می شود.

در چنین شرایطی سهامداران دیگر نمی توانند سهام خود را نقد کنند یا سهام مورد نظر خود را خریداری کنند و نقدشوندگی پایین می آید. در حالی که با حذف دامنه نوسان، احتمال زیاد خریدارانی در قیمت های پایین تر از قیمت صفوف فروش یا فروشندگانی در قیمت هایی بالاتر از قیمت صفوف خرید وجود داشته باشند و معاملات به شکلی روان انجام می شود. 

توقف نماد در تابلو خوانی

جلوگیری از انجام معامله یک نماد معاملاتی در بورس، برای مدتی محدود است.

تعلیق نماد در تابلو خوانی

تعلیق نماد، جلوگیری از انجام معامله یک نماد، تا رفع دلایل تعلیق است.

حجم سفارش و حجم معاملات در بورس

تعداد اوراق بهاداری است که در قالب یک سفارش، وارد سامانه معاملاتی می‌شود. به عنوان مثال وقتی شما سفارش خرید 2000 عدد از سهام شرکت x را در تابلوی معاملاتی ثبت می کنید، حجم سفارش شما برابر 2000 می باشد.

اکنون فرض کنید در یک روز معاملاتی، تعداد پنج میلیون از نماد معاملاتی x بین خریداران و فروشندگان معامله شده باشد. در این حالت گفته می شود که حجم معاملات آن نماد در آن روز کاری برابر با پنج میلیون می باشد.

این حجم توسط معامله گران حقیقی و حقوقی معامله شده است. به عنوان مثال در تصوی نمونه ی فوق، در سمت خریداران، 56 درصد حجم خرید، توسط افراد حقیقی و مابقی توسط افراد حقوقی انجام شده و در سمت فروش، 93.5 درصد فروشنده ها را حقیقی ها و 6.5 درصد باقی را حقوقی ها تشکیل داده اند. از این اطلاعات در برخی موارد می توان در تابلوخوانی نماد استفاده نمود.

حجم مبنا

اکنون که با حجم معاملات آشنا شده اید، می توانیم حجم مبنا را نیز توضیح دهیم. حجم مبنا به حداقل حجمی گفته می شود که باید در یک روز معاملاتی در یک نماد انجام شود تا قیمت پایانی نماد بر اساس میانگین حجمی آن روز معاملاتی تعین شود. این مفهوم را با ذکر یک مثال توضیح می دهیم. فرض کنید قیمت پایانی یک نماد بر اساس میانگین حجمی 2.5+ درصد تغییر کرده است. هم چنین حجم مبنای آن نماد برابر یک میلیون می باشد. اکنون اگر حجم معاملات نماد در آن روز از یک میلیون بیشتر باشد، قیمت پایانی آن به اندازه ی همان 2.5 درصد تغییر می کند. 

اما فرض کنید که بنا به هر دلیلی حجم معاملاتی آن نماد در آن روز به خصوص به عنوان مثال 200 هزار باشد که یعنی یک پنجم حجم مبنا. در این حالت قیمت پایانی آن نماد به اندازه ی یک پنجم 2.5 درصد یعنی 0.5 درصد تغییر می کند. به همین ترتیب اگر حجم معاملاتی مثلا برابر 500 هزار باشد، قیمت پایانی به اندازه 1.25 درصد دستخوش تغییر می شود. 

قیمت تعدیل شده

یکی دیگر از پرکاربردترین اصطلاحات بورسی، قیمت تعدیل شده است. پس از افزایش سرمایه و یا تقسیم سود نقدی توسط یک شرکت، قیمت آن سهم با اعمال این تغییرات در آن، قیمت تعدیل شده آن سهم نامیده می شود. 

معاملات عمده

معاملاتی است که تعداد سهام معامله شده در آن 1% تعداد سهام برای شرکت‌هایی که تعداد سهام آنها بیشتر از 3 میلیارد سهم باشد و 5% تعداد سهام برای شرکت‌هایی که تعداد سهام آن‌ها کمتر یا مساوی 3 میلیارد سهم است. یعنی برای یک شرکت با 100 میلیون عدد سهم، خرید یا فروش 5 میلیون سهم و برای یک شرکت با 10 میلیارد عدد سهم، خرید یا فروش 100 میلیون سهم در یک معامله، معامله عمده است.

معاملات بلوکی

از دیگر اصطلاحات بورسی، معاملات بلوکی است که در این معاملات، حجم سهام آن سفارش بیش از سقف مجاز در سفارشات عادی و کمتر از تعداد سهام معاملات عمده است و با هماهنگی ناظر این معاملات انجام می‌شود.

سهام شناور

تعداد سهامی است که دست عموم است و هر لحظه در بازار عرضه می‌شوند و با اقصاد مدیریتی و راهبردی خریداری نشده است.

وضعیت نمادها:

• مجاز

در این وضعیت معاملات در سهم به صورت عادی انجام می‌شود.

• مجاز - محفوظ

این وضعیت مربوط به زمانی است که نماد مدتی بسته بوده ولی در حال بازگشایی است و قبل از بازگشایی، نماد در حالت مجاز-محفوظ قرار می‌گیرد. در این حالت ارسال سفارش در نماد قابل انجام است ولی هیچ معامله‌ای صورت نمی‌گیرد. به محض مجاز شدن این نماد، سفارشاتی که در نماد مورد نظر ثبت شده است، قابل معامله خواهد شد.

• مجاز - متوقف

در این وضعیت نماد غیر قابل معامله است و به دلایلی مانند افشای اطلاعات یا تغییر بیشتر از 50 درصد و ... بسته شده است.

• ممنوع

در این وضعیت سهم قابل معامله نیست. (نماد طی همان روز معاملاتی بازگشایی می‌شود.)

• ممنوع - متوقف

در این وضعیت سهم قابل معامله نیست و هیچ معامله و دستوری در روز جاری بر روی سهم صورت نمی‌پذیرد. (بازگشایی نماد معاملاتی در همان روز انجام نخواهد شد.)

جمع بندی

در این مقاله با تعدادی از اصطلاحات بورسی آشنا شدیم که برای ورود به بازار سرمایه ی ایران دانستن آنها خالی از لطف نمی باشد. البته در طول فعالیت در بازار سرمایه احتمالا با مفهوم این اصطلاحات به طور عمیق تر آشنا خواهید.