وجود انحصار در هر بخش از زندگی انسان ها، در بلندمدت باعث رانت و فساد می شود و بازار سرمایه نیز از این موضوع مستثنی نیست و اگر با دقت نگاه کنیم، وجود انحصار در بازار بورس را به خوبی درک می کنیم. تجربه ها نشان داده است در هر بخشی که رقابت وجود نداشته باشد، هیچ پیشرفتی نیز حاصل نخواهد شد و این موضوع در زمینه مفاهیم مالی خود را بیشتر نشان می دهد و با اقتصاد دستوری که محدود به چند شخص یا نهاد مالی است، نمی توان تغییری به وجود آورد. در این مقاله قصد داریم شما را با انواع انحصار در بازار بورس آشنا کنیم؛ بنابراین اگر شما نیز در خصوص این موضوع کنجکاو هستید، توصیه می کنیم که با ما همراه باشید.

انحصار در بازار بورس ایران

مهمترین سوالی که پیش می آید این است که آیا در بازار بورس ایران نیز انحصار وجود دارد؟ پاسخ این سوال مثبت است؛ چراکه به دلیل قوانین قدیمی و دستورالعمل های به روز رسانی نشده، اگر به دقت این بازار را رصد کنیم، به طور کاملا واضح انحصار در بازار بورس ایران قابل مشاهده خواهد بود. در ادامه به برخی از موارد انحصار در بازار بورس ایران اشاره خواهیم کرد.

انحصار در مجوز کارگزاری

همانطور که می دانید، فعالان بازار سرمایه نمی توانند به طور مستقیم به خرید و فروش سهام بپردازند و به همین خاطر، واسطه هایی به نام کارگزاری وجود دارند که نقش میانجی را بین خریدار و فروشنده ایفا می کنند. یکی از موارد انحصار در بازار بورس، مربوط به همین کارگزاری ها می باشد؛ به گونه ای که آخرین مجوز صادر شده برای تاسیس یک کارگزاری جدید، مربوط به چندین سال قبل می باشد و همین موضوع باعث انحصار در مجوز کارگزاری ها شده است.

همانطور که گفته شد، وجود انحصار در هر بخشی باعث ناکارآمدی می شود و این موضوع خود را در بخش کارگزاری ها نشان داده است و به وجود آمدن مشکلات مختلف در این زمینه ناشی از انحصار می باشد. از جمله مشکلاتی که به واسطه انحصار در صدور مجوز برای تاسیس کارگزاری به وجود آمده است، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کند بودن سیستم معاملاتی کارگزاری ها در روزهای شلوغ بازار سرمایه
• عدم تخصیص اعتبار معاملاتی کافی به مشتریان
• پاسخگو نبودن کارگزاری ها نسبت به وجود مشکلات در ارائه خدمات
• خرید و فروش مجوز کارگزاری ها با قیمت های بسیار بالا
• عدم ارائه خدمات جدید توسط کارگزاری ها
• و...

لازم به ذکر است که اگر انحصار در صدور مجوز کارگزاری ها وجود نداشت، زمینه های لازم برای ورود کارگزاری ها جدید فراهم میشد و در یک بازار رقابتی که همه سرمایه گذاران به دنبال پیدا کردن کارگزاری بهتر و با خدمات بیشتر هستند، کارگزاری هایی که خدمات خوب و مناسبی را ارائه نمی کنند، به طور کاملا طبیعی از عرصه رقابت کنار می روند و کارگزاری های قوی تر جایگزین آن ها می شوند.

به عنوان مثال، وقتیکه مجوز جدیدی برای تاسیس کارگزاری صادر نمی شود، تمامی کارگزاری های موجود، به یک اندازه کارمزد دریافت می کنند و به دلیل عدم رقابت بین آن ها، هیچ تلاشی برای پایین آوردن کارمزد معاملات صورت نمی گیرد؛ در حالیکه اگر کارگزاری های جدید و با ایده های نو وارد بازار رقابت شوند، ممکن است برای جذب مشتری در ابتدای کار خود، درصد کمتری از ارزش معامله را به عنوان کارمزد خود در نظر بگیرد.

نکته: در یک سال اخیر، تلاش های زیادی برای رفع انحصار در صدور مجوز کارگزاری ها انجام شده است و سازمان بورس و اوراق بهادار نیز برای صدور مجوز کارگزاری ها فراخوان داده است و اگر این اقدامات منجر به تاسیس کارگزاری های جدید شود، می تواند به حرفه ای شدن فعالیت های بازار سرمایه کمک کند.

انحصار در مجوز شرکت های سبدگردان و مشاوره سرمایه گذاری

یکی دیگر از موارد انحصار در بازار بورس، مربوط به صدور مجوز برای شرکت های سبدگردان و مشاوره سرمایه گذاری می باشد. همانند صدور مجوز برای کارگزاری ها، در این قسمت نیز مشکلات فراوان وجود دارد. البته در چند سال اخیر، مجوز فعالیت برای تعدادی از شرکت های سبدگردان و مشاوره سرمایه گذاری صادر شده است؛ اما به دلیل ورود میلیونی سهامداران خرد به بازار سرمایه، ظرفیت این بخش نیز می تواند به شکل چشمگیری افزایش پیدا کند.

در واقع اگر مجوزهای لازم برای فعالیت سبدگردان های جدید صادر شود، شرکت های سبدگردان تازه نفس می توانند تحول بزرگی در این بخش ایجاد کنند و این موضوع منفعت 2 طرفه دارد؛ به این شکل که از یک طرف سرمایه گذاران می توانند از خدمات بهتر شرکت های سبدگردان جدید استفاده کنند و از طرف دیگر نیز، بازار سرمایه، ظاهری حرفه ای تر به خود می گیرد و شرکت های سبدگردان نیز می توانند از این موضوع بهره مند شوند.

توجه داشته باشید که رفع انحصار در بازار بورس و صدور مجوز فعالیت برای کارگزاری ها، شرکت های سبدگردان، شرکت های مشاوره سرمایه گذاری و...علاوه بر داشتن منفعت برای سرمایه گذاران و این نهادهای مالی، می تواند برای اشتغال زایی افراد نیز موثر باشد.

به عنوان مثال، وقتیکه مجوزهای لازم برای تاسیس کارگزاری ها، شرکت های سبدگردان، شرکت های مشاوره سرمایه گذاری و... صادر می شود، تعداد زیادی از تحلیلگران، معامله گران و... در این نهادهای مالی مشغول به کار می شوند.

در طرف مقابل نیز، برخی از افراد و نهادها، مخالف صدور مجوز برای تاسیس کارگزاری، شرکت های سبدگردان و...هستند؛ در واقع آن ها بر این باورند که صدور مجوزهای زیاد برای این نهادهای مالی، باعث به هم خوردن تعادل در عرضه و تقاضا می شود و همین موضوع موجب کاهش درآمد نهادهای مالی شده و این شرکت ها را با زیان روبرو خواهد کرد.

جمع بندی

انحصار در بازار بورس یکی از مفاهیمی است که نمی توان از آن چشم پوشی کرد و در بخش های مختلف از جمله صدور مجوز برای کارگزاری ها، شرکت های سبدگردان، شرکت های مشاوره سرمایه گذاری و... این موضوع را به راحتی می توان مشاهده کرد. به گونه ای صدور آخرین مجوز برای تاسیس کارگزاری به چندین سال قبل باز می گردد و در سال های اخیر هیچگونه مجوزی برای تاسیس این نهاد مالی صادر نشده است. البته در یک سال گذشته تلاش هایی در این خصوص انجام شده است و سازمان بورس و اوراق بهادار نیز فراخوانی را در این خصوص منتشر کرد؛ اما نتایج آن همچنان نامشخص است.