ممکن است شما نیز از طریق اخبار و یا اطرافیانتان شنیده باشید که به عنوان مثال شورای عالی بورس و اوراق بهادار یک قانون را تصویب کرده است؛ در واقع شورای عالی بورس و اوراق بهادار (که مختصرا به آن شورای عالی بورس می گوییم)، نقش اساسی و اصلی در تعیین راهبردهای بازار سرمایه و نظارت بر سازمان بورس را دارد. به عبارت دیگر، شورای عالی بورس و اوراق بهادار، ناظر سازمان بورس و مرجع سیاست گذاری های بازار سرمایه می باشد و این شورا به لحاظ سازمانی، بالاترین رکن بازار اوراق بهادار است. به همین دلیل در ادامه مقاله قصد داریم به معرفی شورای عالی بورس و اوراق بهادار، اعضا، وظایف، چارت سازمانی و... آن بپردازیم.
اعضای شورای عالی بورس و اوراق بهادار
شورای عالی بورس و اوراق بهادار، از 12 نفر تشکیل شده است. این افراد عبارت اند از:
- وزیر امور اقتصاد و دارایی
- وزیر صنعت، معدن و تجارت (یا معاون او)
- رئیس کل بانک مرکزی کشور
- روسای اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و اتاق تعاون
- رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار
- دادستان کل کشور یا معاون او
- یک نماینده از طرف کانون ها
- سه نفر فرد خبره از بخش خصوصی که در بحث مالی متخصص هستند (این سه نفر با مشورت تشکل های حرفه ای بورس و به پیشنهاد وزیر اقتصاد معرفی می شوند.)
- برای هر بورس کالایی، یک نفر از بخش خصوصی به پیشنهاد وزیر مربوطه (مثلا نماینده رینگ کشاورزی بورس کالا به پیشنهاد وزیر کشاورزی) تعیین می شود.
جایگاه های حقوقی این شورا (جایگاه حقوقی به جایگاهی گفته می شود که وابسته به مسئولیت شخص باشد؛ نه خود شخص. مانند وزیر اقتصاد) ثابت هستند و جایگاه های حقیقی این شورا (نمایندگان بورس کالا و خبرگان مالی) هر 5 سال یکبار تغییر خواهند کرد.
چارت سازمانی شورای عالی بورس و اوراق بهادار
رئیس این شورا، وزیر امور اقتصاد و دارایی کشور است و دبیر این شورا نیز رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار می باشد. نکته مهم این است که طبق قانون، مصوبات این شورا باید قبل از اجرایی شدن به تایید رئیس شورا برسد و اگر وزیر اقتصاد یک مصوبه را تایید نکند، این مصوبه اجرا نخواهد شد. پس در اینجا متوجه می شویم که نقش وزیر اقتصاد و به طور کلی دولت در بازار سرمایه چقدر پررنگ است و این مسئله، می تواند استقلال بورس را زیر سوال ببرد.
چرا استقلال بورس مهم است؟
اکنون که متوجه شدیم نقش وزیر اقتصاد و دولت در بورس چقدر پررنگ است، باید به این نکته بپردازیم که چرا بورس باید مستقل باشد؟
بانک مرکزی هر کشور به صورت مستقل از دولت کار می کند و وظیفه اش، حمایت از ارزش پول ملی است. به همین نسبت، بورس هم باید مستقل باشد تا هدف خود که حمایت از سهامداران و سرمایه گذاران در بازار است را پیگیری کند. به عنوان مثال، ممکن است گاهی تقویت و افزایش منافع سرمایه گذاران با سیاست های دولت همسو نباشد.
آیا ممکن است افرادی که در شورای عالی بورس و اوراق بهادار هستند، به نفع خود تصمیم بگیرند؟
خوشبختانه برای جلوگیری از اینکه افراد به نفع خودشان تصمیماتی را بگیرند، افراد حاضر در این شورا موظف هستند که فعالیت های مالی و اقتصادیشان و شغل های پاره وقت یا تمام وقت خود را که طی دو سال اخیر داشته اند، به رئیس قوه قضاییه گزارش دهند تا از سلامت عملکرد این شورا اطمینان حاصل شود.
به علاوه اینکه افراد چون از اطلاعات نهانی باخبر هستند، از معامله به صورت مستقیم و غیرمستقیم در بورس و خرید و فروش سهام و یا انواع دیگر اوراق بهادار منع شده اند. طبق قانون علاوه بر اینکه اعضای این شورا نمی توانند در بورس معامله کنند، مشارکت در معامله هم برایشان از مصادیق جرائم بورسی تلقی خواهد شد.
براساس قانون، هرگونه افشای اطلاعات نهانی توسط اعضای این شورا، ممنوع است. این موضوع حتی تا مدتی بعد از اینکه این شورا را ترک کردند نیز ادامه خواهد داشت.
وظایف شورای عالی بورس و اوراق بهادار
به طور کلی، وظایف این شورا را می توان به 3 بخش تقسیم بندی کرد:
- نظارت بر بازار سرمایه
- نظارت بر سازمان بورس
- سایر وظایف
الف) نظارت بر بازار سرمایه
در این مورد، شورای عالی بورس و اوراق بهادار وظایف زیر را دارد:
- تعیین سیاست های کلی و نظارت عالیه برای ساماندهی و توسعه بازار و نظارت بر اجرای قوانین
- پیشنهاد آیین نامه به هیئت وزیران برای اجرای قانون
- وضع مقررات در محدوده ای که قانون برای شورا مشخص کرده
- تصویب ابزارهای مالی جدید
- صدور، تعلیق و لغو مجوز فعالیت بورس ها، بازارهای خارج از بورس، شرکت های سپرده گذاری و تسویه وجوه و شرکت های تامین سرمایه
ب) نظارت بر سازمان بورس
وظایف شورای عالی بورس در این بخش شامل موارد زیر است:
- انتخاب یا برکناری اعضای هیئت مدیره سازمان و تعیین رئیس هیئت مدیره به پیشنهاد اعضا
- تصویب بودجه و صورت های مالی سازمان
- انتخاب بازرس و حسابرس سازمان و تعیین حق الزحمه آن
- تصویب و نظارت بر نوع و میزان وصولی های سازمان
- نظارت بر فعالیت و رسیدگی به شکایات از سازمان
- انتخاب اعضای غیر قضایی هیئت داوری (که مرجع رسیدگی به اختلافات بازار سرمایه است) و تعیین حق الزحمه
- اعطای مجوز برای معاملات اوراق خارجی یا معامله توسط افراد غیر ایرانی
ج) سایر وظایف
این بخش از وظایف، بیشتر در موارد اضطراری یا در شرایط خاصی پیش می آید که مهمترین مثال های آن شامل موارد زیر است:
- موافقت با تمدید تعطیلی بورس یا توقف معاملات در شرایط اضطراری
- تعیین مصادیق تشکل های خود انتظام (مثل بورس سهام یا کالا) و نهادهای مالی
- تهیه اساسنامه سازمان و تصویب در هیئت وزیران
جمع بندی
در این مقاله با شورای عالی بورس و اوراق بهادار و اعضای آن آشنا شدیم و همچنین در اینجا به حوزه وظایف این شورا نیز به طور کامل پرداختیم. نکته قابل توجه این است که با وجود اینکه سازمان بورس و اوراق بهادار یک سازمان غیر دولتی می باشد، اما با توجه به اینکه هیئت مدیره و رئیس آن توسط شورای عالی بورس تعیین می شود، می توان به نقش دولت در این سازمان پی برد. چراکه تعدادی از اعضای این شورا به طور مستقیم یا غیر مستقیم توسط دولت انتخاب می شوند.