هدف نهایی تمامی سازمان ها، بیشینه کردن سود است و سود از اختلاف درآمد کل و هزینه کل قابل محاسبه است. با در نظر گرفتن این تعاریف می توانیم به سراغ تابع سود برویم. این مفهوم در بازار سرمایه نیز کاربرد دارد و بسیاری از شرکت های فعال در این بازار به دنبال برآورد سود سال مالی خود هستند و در طرف مقابل نیز، تعیین سود یک شرکت برای بسیاری از سرمایه گذاران هائز اهمیت است. درآمد و هزینه یک شرکت از توابع خاصی پیروی می کند و فعالان بازار سرمایه بهتر است که با این توابع آشنا شوند. این مفهوم در میان افراد متخصص در امور حسابداری، با عنوان تابع سود شناخته می شود که در ادامه به معرفی آن می پردازیم.

سود چیست؟

برای درک تابع سود، ابتدا بایستی مفهوم سود را متوجه شویم. در واقع، سیستم های حسابداری هنگامی که می خواهند بازدهی یک شرکت را بسنجند، سود حاصل از فعالیت های آن را محاسبه می کنند. بنابراین برای بدست آوردن میزان سود، تمامی درآمدهای شرکت ها را از هزینه ها کسر کرده و ارزش باقی مانده برابر سود شرکت است. اما این تنها معنی سود نیست. در واقع سود آن پولی است که افراد و شرکت ها بدون هیچ مسئولیت ضمنی و بدون هیچ نگرانی می توانند خرج کنند؛ با دیدگاهی دیگر، سود عامل رفاه زندگی افراد است.

همچنین سود مبنای بسیار مناسبی برای ارزیابی عملکرد یک شرکت است. بنابراین شرکت ها همواره در تلاش هستند که روند سودسازی مجموعه خود را صعودی و رو به رشد نگه دارند. ایجاد چنین روند صعودی نیازمند استراتژی هایی است که بسته به شرایط مختلف قابل اتخاذ باشد. در ادامه با معرفی تابع سود، فاکتورهای اثرگذار بر میزان سود، مانند میزان تولید و هزینه های کل را بررسی می کنیم.

به یک مثال توجه کنید:

می خواهیم جدول زیر را که مربوط به یک سازمان است، تحلیل کنیم. ستون اول از چپ مربوط به مقدار تولید و ستون دوم درآمد کل است. ستون سوم نیز هزینه های کل سازمان است. هزینه کل برابر با مجموع هزینه های ثابت و متغیر است. در ستون چهارم نیز سود کل با اختلاف درآمد کل و هزینه کل محاسبه است. بنابراین می توان نتیجه گرفت اگر این شرکت دو واحد تولید داشته باشد 4 دلار سود خواهد کرد، در حالیکه اگر تولیدی نداشته باشد، زیان برابر با هزینه های ثابت یعنی 3 دلار خواهد بود. 

بیشینه کردن سود

روش اول؛ این شرکت برای بیشنیه کردن سود خود باید مقدار تولید و عرضه ای را برگزیند که سود بیشترین تعداد را دارد. به عنوان مثال در جدول زیر اگر شرکت 4 یا 5 گالن شیر تولید کند، مقدار سود برابر 7 دلار خواهد شد. 

روش دوم؛ شرکت می تواند با قیاس میان درآمد نهایی و هزینه نهایی مقداری از تولید که سود را بیشینه می کند را مشخص کند.

در دو ستون آخر جدول بالا می توان هزینه نهایی و درآمد نهایی را مشاهده کرد. درآمد اولین واحد از شیر 6 دلار و هزینه آن 2 دلار است، پس سود آن برابر 4 دلار خواهد شد. برای دومین واحد از شیر تولیدی نیز درآمد نهایی برابر 6 دلار، هزینه آن 3 دلار و در نتیجه سود آن 3 دلار افزایش می یابد. اما وضعیت از 5 گالن شیر به بعد کاملا فرق می کند. از این واحد به بعد هزینه های نهایی افزایش خواهند یافت. بنابراین احتمالا برای شرکت اقتصادی نخواهد بود که بیش از 5 گالن شیر تولید کند.

طبیعی است از نقطه ای که هزینه نهایی از درآمد نهایی پیشی بگیرد، دیگر تولید به صرفه نخواهد بود. بنابراین شرکت ها با بررسی چنین جدولی برای محصولات خود، بهترین میزان تولید را برای حداکثر کردن سود انتخاب می کنند.

منحنی هزینه نهایی و تولید شرکت

منحنی های هزینه نهایی 3 ویژگی دارند:

• منحنی اول هزینه نهایی به اختصار MR همیشه شیب صعودی دارد.
• منحنی دوم که هزینه متوسط کل با نماد ATC همواره U شکل است.
• این دو منحنی یک دیگر را در یک نقطه مینیمم قطع می کنند.

در این نمودار قیمت بازار نیز با یک خط افقی لحاظ شده است تا امکان قیاس فراهم شود. به کمک این نمودار می توان میزان تولیدی که سود را بیشینه می کند پیدا کنیم. 

به عنوان مثال در نظر بگیرید که شرکتی به میزان Q1 تولید می کند. در این سطح، درآمد نهایی از هزینه نهایی مقدار بزرگتری دارد. با این تفاسیر اگر درآمد نهایی بیش از هزینه نهایی باشد، شرکت ها می توانند تولید خود را رشد داده تا سود افزایش یابد. هنگامی که تولید برابر Q1 باشد، درآمد نهایی درآمد MR2 از میزان هزینه نهایی که با نام MC2 مشخص شده است کمتر است. بنابراین اگر شرکت تولید خود را کاهش دهد، سود افزایش خواهد یافت. 

جمع بندی

سود هدف اصلی و نهایی هر سازمانی است. بنابراین لازمه همیشگی سودسازی شرکت ها اتخاذ تصمیمات مناسب در شرایط مناسب است. تابع سود نشان می دهد که همواره با افزایش تولید، سود افزایش پیدا نمی کند. بلکه گاهی هزینه های کل از درآمد پیشی گرفته و موجب زیان شرکت می شود. در این شرایط شرکت ها با کاهش تولید می توانند موجب سودسازی خود شوند. تابع سود برای تحلیل بنیادی شرکت های فعال در بازار سرمایه نیز کاربرد دارد و بسیاری از سرمایه گذاران از تابع سود برای برآورد سود سالیانه شرکت ها استفاده می کنند.