سیاست نرخ بهره منفی(NIRP) چیست؟

نرخ بهره منفی یکی از سیاست هایی است که برای رونق اقتصاد به کار گرفته می شود. هنگامی که اقتصاد دچار بحران می شود، بانک های مرکزی برای حفظ ثبات ارزش پول و تضمین رشد اقتصاد ابزار هایی در اختیار دارند. کنترل عرضه پول، تدوین قوانین برای بانک های خصوصی و تعیین نرخ بهره از جمله آن ها است.

<<سیاست نرخ بهره منفی یا به اختصار NIRP در واقع مخفف Negative Interest Rate Policy است>>

نرخ بهره چیست؟

هنگامی که شما پولی را به کسی قرض می دهید، انتظار دریافت سود دارید. دریافت سود در واقع برای پوشش ریسک های وارده به سرمایه است. 

نرخ بهره معمولاً برای دورهٔ یک ساله محاسبه و اعلام می‌شود و هر گاه مدت آن مشخص نشود منظور همان دوره سالانه است.

نرخ بهره چیست؟

نرخ بهره منفی چیست؟

فرض کنید بانک ها نه تنها سودی بابت حفظ پول دریافت نمی کنند، بلکه برای نگهداری آن هزینه پرداخت کنند. اینجا است که نرخ بهره منفی معنا پیدا می کند.

هنگامی که این سیاست اجرا شود، بانک ها تمایل کمتری به نگهداری پول خواهند داشت. در واقع آن ها برای حفظ پول نزد خود باید به بانک مرکزی بهره پرداخت کنند. از این رو است که آن ها را تشویق به وام بیشتر و سپرده کمتر از مشتریان می کند.

<<ژوئن 2014 بانک مرکزی اروپا وارد آزمون اقتصادی بزرگی شد و برای اولین بار نرخ بهره بانکی را به زیر صفر کاهش داد>>

تاریخچه سیاست نرخ بهره منفی

اواخر قرن 19 میلادی سیلیو گزل(Gesell) نرخ بهره منفی را پیشنهاد کرد. سال ۲۰۰۸ و پس از ورشکستگی نهاد «برادران لمان» که یکی از بزرگترین تامین‌ مالی‌کنندگان جهان بود، دومینوی سقوط نظام بانکی در بسیاری از نقاط جهان آغاز شد که همین مساله باعث ورود جدی بانک‌های مرکزی مختلف به میدان شد. نرخ بهره در بسیاری از کشورها در آن زمان به مانند اکنون وارد محدوده صفر یا منفی شد. 

اما به طور عملی برای اولین بار بانک مرکزی اروپا در سال 2014 سیاست نرخ بهره منفی را به کار گرفت. بعد از آن، ژاپن در سال 2016 همین خط مشی را اتخاذ کرد. البته در سال 2016 کشورهایی که عضو منطقه یورو نیستند مثل سوئد، دانمارک و سوئیس نیز اتخاذ سیاست نرخ بهره منفی را شروع کردند.

نکته این است که به کار گیری سیاست نرخ بهره منفی دائمی نیست و بسته به سیاست های کشور می توان میزان آن را تغییر داد. به طور مثال در حال حاضر نرخ بهره در انگلیس 0.75 و در اتحادیه اروپا حدود 0.5 درصد است.

هدف از نرخ بهره منفی چیست؟

هنگامی که نرخ بهره به زیر صفر رود، تقاضا برای دریافت وام بالا خواهد رفت. به این علت که هزینه استقراض کاهش خواهد یافت و دریافت وام ریسک کمتری خواهد داشت. حال آن که شرکت ها با دریافت وام، تمایل کمتری به سپرده گذاری در بانک ها خواهند داشت و وام دریافتی را صرف توسعه کسب و کار و سرمایه گذاری می کنند. زیرا سپرده کردن پول در بانک هزینه خواهد داشت.

با اتخاذ سیاست نرخ بهره منفی، انتظار می رود جریان نقدی روانه اقتصاد کشور شود و در صورت به کارگیری صحیح آن موجب تقویت اقتصاد کشور خواهد شد.

<<از سوی دیگر نرخ بهره منفی معمولا به کاهش ارزش پول ملی آن کشور منجر می‌شود چرا که آن را به مقصدی با جذابیت کمتر برای سرمایه‌گذاری بدل می‌کند>>

سیاست نرخ بهره منفی در ایران

در ایران به لطف نرخ بالای تورم نمی توان انتظار نزدیک شدن نرخ بهره بانکی به صفر را داشت. اما نکته این است با پایین آوردن نرخ بهره به زیر نرخ تورم می توان سیاست نرخ بهره منفی NIRP را اجرا کرد. چرا که می دانیم بهره واقعی حاصل اختلاف نرخ بهره با نرخ تورم است. به این نرخ بهره، نرخ بهره واقعی یا به اختصار RIR (Real Interest Rate) گفته می شود.