پس از کمی فعالیت در بازار بورس با اصطلاحاتی مانند رانت در بورس ویا سهام رانتی یا موارد مشابه برخورد می کنید. احتمالا خود شما معنای این اصطلاحات را می دانید و یا می توانید معنای آنها را حدس بزنید، اما در این مطلب قصد داریم تا کمی بیشتر درباره ی این مفهوم صحبت کنیم.به طور خلاصه، رانت موقعیت خاصی است که برای همه وجود نداشته و مختص افراد خاصی است. رانت در بورس در واقع به اطلاعاتی اشاره دارد که قبل از این که در اختیار عموم قرار بگیرد، امکان کسب درآمد را برای آن افراد فراهم می کند.

به عبارت ساده تر وقتی شما قبل از همه بدانید که سهام یک شرکت به هر دلیلی (مانند سود و زیان عملیاتی و ...)، ارزان یا گران خواهد شد، در واقع رانت اطلاعاتی داشته‌اید.

چه کسانی در بورس رانت دارند؟

این سوال را با ذکر یک مثال شروع خواهیم کرد که از مطلب درک بهتری داشته باشید:

فرض کنید یک شرکت قرار است یک کسب و کار یا خط تولید مهمی را راه اندازی کند که برای شروع آن می بایست قرار داد مهمی را امضا کند، در واقع صاحب منصبان این شرکت می دانند که درآمد قابل توجهی را قرار است به دست بیاورند. به دنبال همین موضوع تا این که قرار داد نهایی و کامل نشود، سخنی از جزئیات زده نشده و کسی از جریان آن خبر کاملی نخواهد داشت. (یعنی همان اطلاعات نهان)

اما اگر هر کسی غیر از افراد صاحب منصب، قبل از اینکه جزئیات این قرارداد یا تغییر و تحول مهم در شرکت برای عموم آشکار شود، به هر طریقی از آن اطلاع پیدا کرده و از آن در راستای منافع خود استفاده کند، در واقع دارای رانت اطلاعاتی بوده است. اکنون می توانید به سادگی مفهوم رانت در بورس را نیز درک کنید.

رانت خوب است یا بد؟

پاسخ به این سوال کمی سخت است چرا که رانت برای افراد دارای رانت خوب است و برای افرادی که رانت ندارند، بد می باشد. دارندگان رانت اطلاعاتی همیشه و در همه بورسهای دنیا وجود داشته و دارند.

• در واقع در اکثر مواقع ایجاد رانت در جهت منافع خواص و ضرر عموم مردم یا سهامداران می باشد.
• استفاده از رانت از این جهت که برای قشر خاصی وجود دارد و باعث نارضایتی افراد زیادی است و همچنین ممکن است که باعث زیان اشخاص دیگر شود، غیر اخلاقی است.

رانت در بورس وقتی برای سهامداران شرکت ها باعث ایجاد زیان و ضایع شدن حقوقشان شود، قطعاً امری غیر قانونی خواهد بود.

آیا می شود در بورس رانت داشت؟

داشتن رانت برای همه آزاد است به شرط این که بتوانید به اطلاعات نهانی دست یابید. سوالی که پیش می آید این است که آیا می توان بدون داشتن ارتباط با افراد با قدرت، سهام رانتی را شناسایی کرد؟

یکی از راه های فهمیدن حرکات افراد دارای رانت استفاده از تکنیک های کندل شناسی (price action) است. اشخاصی که اطلاعات نهانی دارند، معمولا برای کسب سود شخصی از این اطلاعات استفاده می کنند. مثلا شرکتی تصمیم می گیرد محصولات خود را به مشتریان خارجی بفروشد و به اصطلاح راه صادرات را برای خود باز کرده است؛ مدیران عالی رتبه شرکت که به این اطلاعات دسترسی دارند، به دور از چشم قانون و به طور غیر مستقیم اقدام به خرید سهام شرکت می کنند. گاهی اوقات خرید سنگین مدیر های شرکت باعث ایجاد اشکال خاصی در نمودار قیمت سهام می شود که می تواند نشانه ای از سهام رانتی باشد اما نکته قابل توجه اینست که از روی نمودار، هیچ گاه نمی توان از وجود رانت در یک سهم بطور صد در صدی مطمئن شد.

رانت بازی در بورس اوراق بهادار

همان طور که می دانید بازار بورس اوراق بهادار از اهمیت ویژه ای در اقتصادها برخوردار است و بدون استفاده از ظرفیت های آن، احتمال رسیدن به اهداف سیاست های پولی، مالی و تولیدی غیر ممکن خواهد شد.

اما چیزی که مسلم است اینست که از بین رفتن کامل رانت بازی در اقتصاد هیچگاه امکان پذیر نخواهد بود حتی در پیشرفته ترین و قانونمندترین کشورها.

روشی برای از بین بردن رانت بازی در بورس 

همانطور که در بالا اشاره کردیم، از بین بردن رانت در بورس غیر ممکن است اما می شود با افزایش شفافیت اطلاعات، این فعالیت ها را کاهش داد.

نقش موسسات نظارتی در جلوگیری از رانت بازی در بورس

در بیشتر سازمان ها و حوزه های قضایی، قوانینی برای ممنوعیت معامله هایی که توسط اعضای صاحب منصب صورت می گیرند و اطلاعات نهانی دارند، تصویب شده است. به علاوه این که برخی از مشاوران سرمایه گذاری، وکلا و حسابداران جزو دسته ی دارای اطلاعات نهان هستند که البته به موجب انجام وظایف حرفه ای یا تجاری، اطلاعات نهانی را در اختیار می گیرند.

فعالیت های نظارتی در زمینه رانت بازی

• جمع‌آوری اطلاعات تراکنش‌های مشکوک
• شناسایی طرفین معاملات مشکوک
• بررسی فعالیت‌های سرمایه‌گذارانی که در گذشته به عنوان افراد دارای رانت شناسایی‌شده اند.
• شناسایی و بررسی فعالیت های اشخاصی که به اطلاعات نهانی دسترسی داشته و دارند.
• بررسی فعالیت های افرادی که با اشخاص دارای اطلاعات نهانی یا با طرفین معاملات مشکوک، رابطه نزدیکی دارند.

همانطور که گفته شد، از بین بردن کامل رانت امری غیرممکن است اما با این روش ها می توان به راحتی رانت بازی را کاهش داده و امنیت و سلامت معاملات در بورس را افزایش داد. 

جمع بندی

به طور خلاصه رانت در بورس به داشتن اطلاعات نهانی و استفاده از این اطلاعات در راستای منافع شخصی اطلاق می شود. واضح است که معامله و کسب سود با استفاده از این اطلاعات نهانی، امری غیر اخلاقی و در اکثر مواقع غیر قانونی می باشد. اما همانطور که گفته شد، رانت در همه ی اقتصادها و بورس های جهان وجود داشته و دارد و از بین بردن صد در صدی آن غیر ممکن است اما با استفاده از روش هایی که به تعدادی از آنها در این مقاله اشاره شد، می توان این گونه فعالیت ها را تا حد خوبی کاهش داد و آنها را محدود کرد.