اقتصاد ایران در سال های اخیر با تحریم های گسترده ای همراه بوده است؛ اگرچه آغاز تحریم های آمریکا علیه ایران به سال 1358 و تسخیر سفارت آمریکا باز می گردد، اما اوج گرفتن شدت تحریم های بین المللی علیه بانک ها، صنایع، شرکت ها و... به واسطه مشکلات به وجود آمده در اثر پرونده هسته ای ایران بود که در چند سال اخیر رخ داده است. بازار سرمایه ایران نیز از این تحریم ها در امان نبود و بسیاری از صنایع و گروه های فعال در آن به اشکال مختلف از این سازوکار آسیب دیدند، به همین دلیل قصد داریم در این مقاله تاثیر تحریم بر صنایع بورسی را مورد بررسی قرار دهیم.

کدام صنایع از تحریم های اقتصادی آسیب دیدند؟

آسیب دیدن صنایع و گروه های مختلف در بورس ایران به واسطه تحریم های اقتصادی بر کسی پوشیده نیست؛ اما نوع اثرپذیری و شدت آن ممکن است در بعضی از صنایع با یکدیگر متفاوت باشد. بنابراین در اینجا به عنوان نمونه به بررسی تعدادی از گروه های شناخته شده در بورس که از تحریم ها تاثیر پذیرفته اند، می پردازیم.

گروه بانک ها و موسسات اعتباری

گروه بانک ها و موسسات اعتباری را می توان به عنوان یکی از آسیب پذیرترین گروه های بازار سرمایه در مواجه با تحریم های اقتصادی معرفی کرد؛ چرا که تحریم های بانکی و ممانعت از انجام تراکنش های پولی با سایر بانک ها در جهان، یکی از اصلی ترین بخش های تحریم بود که کاملا عملکرد بانک ها را با مشکل مواجه کرد و در حال حاضر می توان گفت که بانک های ایرانی مبادلات خاصی در عرصه بین المللی با سایر بانک های خارجی ندارند و همین موضوع سودآوری بانک ها را در میان مدت تحت تاثیر قرار داده است.

گروه محصولات شیمیایی

تاثیر تحریم بر صنایع بورسی که به شکل مستقیم متاثر از نرخ دلار هستند را می توان از 2 دیدگاه بررسی کرد:

دیدگاه اول در خصوص افزایش نرخ ارز و تاثیرپذیری آن از تحریم های اقتصادی است؛ به این معنا که با اعمال تحریم ها بر اقتصاد ایران، درآمدهای ارزی دچار مشکل شد و به واسطه رشد نقدینگی، قیمت ارز بالا رفت و از طرف دیگر گروه محصولات شیمیایی که میزبان پتروشیمی ها است، نرخ های فروش آن کاملا تحت تاثیر نرخ ارز است و افزایش آن باعث بالا رفتن حاشیه سود این شرکت ها می شود. بنابراین اگر با این دیدگاه به تاثیر تحریم بر صنایع بورسی نگاه کنیم، تحریم ها عامل بالا رفتن نرخ های فروش گروه محصولات شیمیایی شده است.

دیدگاه دوم به شکل دیگر است؛ به این معنا که اعمال تحریم های اقتصادی، تامین مالی بسیاری از طرح های توسعه پتروشیمی ها را با مشکل مواجه کرده است و در میان مدت این شرکت ها نمی توانند سودآوری خود را افزایش دهند و در بلندمدت نیز به دلیل به روز رسانی نکردن تجهیزات خود، ممکن است بازار رقابت را از دست بدهند.

از سوی دیگر نیز شرکت های پتروشیمی فعال در این گروه، به واسطه وجود تحریم ها مجبور می شوند محصولات تولید شده خود که شامل: اوره، متانول و... است را با چند درصد تخفیف در مقایسه با قیمت های جهانی به کشورهای دیگر بفروشند که این موضوع حاشیه سود آن ها را کاهش می دهد.

گروه فلزات اساسی

شرکت های فعال در گروه فلزات اساسی نیز همانند گروه محصولات شیمیایی، برخی از محصولات خود را به واسطه تحریم های اقتصادی با قیمت کمتر می فروشند و این موضوع سودآوری آن ها را کاهش داده است.

گروه خودروسازی و قطعات

نمونه ای کاملا مشخص از تاثیر تحریم بر صنایع بورسی را می توان در گروه خودروسازی و قطعات مشاهده کرد؛ به این معنا که این گروه تا قبل از تحریم های اقتصادی و اعمال قیمت گذاری دستوری بر محصولات شرکت های فعال در آن، یکی از صنایع سودساز بازار سرمایه محسوب می شد، به طوریکه سهامداران آن سهام شرکت های خودرو ساز را به دید بلندمدت خریداری می کردند؛ اما در حال حاضر بسیاری از شرکت های این گروه و علی الخصوص دو شرکت خودروسازی سایپا (خساپا) و ایران خودرو (خودرو) با زیان های چند هزار میلیاردی مواجه شده اند.

در اواخر دهه هشتاد و اوایل دهه نود شمسی، برخی از تحریم ها صنایع خودروساز را در بر گرفت و همانطور که می دانید بسیاری از قطعات مورد نیاز خودروسازان از طریق واردات تامین می شود و با آغاز تحریم ها این حوزه با مشکل روبرو شد و میزان تولیدات این کارخانه ها به شدت کاهش یافت و سودآوری آن ها نیز تحت تاثیر قرار گرفت و تاثیر تحریم بر صنایع بورسی را کاملا آشکار کرد.

گروه و مواد محصولات دارویی

بخش عمده ای از مواد اولیه مورد نیاز شرکت های دارویی از طریق واردات تامین می شود و اعمال تحریم بر اقتصاد ایران، تامین این مواد را با مشکل روبرو کرد. از طرف دیگر پیش از تحریم های شورای امنیت علیه ایران، شرکت های خارجی و چند تابعیتی مختلفی در حوزه تولید دارو در ایران نمایندگی داشتند، اما پس از اعمال تحریم ها، این شرکت ها از ایران خارج شدند.

گروه فرآورده های نفتی

تاثیر تحریم بر صنایع بورسی، حوزه نفت و فرآورده های آن را نیز تحت تاثیر قرار داده است به گونه ای که بخش عمده ای از تحریم های بین المللی، صادرات نفت و فرآورده های نفتی ایران را نشانه گرفته است و پالایشگاه های فعال در گروه فرآوده های نفتی بخش عمده ای از بازار صادراتی خود را از دست دادند و برای ادامه فعالیت خود، مانند گروه محصولات شیمیایی مجبور شدند محصولات خود (بنزین و...) را با تخفیف به سایر کشورها بفروشند.

گروه عرضه برق و گاز

اکثر شرکت های گروه عرضه برق و گاز را نیروگاه های تولید برق تشکیل داده اند و با توجه قیمت گذاری دستوری که در این حوزه وجود دارد، عملا بسیاری از این نیروگاه ها سودآوری خوبی ندارند؛ از طرف دیگر نیز به دلیل تحریم ها، سرمایه گذاری های زیادی در این حوزه انجام نمی شود و همین موضوع باعث عدم به روزرسانی شرکت های فعال در این گروه شده است و تاثیر تحریم بر صنایع بورسی را می توان در قطعی های مکرر برق در تابستان مشاهده کرد.

سایر گروه های ریالی بازار سرمایه

تاثیر تحریم بر صنایع بورسی، در گروه های ریالی بازار سرمایه نمایان تر است و گروه هایی مانند محصولات غذایی، لاستیک، قند و شکر و... که اصطلاحا به عنوان گروه های ریالی بازار سرمایه شناخته می شوند در تامین مواد اولیه مورد نیاز خود با مشکل مواجه شدند و سودآوری آن ها کاهش یافت.

به عنوان مثال شرکت هایی که در حوزه تولید روغن خوراکی فعالیت می کنند، اکثر دانه های روغنی مورد استفاده خود (کلزا و...) را از طریق واردات تامین می کنند و اعمال تحریم ها باعث به وجود آمدن اخلال در رویه تامین این کالاها شد.

آیا تحریم ها برای همه صنایع آثار منفی داشته است؟

پاسخ این سوال «خیر» است و تاثیر تحریم بر صنایع بورسی همیشه منفی نبوده است؛ چراکه در برخی از صنایع به دلیل تحریم های اقتصادی، انحصار به وجود آمده است و بسیاری از شرکت ها تولید و فروش چندین محصول را کاملا در دست گرفته اند؛ به عنوان مثال شرکت های تولید کننده لوازم خانگی به دلیل انحصار در تولید و همچنین ممنوعیت واردات لوازم خانگی، سودهای چشمگیری را شناسایی کردند و تحریم ها موجب افزایش تولید و میزان فروش آن ها شده است.

همانطور که اشاره کردیم، تحریم اقتصادی باعث کاهش درآمدهای ارزی ایران شده است و با توجه به رشد نقدینگی، قیمت ارز به شکل عجیبی بالا رفته است و همین موضوع نرخ های فروش شرکت های دلاری را افزایش داده است و این شرکت ها سودهای خوبی را شناسایی کرده اند. اما این شناسایی سود به دلیل افزایش ظرفیت تولید و طرح های توسعه نبوده است و صرفا به خاطر بالا رفتن قیمت دلار بوده است.

جمع بندی 

تاثیر تحریم بر صنایع بورسی را در تیراژ تولیدات شرکت ها و طرح های توسعه آن ها باید جستجو کرد و تجربه ها نشان داده است که اکثر گروه های بازار سرمایه، با اعمال تحریم های اقتصادی دچار مشکل می شوند و روند سودسازی آن ها در بلندمدت کاهش می یابد و نمونه آن را می توانید در بانک ها و یا شرکت های تولید کننده خودرو ملاحظه کنید. اما بایستی خاطر نشان کرد که تحریم های اقتصادی باعث به وجود آمدن انحصار در برخی از صنایع شده است و از این طریق میزان تولیدات و فروش آن ها افزایش پیدا کرده است.