یکی از ویژگی های منحصر به فرد بورس ایران، دامنه نوسان است و هدف از ایجاد چنین سازوکاری، جلوگیری از نوسانات و تلاطم های شدید در قیمت سهم ها بوده است؛ اگرچه دامنه نوسان تا حدودی هیجانات و افت و خیزهای شدید در بازار سرمایه را کنترل کرده است، اما معایب بسیار زیادی نیز دارد. همانطور که می دانید، نقدشوندگی بازار سهام اصلی ترین ویژگی است که بورس را از سایر بازارهای مالی متمایز کرده است و سرمایه گذاران به راحتی می توانند دارایی خود را بفروشند و اصطلاحا آن را نقد کنند؛ اما دامنه نوسان، میزان نقدشوندگی را کاهش داده است و این موضوع باعث به وجود آمدن صف خرید و صف فروش بر روی نمادها شده است و همواره سرمایه بسیاری از افراد در این صف ها معطل می ماند. از یک طرف، افراد متقاضی خرید سهام در صف های خرید و از طرف دیگر، افرادی که به پول خود نیاز دارند، در صف های فروش انتظار می کشند.

بنابراین، مفهوم صف خرید و صف فروش، یک موضوع رایج در تمامی بورس های جهان نیست و فقط بازارهایی که دامنه نوسان دارند، با این مکانیسم آشنا هستند؛ به همین دلیل در ادامه مقاله، صف خرید و صف فروش را به شما معرفی خواهیم کرد.

صف خرید و صف فروش چیست و چگونه می توان آن ها را مشاهده کرد؟

همانطور که گفته شد، موضوع صف خرید و صف فروش در تمامی بورس های دنیا شناخته شده نیست و فقط در بورس هایی که دامنه نوسان دارند، دیده می شود. به عنوان مثال در بورس های مطرح دنیا (آمریکا، لندن و...) چنین چیزی وجود ندارد و به دلیل باز بودن دامنه نوسان، سهم ها با اخبار خوب یا بد ممکن است صعود و یا ریزش های سنگین را تجربه کنند و خبری هم از صف خرید و صف فروش نخواهد بود. بنابراین در ابتدا بایستی علت های به وجود آمدن صف خرید و صف فروش را بررسی کنیم.

محدودیت دامنه نوسان

برای پی بردن به معنای صف خرید یا صف فروش، باید ابتدا دلیل ایجاد شدن آن ها را بشناسیم. قیمت سهام در بازار بورس روزانه تغییر می کند اما این تغییر در قالب محدودیت هایی است. در واقع قیمت سهام هر عددی باشد، در یک روز معاملاتی بیشتر یا کمتر از 5 درصد نمی تواند تغییر کند. قیمتی که محدودیت 5 درصد بر روی آن اعمال می شود قیمت پایانی روز قبل است (تمامی بازارهای بورس و فرابورس، منفی و مثبت 5 نیستند). دامنه نوسان در بازارهای مختلف بورس اوراق بهادار تهران یا فرابورس ایران متفاوت است؛ اما بخش عمده ای از نمادها، در بازه منفی 5 درصد تا مثبت 5 درصد معامله می شوند؛ در واقع، حداکثر میزان نوسان یک نماد در اغلب بازارهای بورس و فرابورس، 10 درصد است. به عنوان مثال، سهمی با قیمت 1000 تومان در روز شنبه بسته می شود. فردا (یکشنبه) نهایتا تا قیمت 1050 بالا می رود یا تا 950 می تواند پایین بیاید. 

نکته: استثناهایی نیز در خصوص دامنه نوسان وجود دارد؛ به عنوان مثال، شرکت هایی که اطلاعات با اهمیت گروه «الف» را در سایت کدال منتشر می کنند، پس از توقف و اطلاع رسانی، سهام آن ها بدون دامنه نوسان معامله می شود.

صف ها چگونه تشکیل می شوند؟

میزان عرضه (فروش) و تقاضا (خرید)، مشخص کننده روند قیمت یک سهم خواهد بود و در حالت عادی بازار، عده ای سهام خود را می فروشند و عده ای دیگر نیز خریدار هستند. اما در مواقعی خاص، تعداد خریداران از فروشندگان بیشتر می شود و یا بالعکس. در این صورت برای خرید یا فروش یک سهم، رقابت ایجاد می شود. فرض کنید 20 نفر خواهان خرید کالایی هستند که تنها 4 موجودی از آن باقی مانده است؛ نفراتی که سفارش خود را زودتر ثبت کرده بودند، 4 کالای باقی مانده را به دست می آورند و نفرات باقی مانده، در لیست انتظار خرید آن محصول می مانند. بازار بورس نیز به همین شکل است ولی با این تفاوت که به جای کالا، سهام خرید و فروش می شود. 

صف خرید

اتفاقات متعددی می تواند بر بازار تاثیر گذار باشد، مثلا اخبار مثبت پیرامون گران شدن سیمان می تواند افراد را به خرید سهام مربوط به سیمان تشویق کند و یا هر اتفاق دیگری می تواند افراد را برای خرید یک سهم که ویژگی های خاص خود را دارد، جذب کند. بنابراین در زمانی کوتاه، خریداران زیادی برای خرید یک سهم اقدام می کنند و در آن طرف ماجرا و قسمت فروشندگان، کمتر کسی راضی به فروش سهام خود می شود. تجمع خریداران در یک سمت و نبود عرضه کافی، صف خرید مربوط به سهم مذکور را تشکیل می دهد. در واقع افراد برای خرید آن سهم با یکدیگر رقابت می کنند و بیشترین قیمت را پیشنهاد می دهند. با توجه به محدودیت دامنه نوسان، در روز مربوطه نهایتا تا 5 درصد (اغلب نمادها دامنه منفی تا مثبت پنج دارند؛ اما این اعداد در همه بازارها یکسان نیست) بیشتر از قیمت سهام می توانند پیشنهاد خرید بدهند. پس سفارش های خرید افراد در یک قیمت باقی می ماند تا روز بعدی معاملاتی شروع شود.

موضوع صف خرید و صف فروش به این معناست که اگر تقاضا برای خرید نماد مذکور زیاد باشد و عرضه کننده پر قدرتی هم وجود نداشته باشد، خریداران سفارشات خود را در مثبت 5 درصد ثبت می کنند و به دلیل کم بودن میزان عرضه ها، صف خرید شکل می گیرد. صف های خرید و فروش بر روی تابلو معاملاتی نمادها قابل مشاهده هستند و سرمایه گذاران بایستی به سایت شركت مديريت فناوری بورس تهران به نشانی tsetmc.com مراجعه کنند و نماد مورد نظر خود را جستجو کنند. به عنوان مثال در تصویر زیر، تابلو معاملاتی بانک قرض الحسنه رسالت (وسالت) را می بینید که با صف خرید سنگین همراه شده است.

صف فروش

در مواقعی، برخی از سهامداران نیاز به نقد کردن سهام مورد نظر یا حتی خارج شدن از یک سهم دارند. یا اینکه اخبار منفی پیرامون شرایط یک شرکت یا گروه منتشر می شود و افراد برای فروش هرچه زودتر سهام خود اقدام می کنند. این شرایط باعث ایجاد صف فروش در تابلوی معاملاتی سهام می شود. در واقع در صف فروش افراد سعی دارند حتی به کمترین قیمت روز، سهم خود را فروخته و از سهم خارج شوند؛. دقت داشته باشید که صف فروش یک روز سهم دلیل منفی بودن روزهای آینده نخواهد بود و همینطور بالعکس در مورد صف خرید. 

صف فروش نیز بر روی کمترین قیمت روز شکل می گیرد و در صورتی که در قسمت مورد نظر به اندازه حجم مبنا خرید و فروش شود؛ قیمت پایانی به قیمت آخرین معامله نزدیک شده یا حتی مساوی می شود. در تصویر زیر صف فروش مربوط به شرکت معدنی دماوند (کدما) را مشاهده می کنید.

چگونه در صف خرید و صف فروش معامله کنیم؟

تا اینجای کار با مفهوم صف خرید و صف فروش آشنا شدید؛ اما سوالی که پیش می آید این است که افراد برای انجام معاملات خود در صف خرید و صف فروش چه کارهایی را باید انجام دهند؟ در ادامه به این سوال پاسخ می دهیم.

نحوه خرید سهم در صف خرید

همانطور که اشاره شد، کسانی که زودتر در صف خرید قرار گرفته باشند، شانس بالایی در به دست آوردن سهم مورد نظر دارند. باید توجه کنید که اگر سهمی را می خواهید و با توجه به پیشبینی های خود، صف خرید خواهد شد؛ سعی کنید زودتر از بقیه سفارش خرید را ارسال کرده و در اول صف قرار بگیرید. برای این منظور باید با مفهوم سرخطی زدن آشنا شوید. 

نحوه فروش سهم در صف فروش

در صورتی که می خواهید از یک سهمی که به احتمال زیاد در صف فروش قرار خواهد گرفت، خارج شوید؛ باید سریع عمل کنید و زودتر از بقیه سفارش فروش خود را ارسال کنید. فروش نرفتن سهم در صف فروش ریسک بالایی دارد و در صورت ادامه صف های فروش متوالی در سهم موردنظر، هر روز از قیمت سهام شما کم خواهد شد (به شرط اینکه حجم مبنا پر شود). به این منظور نیز باید سرخطی زدن را به درستی بیاموزید تا در مواقع این چنین، بتوانید سهام خود را بفروشید. 

لازم به ذکر است که می توانید از صف های فروش، استفاده دیگری کنید و به جای شلوغ تر کردن صف، در نقطه ای مناسب میانگین قیمت سهام خود را کم کنید. باید بدانید که در بعضی از مواقع، جمع شدن صف های فروش به نفع سهم شماست و اصطلاحا فروشنده ها از سهم خارج شده اند. در این صورت سهم شما پتانسیل بالایی برای رشد خواهد داشت. برای فروش سهام خود در صف های فروش با دقت و حساسیت بالا عمل کنید و هرگز با عجله، ریسک نکنید. 

جمع بندی

صف خرید و صف فروش همواره در تابلوی معاملات بورس وجود دارد و محدودیت نوسان در بازار بورس ایران باعث به وجود آمدن این موضوع شده است و این موضوع، مزایا و معایب خود را دارد. مهم ترین مشکل این مورد جلوگیری کردن از بالا رفتن سریع قیمت در صورت بالا بودن تقاضاست. در نقطه مقابل، مزیت این موضوع جلوگیری کردن از ریزش شدید قیمت سهم ها در مواقعی است که عرضه افزایش می یابد. در واقع، محدودیت دامنه نوسان که عامل اصلی به وجود آمدن صف خرید و صف فروش است، نقدشوندگی بازار سرمایه را زیر سوال برده است و از طرف دیگر، در مواقعی که تقاضای بسیار زیاد برای خرید و یا عرضه پرقدرت برای فروش وجود دارد، قیمت ها خیلی دیر متعادل می شوند و همین موضوع باعث کاهش جذابیت برای سرمایه گذاران می شود.