بازار بورس ایران را همواره به عنوان یک بازار تورمی می شناسند و اکثر نوسانات و افزایش قیمت ها در آن، ناشی از نوسانات نرخ ارز است و به دلیل تحریم های اقتصادی و عدم سرمایه گذاری مناسب در طرح های توسعه شرکت ها، بسیاری از سودسازی ها ناشی از تورم و پایین آمدن ارزش ریال است و ربطی به عملکرد عملیاتی شرکت ندارد. بررسی نمودارهای دلار و شاخص کل بورس، حاکی از این نکته است که شاخص کل بورس کاملا تحت تاثیر افزایش نرخ ارز (دلار) بوده است و در دوره هایی که نرخ ارز بالا رفته و انتظارات تورمی وجود داشته است، شاخص کل نیز صعودی بوده و در دوره هایی که اقتصاد ایران از ثبات نسبی برخوردار بوده و نرخ ارز نوسانات چشمگیری را نداشته است، شاخص کل نیز در یک محدوده مشخص، آرام گرفته است. از طرف دیگر، قیمت دلار در بررسی شرکت ها و عملکرد آن ها کاملا موثر است؛ به همین دلیل در ادامه مقاله به تاثیر نوسانات نرخ ارز بر بورس اوراق بهادار می پردازیم.

تاثیر نوسانات نرخ ارز بر بورس اوراق بهادار به چه شکل است؟

همانطور که در تصویر بالا مشاهده می کنید، نمودار دلار (رنگ آبی) با شاخص کل بورس (رنگ بنفش) کاملا هماهنگ است و همبستگی چشمگیری دارد و در بازه های بلندمدت، شاخص کل بورس خود را به نرخ دلار رسانده است. تاثیر نوسانات نرخ ارز بر بورس اوراق بهادار، ریشه در عوامل بنیادین دارد و دلایل آن را بایستی در عملکرد و سود سازی شرکت های فعال در بازار سرمایه جستجو کرد. 

به طور کلی، عوامل متعددی می تواند بر نوسانات نرخ دلار تاثیر بگذارد که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش درآمدهای ارزی دولت
• انتظارات تورمی
• کسری بودجه
• رشد نقدینگی
• تحریم های اقتصادی
• و...

همه این عوامل باعث می شوند که ارزش ریال در برابر دلار کاهش پیدا کند و این موضوع خود را در بالا رفتن نرخ ارز نشان می دهد. از طرف دیگر، تاثیر نوسانات نرخ ارز بر بورس اوراق بهادار را از چند جهت می توان بررسی کرد که در ادامه به معرفی برخی از آن ها می پردازیم.

سودسازی شرکت های بورسی

بسیاری از شرکت ها که در بازار سرمایه فعال هستند، محصولات خود را براساس قیمت های جهانی می فروشند و برای تبدیل کردن نرخ های جهانی، بایستی آن را در قیمت دلار ضرب کنیم؛ بنابراین وقتی که قیمت دلار افزایش پیدا می کند، نرخ های فروش بسیاری از شرکت ها که عمدتا در گروه هایی مانند محصولات شیمیایی، فلزات اساسی، فرآورده های نفتی، استخراج کانه های فلزی و...هستند نیز افزایش پیدا می کند و حاشیه سود آن ها بالا می رود. بنابراین بخشی از تاثیر نوسانات نرخ ارز بر بورس اوراق بهادار ناشی از رشد سودسازی شرکت هاست. لازم به ذکر است که سهام شرکت هایی که سودسازی آن ها مستقیما تحت تاثیر نرخ دلار است را سهم های دلاری می نامند.

به عنوان مثال، یک شرکت تولید کننده فولاد در سال 1391 که قیمت دلار حدود 3000 تومان بوده است، به ازای هر سهم 200 تومان سود ساخته است و اگر مطابق با شرایط بازار، یک نسبت P/E پنج واحدی به آن بدهیم، ارزش این سهم را می توان 1000 تومان در نظر گرفت. حال فرض کنید که نرخ دلار نیما (شرکت ها قیمت های فروش خود را با این نرخ محاسبه می کنند)، 8 برابر شده و به 24000 هزار تومان رسیده است؛ در اینجا قیمت محصولات این شرکت تولید کننده فولاد با فرض ثابت مانده قیمت های جهانی، 8 برابر شده است. بنابراین سودسازی این شرکت نسبت به سال 1391 جهش 8 برابری را تجربه کرده است و به عدد 1600 تومان رسیده است، اگر ما همان نسبت P/E پنج واحدی را در نظر بگیریم، ارزش سهام این شرکت بایستی به عدد 8000 تومان برسد که در اینجا با افزایش قیمت سهام چنین شرکت هایی، شاخص کل بورس نیز افزایش پیدا می کند و تاثیر نوسانات نرخ ارز بر بورس اوراق بهادار آشکار می شود.

شرکت هایی که محصولات صادراتی دارند

برخی از شرکت های فعال در بازار سرمایه، علاوه بر بازار داخلی، محصولات خود را به کشورهای دیگر نیز صادر می کنند و اصطلاحا قیمت محصولات خود را براساس دلار تعیین می کنند و نرخ ارز تاثیر بسیار مهمی بر حاشیه سود آن ها دارد. بنابراین بخشی از تاثیر نوسانات نرخ ارز بر بورس اوراق بهادار را به واسطه تاثیرات آن بر سودآوری شرکت های صادرات محور می توان دانست.

دارایی های دلاری

شرکت هایی که در بازار سرمایه فعالیت می کنند، عمدتا دارایی های مانند تجهیزات و ماشین آلات، خطوط تولید وارداتی، زمین، ساختمان و...را در اختیار دارند و افزایش نرخ ارز، قیمت این دارایی ها را نیز بالا می برد و به دنبال آن، قیمت سهام شرکت ها نیز بالا می رود. برخی از شرکت های بازار سرمایه، نه تنها سودسازی های خوبی ندارند، بلکه هر ساله در صورت های مالی خود، زیان نیز شناسایی می کنند و نوع ارزش گذاری این شرکت ها متفاوت است و به این دلیل که سودآوری خوبی ندارند، نمی توان گفت که سهام آن ها بی ارزش است؛ چراکه که این شرکت ها دارایی های بسیار زیادی دارند و ارزش گذاری سهام آن بایستی مطابق با دارایی های در اختیار آن ها باشد که معمولا با استفاده از فرآیند تجدید ارزیابی دارایی ها، بخشی از این زیان جبران می شود.

به همین دلیل، تاثیر نوسانات نرخ ارز بر بورس اوراق بهادار شامل دارایی شرکت ها نیز می شود و بالا رفتن نرخ ارز، سهام بنگاه های اقتصادی که زیان ساز هستند را با افزایش مواجه می کند.

روانشناسی بازار

از دیدگاه دیگر نیز می توان تاثیر نوسانات نرخ ارز بر بورس اوراق بهادار را مورد بررسی قرار داد؛ به این معنا که یک قانون به شکل ستنی و تجربی در بازار سرمایه به وجود آمده است که بالا رفتن نرخ ارز می تواند تاثیرات خوبی بر عملکرد شرکت های بورسی داشته باشد. اگرچه این موضوع به دلیل مفاهیم بنیادی است که در بخش های بالاتر به آن اشاره کردیم، اما تاثیر نوسانات نرخ ارز بر بورس اوراق بهادار تبدیل به یک قانون سنتی در میان فعالان بازار سرمایه شده است و با افزایش نرخ ارز در بازار و یا سامانه نیما، تمایل برای خرید در بازار سرمایه افزایش پیدا می کند.

ارز ترجیحی

بازار ارز در سال های اخیر روزهای پر نوسانی را پشت سر گذاشته است و دولت برای حمایت از اقشار ضعیف جامعه، ارز ترجیحی (4200 تومانی) را در نظر گرفت و بسیاری از شرکت ها و گروه های فعال در بازار سرمایه مانند گروه مواد و محصولات دارویی و...، برای تامین مواد اولیه خود از ارز ترجیحی استفاده می کنند و با حذف این ارز و نزدیک کردن قیمت فروش محصولات به نرخ نیما، قطعا سودسازی آن ها بیشتر می شود. بنابراین تاثیر نوسانات نرخ ارز بر بورس اوراق بهادار، ممکن است خود را در زمینه ارز ترجیحی نشان دهد.

جمع بندی

تاثیر نوسانات نرخ ارز بر بورس اوراق بهادار بر کسی پوشیده نیست و بررسی نمودارهای دلار و شاخص کل بورس، این نکته را نشان می دهد که این 2 مولفه کاملا با یکدیگر هماهنگ هستند و بازار بورس ایران همواره به عنوان تابعی از نرخ ارز شناخته می شود. علاوه بر مفاهیم نموداری و تکنیکال، بالا رفتن نرخ ارز تاثیر چشمگیری بر افزایش سودسازی شرکت های بورسی (مخصوصا سهم های دلاری) دارد و حتی شرکت هایی که اصطلاحا سودساز نیستند، افزایش قیمت ارز بر بالا رفتن قیمت ریالی دارایی های آن ها (زمین، ماشین آلات و تجهیزات، ساختمان و...) تاثیر می گذارد.