شاید برای شما هم پیش آمده باشد که به عنوان مثال از ترس اینکه از یک بازار خاص عقب نمانید، بدون تحلیل و آموزش و تنها از روی هیجان، به همراه دیگران وارد آن بازار شده باشید. به عنوان مثال وقتیکه شاخص بورس به محدوده 2 میلیون واحد در مرداد 99 رسید، خیلی از مردم از ترس اینکه دارایی های ریالی آن ها کم ارزش تر نشود و یا اینکه از سود این بازار جا نمانند، بدون شناخت بازار یا داشتن تحلیل اقدام به خرید سهام کردند. بعد از مدتی آن ها متوجه شدند که در جایی وارد این بازار شدند که به اصطلاح "سقف قیمتی" بازار بوده است و پس از آن بورس وارد یک روند ریزشی طولانی مدت شد و این افراد یا با زیان های بزرگ از بازار خارج شدند و یا اینکه آن بخش از سرمایه خود که وارد ضرر شده است را با دید سرمایه گذاری بلندمدت رها کردند. اینگونه رفتارها را تحت عنوان رفتار هیجانی در بازارهای مالی می شناسند.

رفتار هیجانی در بازارهای مالی از کجا ایجاد می شود؟

امکان رخ دادن عکس رفتار گفته شده در بالا نیز وجود دارد. به این معنی که افراد در کف قیمتی و درست زمانی که شرایط یک بازار چه از نظر تکنیکال و چه از نظر بنیادی آماده صعود می باشد، از ترس زیان بیشتر دارایی خود را حراج می کنند.

مثال های زیادی از این مدل رفتارها می توانید در ذهنتان از تجربه شخصی یا چیزهایی که از دیگران شنیده اید، به یاد بیاورید. رفتار هیجانی در بازارهای مالی به این معنا است که یک سری از مردم بنا به دلایلی که گفته شد، بدون شناخت و تحلیل و تنها از روی احساسات در سقف قیمتی وارد بازار شده و یا در کف از آن خارج می شوند.

عموما رفتار هیجانی در بازارهای مالی به این دلیل است که مردم یک اصل مهم را نمی دانند. این اصل می گوید که بازار همیشه وجود دارد. براساس این اصل، همواره می توانیم از بازارهای مالی سود بگیریم و سرمایه خودمان را با سرمایه گذاری آگاهانه افزایش دهیم. متاسفانه گاهی اوقات، به علت ترسی که در دل افراد به دلیل عقب ماندن از کسب یک سود از بازاری مثل دلار (طلا یا بورس و...) می افتد، افراد به صورت هیجانی وارد آن بازار می شوند. باید بدانیم که بعد از هر روند صعودی، طبیعت بازار یک روند اصلاحی یا حتی ریزشی را می طلبد. این یعنی ممکن است رفتار هیجانی شما باعث شود در نقطه ای وارد یک سهم یا بازار شوید که موجب ضرر کردنتان شود.

علاوه بر این، وقتیکه یک بازار را نشناسید و بدون آگاهی در آن سرمایه گذاری کنید و یا اینکه سرمایه ای که وارد کردید را نیاز داشته باشید یا آن را از کسی قرض گرفته و یا از بانک وام گرفته باشید، ممکن است باعث بروز رفتار هیجانی در شما شود.

یک مثال از رفتار هیجانی در بازارهای مالی

فرض کنید شما پولی که به آن نیاز دارید، یا پولی که از کسی قرض کرده اید را برای سرمایه گذاری در یک بازار وارد کنید. مثلا مبلغ 20 میلیون تومان از بانک وام گرفته باشید و برای اینکه این مبلغ را افزایش بدهید و به علاوه اقساط آن را هم پرداخت کنید، آن پول را وارد بورس می کنید. چون شما نیاز دارید که هر ماه مبلغی را به عنوان اقساط به بانک بپردازید، با اولین ضرر شما دچار ترس شده و می خواهید با معامله بعدی ضرر را جبران کنید و از روی هیجان و بدون تحلیل کافی وارد معامله بعدی شده و با معامله بعدی اتفاقا بیشتر وارد ضرر می شوید. این جریانات نهایتا احتمالا باعث ضرر بیشتر شما و رفتار هیجانی بیشتر در معاملات شما می شود.

جلوگیری از رفتار هیجانی در بازارهای مالی

اکنون که می دانید رفتار هیجانی در بازارهای مالی چیست، چگونه می توانیم از آن جلوگیری کنیم؟

در گام اول شما باید بدانید که همه سود بازار برای شما نیست. این اصل یکی از اصول مهم تمامی بازارهای مالی دنیا است. اگر برآیند یک بازار در طول یک سال 100 درصد سود باشد، شما نه می توانید این مقدار سود را کسب کنید و نه باید به دنبال این باشید که حتما به این اندازه سود سازی کنید.

این نکته را در نظر داشته باشید که اگر سود بانکی مثلا حدود 20 درصد سالیانه باشد و شما بتوانید با سرمایه گذاری در بازار بورس، 30 درصد سود کنید، در واقع فارغ از تورم موجود در جامعه که ارزش دارایی شما را کاهش می دهد، 10 درصد از سود بانکی نیز بیشتر سود کسب کرده اید و از باقی کسانی که پولشان را در بانک سپرده گذاری کرده اند، جلو افتاده اید.

در گام دوم، نکته مهمی که باید همیشه به آن توجه کنید این است که اصلاح قیمت ها همیشه و در هر بازاری اتفاق می افتد. این یعنی اگر به پولی نیاز دارید (مثلا اگر قرار است تا انتهای ماه پولی را به شخصی برگردانید) بهتر است آن را وارد بازار نکنید و همواره با سرمایه مازاد خود اقدام به سرمایه گذاری کنید. مثلا هیچ وقت با فروش خانه، ماشین و... اقدام به سرمایه گذاری نکنید.

در گام سوم، پیشنهاد ما به شما این است که بازاری که در آن درحال معامله هستید را بشناسید و روی آموزش خودتان سرمایه گذاری کنید. بعد از اینکه بازار را شناختید، برای خودتان یک استراتژی داشته باشید و براساس آن استراتژی معامله کنید. داشتن استراتژی معاملاتی باعث می شود که تا حد ممکن از رفتار هیجانی دوری کنید.

البته اینکه استراتژی معاملاتی داشته باشید یک نکته است و اینکه خودتان را پایبند به آن استراتژی کنید یک بحث دیگر؛ توصیه ما به شما این است که اگر براساس مطالعات و آموزش هایی که داشته اید، به یک استراتژی معاملاتی رسیده اید، به هر قیمتی که شده است به آن پایبند باشید و از رفتار هیجانی در بازارهای مالی دوری کنید. این کار حتی برای معامله گران با تجربه هم گاهی اوقات کار سختی است اما با کار کردن روی خودتان می توانید به این قابلیت برسید.

آیا رفتار هیجانی در بازارهای مالی در تحلیل تکنیکال دیده می شود؟

همانطور که در مطالب مربوط به تحلیل تکنیکال خوانده ایم، می دانیم که یکی از اصول تحلیل تکنیکال این است که همه چیز در قیمت ها لحاظ شده است؛ پس ممکن است این سوال برای شما ایجاد شده باشد که آیا رفتارهای هیجانی بازار هم در این تحلیل دیده می شود؟

پاسخ ما به شما مثبت است، یعنی در تحلیل تکنیکال می توانید اثرات رفتارهای هیجانی را در بازار ببینید. بسیاری از تئوری هایی که اساس و پایه تحلیل تکنیکال هستند، روی این مطلب تاکید کرده اند و از جمله آن ها می توان به تئوری امواج الیوت و تئوری داو اشاره کرد.

جمع بندی

در این مقاله با مفهوم رفتار هیجانی در بازارهای مالی از جمله بورس آشنا شدیم. رفتارهای هیجانی در واقع یکی از ریسک های سرمایه گذاری می باشد که با تمرین و کار کردن روی خود، می توانیم آن را تا حد بسیار خوبی کاهش داده و کنترل کنیم. در این مقاله تعدادی از راهکارها و نکات را برای جلوگیری از بروز رفتار هیجانی بیان کردیم که برای داشتن یک سرمایه گذاری موفق، درک آن ها و پیروی از آن ها بسیار می تواند مفید باشد. بنابراین، برای عملکرد بهتر در معاملات خود بایستی از انجام رقتارهای هیجانی دوری کنید.