روش بوک بیلدینگ روشی برای عرضه اولیه سهام شرکت ها در بورس است که در سال های اخیر در بورس تهران مورد استفاده قرار می گیرد. در روش بوک بیلدینگ، سرمایه گذاران حقیقی و حقوقی می توانند براساس یک بازه قیمتی، سفارشات خود را وارد کنند. این بازه قیمت از پیش توسط سازمان بورس اعلام شده است. پس از ثبت سفارش، با توجه به حجم سفارشات و قیمت های وارد شده، سهام عرضه شده کشف قیمت می شود. می توانیم بگوییم که مهم ترین مزیت روش بوک بیلدینگ، امکان ثبت سفارش در قیمت های متفاوت می باشد و اینکه عدالت در تخصیص سهام برای همه فعالان اعمال می شود. در ادامه مقاله نکاتی را در خصوص عرضه اولیه و روش بوک بیلدینگ بیان خواهیم کرد.

عرضه اولیه چیست؟

عرضه اولیه (IPO) به فرآیند عرضه سهام یک شرکت خصوصی به عموم مردم در بورس سهام اشاره دارد. عرضه اولیه به شرکت اجازه می دهد تا برای انجام طرح های توسعه یا گسترش فعالیت، به تامین مالی بپردازد. انتقال از یک شرکت خصوصی به یک شرکت عمومی همچنین می تواند زمان مهمی برای سرمایه گذاران خصوصی باشد تا به طور کامل سود سرمایه گذاری اولیه خود را شناسایی کنند. در همین حال، به سرمایه گذاران عمومی نیز اجازه می دهد تا در عرضه شرکت کنند.

در بورس تهران، معمولا دو روز قبل از انجام عرضه اولیه، سازمان بورس جزئیات آن را منتشر می کند تا علاقه مندان به شرکت در آن بتوانند مبلغ کافی برای خرید آن را فراهم کنند. علاوه بر آن کارگزاری ها نیز به مشتریان خود از طریق پیامک یا رسانه های اجتماعی دیگر، در مورد عرضه اولیه ها اطلاع رسانی می کنند. بعضی از عرضه اولیه ها، به مبالغی بالا و برخی دیگر به مبالغی پایین نیاز دارند که این بستگی به قیمت و تعداد سهام عرضه شده دارد. به عنوان مثال عرضه اولیه سهام شرکت سرمایه گذاری تامین اجتماعی (شستا) در سال 1399، از عرضه اولیه های بزرگ بورس تهران محسوب می شود.

قیمت سهامی که به تازگی در بورس عرضه می شوند، در روزهای ابتدایی معمولا با رشد خوبی مواجه می شود و به همین دلیل شرکت در این عرضه اولیه ها برای عموم مردم و به ویژه افراد مبتدی، جذابیت دارد. ورود شرکت ها به بورس، علاوه بر افزایش عمق بازار سرمایه و گسترش فرهنگ سرمایه گذاری در بین مردم، مزایای زیادی برای خود شرکت نیز دارد. به عنوان مثال، معافیت های مالیاتی و یا شناخته تر شدن شرکت از این موارد می باشد.

در گذشته، عرضه اولیه ها به روش حراج با اولویت زمان انجام می شدند؛ اما در سال های اخیر، روش بوک بیلدینگ که در ادامه به توضیح آن می پردازیم، جایگزین آن شده است.

روش انجام بوک بیلدینگ

در روش بوک بیلدینگ، قیمت توسط خریدار مشخص می شود. البته، یک قیمت کف و سقف هم از قبل داده شده است. بنابراین باید قیمت پیشنهادی بین این دو قیمت باشد. برای ثبت سفارش در سیستم معاملاتی، از 48 ساعت قبل اطلاعیه ای در سایت سازمان بورس منتشر می شود و حداکثر تعداد سفارش، دامنه قیمت مجاز، تاریخ و ساعت عرضه توسط ناظر بازار اعلام می شود. علاقه مندان به شرکت در عرضه اولیه نیز معمولا 2 الی 4 ساعت فرصت دارند تا درخواست خود را در سامانه ثبت کنند.

پس از پایان یافتن زمان عرضه اولیه، سفارشات خریداران از بالاترین قیمت تا پایین ترین قیمت، به ترتیب مرتب می شود. در گام بعدی، سهام از بالاترین قیمت های پیشنهادی تخصیص داده می شود.

جزئیات بیشتر روش بوک بیلدینگ

در تخصیص سهام به روش بوک بیلدینگ، هیچگونه بی عدالتی به وجود نخواهد آمد؛ زیرا هر شخص در ساعت مشخص با توجه به قیمت پیشنهادی خود اقدام به ثبت سفارش در سامانه می کند. 

در این روش با توجه به قیمت کف و سقف، امکان سفارش گذاری در محدوده مشخصی وجود دارد. البته این احتمال وجود دارد که خریداران در سقف قیمتی ثبت سفارش صف خرید ایجاد کنند و به کسانی که در قیمت های پایین تر سفارش ثبت کرده اند، سهامی تخصیص نیابد.

در روش بوک بیلدینگ کارگزاری هیچ نقشی در تعیین تعداد تخصیص سهم ندارد و مشتریان حقیقی می توانند در زمان تعیین شده توسط ناظر، سفارش های خرید و فروش خود را در سامانه ثبت کنند.

توجه داشته باشید که هر کد معاملاتی، تنها امکان ثبت یک سفارش دارد و فقط تا زمانی که مهلت ثبت سفارش تمام نشده، می تواند سفارش خود را حذف و یا ویرایش کند.

خرید سهام در این روش نسبت به حراج آسان تر است و زمان ثبت نیز اولویتی ندارد؛ بلکه تنها عامل موثر، قیمت ثبت شده در سفارش می باشد. 

در این روش ممکن است به پیشنهادهایی که قیمت کم تری دارند، سهامی تعلق نگیرد. البته توجه داشته باشید که اگر در این روش، متقاضیان بتوانند سهام را با قیمت های پیشنهادی خود خریداری کرده و در واقع عرضه اولیه در قیمت های مختلفی انجام شود، پس از آن یک میانگین گیری بر روی قیمت سهام فروخته شده صورت می گیرد که قیمت پایانی عرضه اولیه را برای روز بازگشایی مشخص می کند.

اگر تعداد سهام درخواست شده برای خرید، بیشتر از تعداد سهام عرضه شده باشد، از روش تسهیم به نسبت استفاده می شود. در این روش، تعداد سهام درخواستی برای هر کد معاملاتی، بر تعداد کل سهام عرضه شده، تقسیم می شود. با توجه به تعداد سهام درخواستی، درصد درخواست هر شخص نیز مشخص می شود. از حاصل ضرب این درصد در تعداد کل سهام عرضه شده، تعداد سهام تعلق گرفته به هر شخص تعیین می گردد.

اگر تعداد سهام درخواست شده در بازه قیمتی مجاز برای خرید، کمتر از سهام عرضه شده باشد، به تمامی سفارشات حتی در پایین ترین قیمت، به تعداد درخواست سهم تعلق می گیرد. باقی مانده این سهام نیز به ضامن عرضه فروخته می شود.

جمع بندی

در این مقاله، به تعریف کلیات عرضه اولیه پرداختیم. عرضه اولیه به شیوه های مختلفی در سراسر جهان انجام می شود. در بورس ایران در سال های اخیر، روش بوک بیلدینگ برای عرضه اولیه ها انجام می شود. علی رغم انتقاداتی که برخی به این روش وارد می کنند، در این روش هیچ بی عدالتی نسبت به متقاضیان خرید عرضه اولیه نمی شود و متقاضیان می توانند در بازه قیمتی که توسط سازمان مشخص می شود، سفارش خود را ثبت نمایند و سهام از بالاترین قیمت تخصیص داده می شود.