برای اینکه در یک شرکت یا کارخانه مالکیت داشته باشید، می توانید سهام آن را خریداری نمایید. در واقع سهام، کوچک ترین واحد برای مالکیت شما در این شرکت ها می باشد. هرچه تعداد سهام شما بیشتر باشد، میزان مالکیت شما نیز بیشتر است. سهام مطابق ماده 24 اصلاحی قانون تجارت، به این شکل تعریف می شود: سهم بخشی از سرمایه یک شرکت سهامی می باشد که دلالت بر میزان مشارکت، تعهدات و منافع صاحب سهم دارد. اوراق مرتبط با سهم، قابلیت مبادله و معامله دارند. هر سهامدار به نسبت سهم خود، در شرکت حقوق و منافعی دارد. او با توجه به حق خود می تواند در مجمع عمومی رای دهد و در صورتیکه شرکت منحل شود، از دارایی های شرکت، نفع ببرد. در ادامه با تقسیم بندی انواع سهام آشنا خواهیم شد.

تقسیم بندی انواع سهام با توجه به نام آن ها

به طور کلی از نظر اشکال مختلف، سهام به دو دسته با نام و بی نام تقسیم بندی می شود.

سهام با نام

بیشتر سهم ها از این شکل می باشند. در ورقه مربوط به سهام با نام، مشخصات صاحب سهام درج و در دفاتر سهام شرکت ها ثبت می شود. بنابراین، صاحب سهم مشخص است. سهام عرضه شده و یا مبادله شده در بورس نیز از این شکل سهام می باشد. دلیل استفاده از سهام با نام در بورس، از این جهت است که شرکت سهامی ترجیح می دهد تا شرکای خود را بشناسد. در زمان های قدیم سهام شرکت ها به صورت بی نام بود. پس از جنگ جهانی اول در اروپا، کشورهای دشمن با خرید سهام شرکت های مهم در کشورهای مخالفشان، قصد اختلال در کارها و یا جاسوسی را داشتند. پس از این مسائل، سهام شرکت ها به شکل با نام عرضه شدند.

سهام بی نام

در این نوع از سهام، نام دارنده سهم درج نمی شود. تمامی حقوق صاحب سهم، به دلیل داشتن سهم است که در قالب ورقه سهام است. برای معامله این ورقه، تنها قبض آن را می توان انتقال داد. اگر بخواهیم در یک جمله بیان کنیم، سهام بی نام، نوعی سند می باشد که وجه حمل دارد. دارنده این سند نیز، تنها مالک آن است. به آسانی مبادله می شود و نقدینگی بالایی دارد. اگر کسی نسبت به این برگه ادعایی به جهت تصرف نا به حق داشته باشد، چاره ای به جز اثبات در دادگاه ندارد.

تقسیم بندی انواع سهام با توجه به موارد حقوقی سهم

از نظر موارد حقوقی، انواع سهام به سه دسته ممتاز، عادی و انتفاعی تقسیم بندی می شود:

سهام ممتاز

به طور معمول، این نوع از سهم حق رأی ندارد. امتیاز این نوع سهم از آن جهت است که در پرداخت سود، نسبت به سهامداران عادی اولویت داده می شود. یعنی حتی با وجود زیان ده بودن شرکت نیز، سود سهام ممتاز باید پیش از سود سهام عادی پرداخت شود. این سود، درصدی ثابت از مبلغ اسمی است که البته مقدار آن از پیش تعیین شده است و در اختیار مجمع هم نیست.

سهام عادی

بخش عمده ای از سهام انتشار یافته شرکت، عادی می باشد. صاحبان سهام عادی، در مجامع عمومی حق رأی دارند. آن ها سود تقسیم شده شرکت را نیز دریافت می کنند. این افراد مالکین اصلی شرکت هستند. سود این نوع از سهام، تضمین شده نیست. با کسب سود شرکت، صاحبان سهام عادی نیز، سود می برند. هر سهامدار سهام عادی به ازای هر سهم، یک حق رأی دارد. او با توجه به حق خودش می تواند در کنترل یا اداره شرکت، دخالت کند.

سهام انتفاعی

شرکت به دلایلی این سهم را به منظور منفعت به سهامدار واگذار می کند. صاحب سهام انتفاعی، در شرکت مالکیتی ندارد. او تنها از سود سهم، نفع می برد. حتی صاحب سهم نمی تواند در زمان تصفیه شرکت نیز، ارزش اسمی آن را دریافت نماید. بیشترین مورد استفاده از این نوع سهام، به جهت استهلاک سرمایه شرکت است.

تقسیم بندی انواع سهام با توجه به ماهیت آورده

سرمایه یک شرکت از مجموع آورده های نقدی (یا پولی) و غیرنقدی (در قالب ساختمان، تجهیزات، ماشین آلات، اتومبیل، لوازم اداری، مواد اولیه و مواردی از این دست) شرکای شرکت تامین می شود.

سهام نقدی

افرادی که به خصوص در زمان تاسیس یک شرکت، پول و یا آورده نقدی به شرکت می آورند، مستحق دریافت سهامی به نام سهام نقدی می شوند. در بیشتر حالت ها یا ارزش کامل این سهام به صورت نقدی پرداخت می شود و یا اینکه بخش عمده آن که سهام است، به صورت نقدی داده شده است و قسمتی دیگر نیز، به صورت تضمین و تعهد به این افراد، داده می شود.

سهام غیرنقدی

اشخاصی نیز وجود دارند که به خصوص در زمان تاسیس شرکت، آورده هایی غیرنقدی به شرکت می دهند. کارشناس رسمی وزارت دادگستری مسئولیت بررسی و ارزش گذاری آورده غیرنقدی را دارد. گزارش این بررسی نیز، به مجمع عمومی موسس تحویل داده می شود. ممکن است تا این آورده در مجمع تصویب نشود. بنابراین، مهلتی به مدیون داده می شود تا در یک فرصت یک ماهه نسبت به تامین این کسری که مربوط به ارزش آورده غیر نقدی است، کاری انجام دهد. شخص مدیون متعهد است تا دینش را به صورت نقدی ادا کند. در صورتیکه او نتواند کاری در این قبال انجام دهد، تعهدش مبنی بر خرید سهام غیرنقدی، باطل می شود و شرکت فرد دیگری را که از میان پذیره نویسان شرکت می باشد، جایگزین این شخص می کند.

انواع سهام با توجه به تقسیم بندی های دیگر

می توانیم از جهات و تقسیم بندی های دیگری نیز اشکالی از سهم داشته باشیم. در ادامه با تقسیم بندی های دیگری از انواع سهام آشنا می شویم.

سهام موسس

موسسین شرکت در زمان تاسیس شرکت سهامی، خدماتی ارائه می دهند. به سهامی که پس از تصویب مجمع عمومی و در ازای خدمات موسسین داده می شود، سهام موسس می گویند. سهامداران این نوع سهام، نسبت به اداره امور شرکت، هیچگونه حقی ندارند؛ بلکه تنها بخشی از منافع شرکت در قالب سود سهام به ایشان تعلق می گیرد. در زمان تصفیه شرکت نیز، علاوه بر سرمایه باقی مانده از بخشی از دارایی شرکت، بهره مند خواهند شد.

سهام مدیریتی

دارنده این سهم میزان قابل توجهی از سهام شرکت را در اختیار دارد. وی طبق اساسنامه شرکت، مختار است تا دست کم یک نفر را به عنوان عضو هیئت مدیره شرکت، منصوب کند. این سهم موجب می شود تا حقوقی مربوط به سهامداران اصلی شرکت حاصل شود. سهامداران مدیریتی مالک میزان زیادی از سهام شرکت هستند. پس این حق را دارند که با حضور در هیئت مدیره در تصمیم گیری های شرکت، دخالت کنند.

سهام جایزه

این نوع سهام پس از افزایش سرمایه شرکت به سهامدار اعطا می شود. این افزایش سرمایه از محل سود انباشته پرداخت می گردد. می توانیم بگوییم که شرکت در عوض پرداخت سود نقدی، این سهام را پرداخت می کند. دقت داشته باشید که معمولا پس از منتشر شدن سهام جایزه، متناسب با تعداد انتشار، قیمت سهام نیز در بورس کم می شود. به دلیل اصلاح ساختار مالی و همچنین، معافیت مالیاتی ناشی از تبدیل اندوخته ها به حساب سرمایه، پس از مدتی قیمت سهم، افزایش پیدا می کند. بنابراین، افزایش تعداد سهام سبب می شود تا سهامداران سود کسب کنند.

جمع بندی

در این مقاله درباره انواع سهام شرکت های بورسی توضیحی دادیم و سپس به تقسیم بندی انواع سهام پرداختیم. این تقسیم بندی ها با توجه به شکل، موارد حقوقی، ماهیت آورده و دسته بندی های دیگر، انجام می شود و هرکدام از آن ها ویژگی های خاص خود را دارند.