گروه محصولات شیمیایی در بازار سرمایه ایران، متشکل از پتروشیمی های متعدد است و این شرکت ها محصولات متنوعی را تولید می کنند. یکی از مهمترین محصولات تولید شده در این مجتمع های صنعتی، «متانول» است و این ماده کاربردهای فراوانی در صنایع مختلف دارد و علاوه بر بازار داخلی، تقاضا فراوانی نیز برای صادرات این محصول وجود دارد و در سال های اخیر به دلیل راه اندازی واحدهای متعدد تولید کننده متانول (بورسی و غیربورسی)، ایران به یکی از بزرگترین کشورهای تولید کننده این ماده در جهان تبدیل شده است و در حال حاضر 3 شرکت پتروشیمی زاگرس (زاگرس)، پتروشیمی فن آوران (شفن) و پتروشیمی خارک (شخارک) به عنوان شرکت های بورسی تولید کننده متانول شاخته می شوند که در ادامه به معرفی آن ها می پردازیم.

متانول چیست؟

متانول، الکل متیلیک، متیل الکل، یا الکل چوب، ساده ترین نوع الکل است که در علم شیمی با فرمول CH3OH شناخته می شود. این ماده برای اولین بار در سال 1913 و از طریق ترکیب کردن مونواکسید کربن و کاتالیست آهن بدست آمد و در سال 1923 روش استفاده از آن تکامل یافت. متانول ماده ای بی رنگ و با بوی خاص است و هنگامیکه می سوزد، شعله آن رنگی ندارد و سوختگی های ناشی از آن بسیار رایج است.

کابردهای متانول

متانول یک ماده پرکاربرد در صنایع مختلف است و به دلیل وابسته بودن تولید بسیاری از محصولات شیمیایی به این ماده، از آن به عنوان یکی از 3 محصول مهم در صنعت پتروشیمی نام برده می شود. از جمله کاربردهای متانول می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تولید انواع چسب
• استفاده از متانول در بسیاری از حلال ها و ضدیخ ها
• تولید مواد منفجره
• انواع محصولات پلاستیکی
• تولید انواع وسایل آشپزخانه
• تجهیزات عکاسی
• استفاده از متانول به عنوان کاتالیزور در سوختن بنزین
• تولید انواع پارچه و الیاف
• تولید انواع تخته های سه لایه و رنگ
• تولید رزین
• و...

متانول چگونه تولید می شود؟

متانول را می توان از گاز طبیعی، زغال سنگ و... بدست آورد و با توجه به منطقه جغرافیایی و منابع در دسترس، روش تولید آن می تواند متفاوت باشد. به عنوان مثال تمامی پتروشیمی های فعال در خاورمیانه (از جمله ایران) به دلیل وجود منابع عظیم گازی در این منطقه، تمامی متانول خود را از گاز طبیعی تولید می کنند اما در کشورهایی مانند چین، کره جنوبی، تایوان و...که منابع گازی فراوان در دسترس نیست، از زغال سنگ به عنوان خوراک استفاده می شود.

شرکت های بورسی تولید کننده متانول

با توجه به کاربرد متانول در صنایع مختلف و همچنین وجود منابع گازی فراوان در ایران، تولید این ماده بسیار سودآور است و به همین دلیل شرکت های مختلفی در این حوزه به وجود آمده اند و در سال های اخیر، ایران به یکی از بزرگترین تولید کنندگان متانول در جهان تبدیل شده است و برخی از این شرکت ها در بازار سرمایه پذیرفته شده اند.

در حال حاضر، 3 شرکت بزرگ تولید کننده متانول در بازارهای بورس و فرابورس فعال هستند، این شرکت ها عبارت اند از:

• پتروشيمی زاگرس (زاگرس)- بازار دوم فرابورس
• پتروشيمی فناوران (شفن)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
• پتروشيمی‌ خارک‌ (شخارک)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس

نکته: توجه داشته باشید که ممکن است برخی از شرکت های پتروشیمی فعال در بازار سرمایه نیز در سبد محصولات خود بخشی را به تولید متانول اختصاص داده باشند، اما مقدار آن قابل توجه نیست و تنها 3 شرکتی که به آن ها اشاره شد، به طور عمده و تخصصی به تولید متانول می پردازند.

پتروشیمی زاگرس

یکی از شرکت های بورسی تولید کننده متانول، پتروشیمی زاگرس است؛ این شرکت در سال 1379 تاسیس شد و با توجه به منابع عظیم گاز در منطقه پارس جنوبی، زمینی به مساحت 31 هکتار در منطقه ویژه انرژی این ناحیه در نظر گرفته شد و این واحد صنعتی در بندر عسلویه به وجود آمد. مراحل احداث فاز اول پتروشیمی زاگرس از سال 1380 آغاز شد و در سال 1385 به پایان رسید و ظرفیت تولید متانول این شرکت را به 1 میلیون و 650 هزار تن رساند.

احداث فاز دوم این مجتمع تا سال 1388 طول کشید و پس از بهره برداری از آن، ظرفیت پتروشیمی زاگرس به 3 میلیون و 300 هزار تن رسید و در حال حاضر این شرکت به عنوان یکی از بزرگترین تولید کنندگان متانول در جهان شناخته می شود.

محصولات شرکت پتروشیمی زاگرس

این شرکت در سال 1390 در بازار سرمایه پذیرفته شد و در حال حاضر سهام آن با نماد «زاگرس» در بازار دوم فرابورس معامله می شود. 

شرکت پتروشیمی زاگرس تنها 2 محصول بخار و متانول را تولید می کند و بخش عمده ای از متانول تولید شده را نیز به کشورهای دیگر صادر می کند. براساس صورت های مالی 9 ماهه منتشر شده توسط این شرکت، میزان تولید متانول از ابتدای سال 1400 تا انتهای فصل پاییز 1400، 1,949,706 تن بوده است که از این مقدار، 154,228 تن آن در بازار داخلی عرضه شده و 1,862,703 تن دیگر نیز صادر شده است. بنابراین پتروشیمی زاگرس، در بین شرکت های بورسی تولید کننده متانول، بیشترین میزان تولید این محصول را در اختیار دارد.

پتروشیمی فن آوران

دومین مورد از شرکت های بورسی تولید کننده متانول، شرکت پتروشیمی فن آوران است که در سال1377 با هدف ساخت، راه اندازی و استخراج واحدهای متانول، اسید استیک، منو اکسید کربن و... تاسیس شد و در زمینی به مساحت 25 هکتار در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی (بندر ماهشهر) احداث گردید. در حال حاضر سهام این شرکت با نماد «شفن» در بازار اول (تابلوی اصلی) بورس اوراق بهادار تهران معامله می شود.

محصولات شرکت پتروشیمی فن آوران

در صورت های مالی منتشر شده این شرکت در سایت کدال، 3 محصول دیده می شود:

• متانول
• اسید استیک
• منواکسید کربن

شرکت پتروشیمی فن آوران در 9 ماهه ابتدایی سال 1400، 188,780 تن متانول را در بازار داخلی عرضه کرده و همچنین 510,585 تن از این محصول را به کشورهای دیگر صادر کرده است و به لحاظ میزان تولید در بین شرکت های بورسی تولید کننده متانول، جایگاه دوم را در اختیار دارد.

پتروشیمی خارک

شركت پتروشيمی خارک در سال 1344 با هدف بازيافت پروپان، بوتان، نفتا و گوگرد از گازهای استحصالی چاه های حوزه نفتی فلات قاره ايران و با مشارکت بین شرکت ملی صنایع پتروشیمی و شرکت آمریکایی AMOCO تاسیس شد و در سال 1348 به بهره برداری رسید.

فرآیند احداث واحد تولید متانول این شرکت در سال 1373 آغاز شد و در سال 1378 به بهره برداری رسید و در حال حاضر خود را به عنوان یکی از شرکت های بورسی تولید کننده متانول معرفی کرده است و معاملات سهام آن با نماد «شخارک» در بازار اول (تابلوی فرعی) بورس اوراق بهادار تهران انجام می شود.

محصولات شرکت پتروشیمی خارک

سبد محصولات پتروشیمی خارک در مقایسه با سایر شرکت های بورسی تولید کننده متانول (زاگرس و فن آوران)، از تنوع بیشتری برخوردار است و نکته جالب توجه در خصوص محصولات شرکت پتروشیمی خارک این است که تمامی محصولات تولید شده در این شرکت، به کشورهای دیگر صادر می شوند و هیچکدام از آن ها در بازار داخلی عرضه نمی شوند. محصولات این شرکت عبارت اند از:

• پروپان
• بوتان
• پنتان
• متانول
• گوگرد

براساس گزارش های منتشر شده در سایت کدال، شرکت پتروشیمی خارک از ابتدای سال 1400 تا آخر فصل پاییز، 456,863 تن متانول تولید کرده است که در بین شرکت های بورسی تولید کننده متانول، در رده سوم قرار می گیرد.

جمع بندی

متانول یکی از محصولات شیمیایی پر کاربرد است که در صنایع مختلف برای تولید چسب، ضدیخ، مواد منفجره، انواع محصولات پلاستیکی، تجهیزات عکاسی و...استفاده می شود و رایج ترین ماده ای که متانول از آن استخراج می شود، گاز طبیعی است که منابع عظیم آن در ایران وجود دارد و همین موضوع باعث به وجود آمدن چندین پتروشیمی با هدف تولید متانول شده است و در حال حاضر شرکت های پتروشیمی زاگرس، فن آوران و خارک، به عنوان شرکت های بورسی تولید کننده متانول شناخته می شوند و بخشی از متانول تولید شده در این واحدهای پتروشیمی، در بازار داخلی عرضه می شود و بخش دیگر آن به کشورهای دیگر صادر می شود (اصلی ترین مقصد صادرات متانول ایران، کشور چین است).