بازار فرابورس، مشابه بازار بورس است و بستری برای معاملات اوراق بهادار به شمار می رود. بازار فرابورس، یک سری زیر مجموعه را شامل می شود. یکی از این زیر مجموعه های فرابورس، بازار پایه است. اگر شرکتی نتواند در یکی از بازارهای زیر مجموعه فرابورس مورد پذیرش قرار بگیرد، می تواند وارد بازار پایه فرابورس شود. در واقع می توان گفت که بازار پایه، پایین ترین سطح این بازار محسوب می شود و شرایط عضویت در آن برای شرکت های مختلف، آسان است. این بازار پایه، به سه تابلوی زرد، نارنجی و قرمز قابل تقسیم است. این نوع بازار بورس نیز مطابق با ماده 4 قوانین عرضه، پذیرش و نقل و انتقالات اوراق بهادار راه اندازی شده است. در ادامه مقاله، موضوعات زیر را مورد بررسی قرار خواهیم داد:

• آشنایی با بازار پایه فرابورس
• ساختار بازار پایه
• تفاوت تابلوهای معاملاتی مختلف در این بازار
• اطلاعات کلی درباره بازار پایه فرابورس
• تغییرات جدید قوانین بازار پایه

بازار پایه فرابورس چیست؟

قبل از ارائه توضیحات پیرامونی، بهتر است کمی بیشتر به اصل مطلب بپردازیم. بازار پایه فرابورس، یکی از بخش های بازار سرمایه ایران است که در آن، اوراق بهادار بر اساس معاملات و یک سری معیارهای مشخص، قیمت گذاری می شوند. در بازار پایه، اوراق بهادار شرکت هایی که در بازار اصلی فرابورس، قیمت گذاری نشده اند، معامله می شوند. این بازار پایه، به عنوان یک بازار ثانویه عمل کرده و شرکت ها می توانند اوراق بهادار خود را در این بازار عرضه کنند. علاوه بر این، سرمایه گذاران نیز می توانند از طریق بازار مورد نظر، اوراق بهادار را خریداری کنند.

انواع شرکت های فعال در بازار پایه

پس از ثبت شرکت ها در سازمان بورس و بررسی مدارک توسط کمیته عرضه فرابورس، مدارک آن شرکت ها در فهرست بازار پایه، ثبت می شود. به طور کلی، شرکت هایی که در بازار پایه ثبت شده اند، در سه دسته طبقه بندی می شوند.

• اولین دسته شرکت هایی هستند که درخواست پذیرش ندارند و تنها با توجه به الزام قانونی، در بازار پایه حضور پیدا کرده اند. کسانی که در بورس عضویت پیدا کرده اند و مدارک خود را در بازار فرابورس به ثبت رسانده اند، مکلف به پیروی از تمامی قوانینی که توسط جمهوری اسلامی ایران وضع شده، هستند. اطلاعات مالی ناشران اوراق بهادار، باید بر اساس ترتیبات مقرری که در قانون بازار اوراق مطرح شده، منتشر شود. معاملاتی که بدون رعایت این ترتیبات صورت گیرد، فاقد اعتبار تلقی خواهد شد. ناشران بازار پایه فرابورس، شامل شرکت ها، صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله، صندوق های سرمایه گذاری مشترک (سرمایه گذاری و سرمایه گذاری مشترک اموال) و شرکت های سرمایه گذاری مشترک (واحدهای سرمایه گذاری مشترک) است. ناشران می توانند سهام خود را در بازار پایه فرابورس عرضه کنند و از طریق معاملات با سرمایه گذاران دیگر، سرمایه جذب کنند.
• دومین دسته از شرکت ها، شرکت هایی هستند که در سازمان بورس ثبت شده اند؛ اما شرایط پذیرش در آن را ندارند.
• سومین دسته از شرکت ها نیز به دلیل از دست دادن شرایط بازار فرابورس و لغو پذیرش شدن از آن، در بازار پایه درج می شوند. برای این شرکت ها، مقررات ساده تر خواهد بود. معاملات انجام شده در بازار پایه، به شکل عادی صورت می گیرد.

ساختار بازار پایه

همانطور که اشاره کردیم، بازار پایه فرابورس، به سه دسته تقسیم می شود. این سه دسته، شامل تابلو پایه زرد، تابلو پایه نارنجی و همچنین تابلو پایه قرمز است. در کنار این نمادها، شش عنوان نیز در این بازار مطرح است و یکی از این شش عنوان، در کنار نماد ذکر خواهد شد. از این عناوین می توان به لغو پذیرش شده، ورشکستگی، انحلال، قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور، اظهار نظر مردود و همچنین عدم اظهار نظر اشاره کرد. در ادامه به بررسی هر یک از این عناوین می پردازیم.

لغو پذیرش شده

این عنوان، در کنار نماد شرکت هایی وجود خواهد داشت که با عدم رعایت استانداردها، لغو پذیرش شده و به بازار پایه انتقال پیدا کرده اند. لازم به ذکر است که این شرکت ها، قطعاً در یکی از بازارهای اصلی فرابورس یا حتی بورس حضور داشته اند.

ورشکستگی

شرکت هایی که با توجه به زیان های مالی وارده، قادر به پرداخت دیون خود نباشند، عنوان ورشکستگی را دریافت خواهند کرد.

انحلال

عنوان انحلال برای آن دسته از شرکت هایی مورد استفاده قرار می گیرد که به طور کل، موجودیت خود را از دست داده و هیچ فعالیتی نخواهند داشت.

قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور

این عنوان، برای شرکت هایی مورد استفاده قرار می گیرد که بر اساس ماده 36 قانون، موظف به انتشار اسناد مالی و اطلاعاتی خود باشند.

عدم اظهار نظر

عدم اظهار نظر، مخصوص آن شرکت هایی است که حسابرس، با توجه به محدودیت های قابل مشاهده، قادر به اظهار نظر درباره صورت های مالی آن شرکت نباشد.

اظهار نظر مردود

اگر صورت های مالی شرکتی از نظر حسابرس، گمراه کننده به نظر برسند، در این شرایط، حسابرس این شرکت ها را با عنوان "اظهار نظر مردود" رد خواهد کرد.

تفاوت تابلوهای معاملاتی مختلف در این بازار

تابلوهای مختلف در بازار پایه فرابورس، تفاوت های عمده ای با یکدیگر دارند. یکی از عمده ترین تفاوت های موجود بین این تابلوها، دامنه نوسان آن ها محسوب می شود. دامنه نوسان، با درصد بیان خواهد شد. با توجه به شرایط فعلی، می توان گفت که دامنه نوسان تابلو پایه زرد، 3 درصد و دامنه نوسان تابلو پایه نارنجی، 2 درصد و همچنین در نهایت می توان گفت که دامنه نوسان تابلو پایه قرمز، 1 درصد است. اگر سه روز متوالی صف خرید و فروش تشکیل شود، در دامنه نوسان تابلوها، شاهد افزایش خواهیم بود. این افزایش، می تواند به ترتیب 5، 4 و 2 درصد باشد.

اطلاعات کلی درباره بازار پایه فرابورس

بر اساس اطلاعات و آمارهای اخیر، می توان در مجموع 174 نماد را برای تابلوهای این بازار، در نظر گرفت. همچنین، می توان گفت که حدود 25 الی 30 درصد از ارزش کل بازارهای فرابورس، مربوط به همین بازار پایه است. به طور میانگین، می توان ارزش بازار پایه را 4190210 میلیارد ریال، تخمین زد. آمار به دست آمده، مربوط به سه سال اخیر می باشد.

تغییرات جدید قوانین بازار پایه

معمولاً قوانین بازار پایه فرابورس، یک سری قوانین ثابت محسوب می شوند. ولی با توجه به تغییراتی که در گذر زمان صورت گرفته، بازار پایه نیز متحمل یک سری تغییرات شده است. از تغییرات جدید قوانین بازار پایه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تغییر جدید قانون بازار پایه، در مورد صف خرید و فروش است. این قانون جدید، بیان می کند: در صورتیکه صف خرید و فروش در یک جهت، در سه روز متوالی ادامه داشته باشد و در پایان هر جلسه، حداقل دو 10 هزارم سهام معامله شود، در روزهای بعد، دامنه نوسان به 5، 4 و 2 افزایش پیدا کرده و سپس پس از گذشت این زمان دامنه نوسان به حالت عادی خود باز می گردد. در واقع، این قانون، جهت از بین بردن رکود صف خرید و فروش است.
• دومین قانون، مربوط به صندوق سرمایه گذاری مختلط و سهام است. صندوق های سرمایه گذاری مختلط و سهام، مجاز هستند تا 10 درصد از دارایی حق مدیریتشان را در این بازار، سرمایه گذاری کنند.
• سومین قانون جدید، مربوط به پیشنهاد افزایش سرمایه گذاری صندوق ها است. در شرایطی که ناشران بازار پایه، اطلاعاتی قابل اتکا و به موقع منتشر کنند، بازار فرابورس، پیشنهاد افزایش سرمایه گذاری صندوق ها را در این بازار ارائه می دهد.

جمع بندی

بازار پایه فرابورس، دقیقاً بازاری مشابه بازار بورس است. این بازار، دارای زیر مجموعه هایی است و در آن از نمادها و تابلوهای مشخصی، استفاده می شود. معمولاً شرکت هایی وارد بازار پایه خواهند شد که عدم صلاحیت حضور در سایر بازارهای فرابورس را دریافت کرده اند. این عدم صلاحیت، با عنوان هایی مانند ورشکستگی، انحلال، لغو پذیرش شده و عدم اظهار نظر مشخص می شود. قوانین بازار پایه فرابورس، شامل تمامی شرکت ها شده و در صورت عدم پیروی یک شرکت از این قوانین، معامله به طور کل ابطال خواهد شد.