هر جا که خریداران و فروشندگان داد و ستدی مبتنی بر کالا، خدمات، اوراق و یا هر دارایی دیگری که قابل معامله باشد انجام دهند، یک فرآیند مالی شکل گرفته است؛ این فرآیندها معمولا در بسترهایی به نام بازارهای مالی به وجود می آیند و هدف اصلی خریداران و فروشندگان یک دارایی، کسب سود و منفعت است. به همین دلیل بازارهای گوناگونی برای خرید و فروش دارایی های قابل معامله شکل گرفته است؛ به عبارت دیگر این بازارها را می توان رقیب یکدیگر دانست و از طرفی نیز بر روی یکدیگر اثر می گذارند؛ بنابراین به چنین بازارهایی که در یک راستا حرکت می کنند و در جذب سرمایه گذاری نیز رقیب یکدیگر محسوب می شوند، بازارهای موازی می گویند.

بازارهای موازی در ایران

بازارهای مالی در ایران نیز رویه ی سایر کشورها را دنبال می کند؛ اما جدای از اینکه دارای شباهت هایی با بازارهای مالی سایر کشورهاست، تفاوت های بسیار زیادی نیز دارد و بازارهای گوناگونی به صورت موازی و در کنار یکدیگر به وجود آمده اند که از جمله آن ها می توان به بازار سرمایه، ارز، طلا، مسکن، خودرو، سپرده بانکی و... اشاره کرد که به شکل موازی در کنار یکدیگر فعالیت می کنند.

فعالیت برخی از این بازارها بر روی یکدیگر اثر می گذارد به گونه ای که معاملات انجام شده در بعضی از آن ها در گرو فرآیندهای شکل گرفته در سایر بازارهای موازی دیگر است. در واقع می توان گفت که عبارت بازار موازی را به بازارهایی می گویند که با یکدیگر رقیب هستند و می توانند بر روی یکدیگر اثر بگذارند؛ به عنوان مثال رکود در بازار مسکن، ممکن است نقدینگی سرمایه گذاران را به سمت بازارهای موازی مانند بورس یا خودرو هدایت کند؛ چرا که سرمایه گذاران همواره به دنبال سود هستند و هر جا که بسترهای لازم برای بدست آوردن بازدهی فراهم باشد، سرمایه گذاران در آنجا نیز فعالیت می کنند.

بایستی خاطر نشان کرد که بازار بورس همواره در رقابت با سایر بازارها بوده است؛ از یک طرف از بازار ارز تاثیر گرفته و از طرف دیگر بر روی برخی دیگر نیز تاثیر گذاشته است اما هنگامی که بازارهای مالی ایران و یا به طور کلی تر اقتصاد کلان ایران را بررسی می کنیم، حتما باید به سیکل های تورمی ایجاد شده در اقتصاد ایران نیز اشاره کنیم، چراکه که معمولا عامل اصلی تحرک و بالا رفتن قیمت ها در بازارهای مختلف ایران تورم است. 

بازارهای موازی شکل گرفته در اقتصاد ایران، دارای ویژگی ها و نکات مخصوص به خود هستند که در ادامه به تشریح هر کدام از این بازارها می پردازیم. 

بازار سرمایه

با توجه به ویژگی ها و خصوصیات منحصر به فردی که بازار بورس دارد، یکی از بهترین بازارها برای سرمایه گذاری محسوب می شود. ویژگی هایی مانند شفافیت، میزان نقدشوندگی بالا، امنیت سرمایه گذاری، بازدهی چشمگیر در سالیان اخیر و...بازار بورس را تبدیل به یکی از جذاب ترین بازارها برای سرمایه گذاران کرده است.

همانطور که اشاره کردیم موج های تورمی در دهه های اخیر علت رشد قیمت ها در بسیاری از بازارهای موازی بوده است؛ در خصوص بورس ایران باید گفت که قیمت ها در این بازار تحت تاثیر نرخ ارز (دلار) هستند؛ به عنوان مثال بسیاری از شرکت های فلزی، پتروشیمی و...محصولات تولید شده خود را به تناسب با قیمت دلار می فروشند؛ به همین دلیل بالا رفتن قیمت دلار که ناشی از رشد نقدینگی و تورم ایجاد شده در جامعه است، می تواند بر روی سود آوری شرکت ها نیز تاثیر بگذارد.

از طرف دیگر شرکت های فعال در بازار سرمایه، دارایی های دلاری (ماشین آلات و...) دارند که با نوسانات بازار موازی ارز، ارزش دارایی های این شرکت ها نیز تغییر می کند. بنابراین بورس ایران علاوه بر دلایل دیگر، همواره تحت تاثیر نوسانات بازار موازی ارز بوده است.

بازار ارز

یکی دیگر از بازارهای موازی که در ایران جریان دارد، بازار ارز است. اگر چه سفته بازی و خرید و فروش گسترده در این بازار غیر قانونی محسوب می شود اما همواره تاثیر نوسانات این بازار بر روی کالاها، خدمات، دارایی ها و... مشهود بوده است. علت اصلی رشد نرخ ارز(دلار)، یا به عبارت دیگر افت ارزش ریال ایران در برابر دلار آمریکا را در رشد نقدینگی موجود در جامعه باید پیگیری کرد و در یک پله بالاتر نیز علت افزایش نقدینگی در جامعه را باید در بودجه دولت جستجو کرد؛ اما به طور کلی بازار ارز در داخل ایران یکی از بازارهای مالی موازی محسوب می شود که سایر بازارها از آن تاثیر می گیرند و نوسانات نرخ ارز در ایران، دیگر بازارها را نیز دچار نوسان می کند. 

بازار طلا

بازار طلا یکی دیگر از بازارهای موازی با بورس ایران است. هنگامیکه قیمت ارز در ایران نوسان می کند، به دنبال آن سایر بازارها نیز دچار تلاطم و نوسان می شوند، اگر ترتیب و زنجیره ای برای اثر پذیری بازارهای مالی ایران پس از بالا رفتن نرخ ارز در نظر بگیریم، قطعا بازار طلا اولین حلقه از این زنجیره را تشکیل می دهد؛ به گونه ای که قیمت طلا در داخل ایران به صورت لحظه ای با قیمت دلار هماهنگ می شود.

لازم به ذکر است که قیمت طلا در ایران در گرو 2 عامل است: 

1. قیمت طلای جهانی (انس جهانی طلا)
2. قیمت دلار در ایران 

هر کدام از این عوامل، بر روی قیمت طلا در بازارهای ایران اثر گذار است و افزایش قیمت طلا در ایران متاثر از بالا رفتن قیمت دلار در ایران و یا قیمت انس جهانی طلا است و همواره بازار طلا در بین سرمایه گذاران ایرانی، به عنوان یک بازار محبوب شناخته می شود.

سپرده های بانکی 

یکی دیگر از بازارهای موازی در ایران، سودهای بدون ریسک در نظر گرفته شده توسط بانک هاست. به اینصورت که افراد با افتتاح حساب در بانک های مختلف، سود سالیانه از بانک عامل دریافت می کنند اما تجربه ها در سالیان اخیر نشان داده است که اگرچه در دوران رکود اقتصادی، این گزینه برای سرمایه گذاری مناسب است؛ اما به دلیل ماهیت اقتصاد ایران که در دهه های اخیر همواره با تورم همراه بوده است، این نوع سرمایه گذاری در سیکل های تورمی محکوم به شکست است و سرمایه ی افرادی که پول خود را در بانک گذاشته اند را بی ارزش می کند.

بنابراین گرچه گذاشتن پول در سپرده های بانکی نیز، نوعی از سرمایه گذاری محسوب می شود اما در بازه های بلند مدت، تجربه نشان داده است که افراد را به ثروت نرسانده است و سپرده های بانکی، برای افراد بسیار ریسک گریز مناسب است و بازدهی های بلند مدت این بازار، با سایر بازارهای موازی قابل قیاس نیست. 

بازار مسکن

بازار مسکن نیز یکی دیگر از بازارهای موازی در ایران است. سیکل های رشد قیمت مسکن در ایران، به این صورت است که این بازار در سالیان اخیر همراه با تورم رشد می کند و سپس برای مدتی، وارد رکود می شود. آمارها نیز حاکی از رشد چشمگیر قیمت مسکن در سالیان و دهه های اخیر است؛ به گونه ای که سرمایه گذاران بلند مدت در این بازار را هیچگاه پشیمان نکرده است.

بازار مسکن همواره به عنوان یکی از رقبای بازار سرمایه شناخته می شود؛ اما لازم به ذکر است که در سالیان اخیر و با رشد چشمگیر قیمت مسکن در ایران، بسیاری از افراد توان مالی خرید مسکن را ندارند و به دنبال بازاری هستند که برای سرمایه های خرد مناسب است. به همین دلیل سرمایه گذاران خرد که توان خرید ملک را ندارند به بازارهای موازی دیگر از جمله بورس، طلا و...روی می آورند.

بازار خودرو

از جمله بازارهای موازی دیگر می توان به بازار خودرو اشاره کرد. در ابتدا باید خاطر نشان کرد که سفته بازی، نوسانات و شکل خرید و فروشی که در بازار خودرو ایران اتفاق می افتد را نمی توان در کشورهای دارای اقتصاد پویا پیدا کرد. این بازار نیز عمدتا به واسطه ی رشد قیمت ارز و به تبع آن به وجود آمدن تورم در جامعه رشد می کند و معمولا سودهای مناسبی را به دارندگان خودرو می دهد.

البته ذکر این نکته لازم است که ممنوعیت واردات خودرو در چند سال اخیر و همچنین اعمال تعرفه های سنگین واردات به داخل ایران نیز بر رشد قیمت های این بازار شتاب بخشیده است. بنابراین بازار خودرو در ایران نیز همانند سایر بازارهای موازی دارای فعالان خاص خود است که می تواند رقیبی برای سایر بازارها باشد. 

چرخه های بازارهای موازی 

افزایش نقدینگی و به دنبال آن تورم ایجاد شده در جامعه، بازارهای موازی را یکی پس از دیگری تحت تاثیر قرار می دهد و سرمایه گذاران حرفه ای معمولا در بین این بازارها جابجا می شوند و سودهای خوبی را کسب می کنند. به طور کلی بر اساس تجربه های میدانی می توان گفت که تاثیر تورم بر بازارهای مالی ایران معمولا ترتیب خاصی دارد و به این صورت است که ابتدا خود را در بازار ارز نشان می دهد و بلافاصله پس از نوسان قیمت ارز، بازار طلا دچار نوسان می شود؛ سپس بازار خودرو خارجی و داخلی و پس از آن بازار مسکن و در آخر نیز بازار سرمایه را تحت تاثیر قرار می دهد. بنابراین موج سواران بازارهای موازی می توانند از این فرصت برای سودآوردی و کسب بازدهی خود استفاده کنند.

جمع بندی

اقتصاد ایران را همواره با شوک های تورمی می شناسند. از طرف دیگر، تورم به وجود آمده در اقتصاد باعث نوسان بازارهای مالی مختلف از جمله بازار ارز، طلا، خودرو، مسکن، سهام و... می شود؛ که اصطلاحا به آن ها بازارهای موازی گفته می شود. بنابراین، افرادی که ساختار تورمی اقتصاد ایران را بشناسند و به خوبی سیکل های حرکتی بازارهای موازی را تشخیص دهند، می توانند بازدهی های خوبی را بدست بیاورند.