در بازار سرمایه ایران، انواع مختلفی از اوراق معامله می شوند و هرکدام از آن ها شرایط و قوانین خاص خود را دارند. یکی از مواردی که یک سرمایه گذار حرفه ای در بازار بورس باید بداند، طرح اوراق سلف موازی می باشد. این اوراق در بورس کالا قابل دسترسی هستند و کاربردهای زیادی دارند؛ از مهمترین کاربردهای این اوراق می توان به تامین مالی دولت و کاهش تورم از طریق جمع آوری نقدینگی موجود در جامعه اشاره کرد. سرمایه گذاری در اوراق سلف موازی، سود تضمین شده ای برای سرمایه گذاران دارد و از این جهت، بستر جذابی به شمار می رود؛ در ادامه مقاله با جزییات این اوراق و مزایای تامین مالی از طریق آن ها آشنا می شویم و موارد زیر را بررسی می کنیم:

• اوراق سلف چیست؟
• مزایای استفاده از این اوراق برای خریداران یا سرمایه گذاران
• مزایای اوراق سلف موازی برای فروشندگان 
• مشاهده فهرست اوراق سلف در بورس کالا
• تحلیل شرایط و مزایای تامین مالی دولت از طریق این اوراق

آشنایی با اوراق سلف

پیش از آنکه بخواهیم با اوراق سلف موازی آشنا شویم، باید بدانیم اوراق سلف چه نوع اوراقی هستند و مزایای استفاده از آن ها شامل چه مواردی می شود.

اوراق سلف، یک قرارداد بین خریدار و فروشنده می باشد و مفهوم آن به اینصورت است که فروشنده یک دارایی (کالا) را پیش فروش کرده و مبلغ آن را از خریدار دریافت می کند و این کالا در سررسید مشخصی باید به خریدار تحویل داده شود. قسمت جذاب این اوراق، پایین تر بودن قیمت اولیه کالا برای پیش فروش است.

در قرارداد سلف، خریدار تمام بهای مشخص شده یک کالا را به شرکت منتشر کننده اوراق می پردازد و در تاریخ سررسید که معمولا بین 1 تا 2 سال است (با توجه به نوع اوراق، این عدد می تواند متفاوت باشد)، کالای خریداری شده را دریافت می کند. در این مدت سود مشخصی (معمولا نزدیک به سود بانکی) برای خریدار در نظر گرفته شده و در تاریخ تحویل کالا، به خریدار پرداخت می شود. اوراق سلف برای فروشنده و خریدار مزایای بسیار زیادی دارد که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم.

مزایای اوراق سلف برای فروشنده

• فروش قطعی محصول یا کالای مورد نظر 
• برنامه ریزی برای پیشبرد اهداف و توسعه با توجه به نقدینگی جذب شده
• رفع نگرانی بابت کسری بودجه
• و...

مزایای اوراق سلف برای خریدار

استفاده از اوراق سلف علاوه بر فروشنده، مزایای زیادی برای خریدار دارد که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برنامه ریزی برای استفاده از کالا یا محصول خریداری شده در آینده؛ به اینصورت که خریدار از تحویل کالای مورد نظر اطمینان کسب کرده و می تواند طرح ها و برنامه ریزی های مختلفی برای استفاده از آن ها داشته باشد.
• رفع نگرانی افزایش قیمت مواد اولیه در آینده 
• کسب سود مشخص و تضمین شده
• و...

معایب استفاده از اوراق سلف

با وجود تمام مزایای جذاب اوراق سلف، محدودیت هایی در این روش وجود دارند که برای برخی از سهامداران، نامناسب به شمار می روند. از جمله محدودیت ها (یا معایب) مهم اوراق سلف، می توانیم به عدم امکان خرید و فروش در بازار ثانویه اشاره کنیم؛ در واقع، خریداران این اوراق نمی توانند تا تاریخ اعلامی تحویل کالا، اوراق خود را به فروش برسانند. 

به همین دلیل، قراردادی تحت عنوان قرارداد سلف موازی طراحی شده که خریدار بتواند در صورت نیاز، اوراق خود را پیش از موعد تحویل، به فروش برساند. این نوع اوراق با نام سلف موازی شناخته می شوند که در ادامه به صورت کامل با آن آشنا می شویم.

اوراق سلف موازی چیست؟

کلیت معنای این اوراق، مانند اوراق سلف است؛ اما مزیت مهم آن، امکان انتقال مالکیت اوراق یا امکان معامله آن است. در واقع اوراق سلف موازی محدودیت های اوراق سلف را از میان برداشته است. این اوراق میزان نقدشوندگی بالایی دارند و از این رو، خیال سرمایه گذاران از خرید یا فروش آن ها در هر زمان، راحت است. قیمت این اوراق با توجه به خریداران و فروشندگان به صورت روزانه کشف می شود و اهمیت امکان تغییر وضعیت و فروش اوراق در سلف موازی به حدی است که سرمایه گذاران رغبت بیشتری به خرید اوراق سلف موازی نسبت به اوراق سلف دارند. در صورتیکه خریدار خاصی برای اوراق نباشد، بازارگردان ها نسبت به خرید اوراق اقدام می کنند و نقدشوندگی اوراق را برای سرمایه گذاران، همواره به عنوان یکی از گزینه های جذاب، نگهداری می کنند.

سود اوراق سلف موازی چقدر است؟

سودی که برای خریداران این اوراق تعیین می شود، معمولا در محدوده سود بانکی است؛ این درحالی است که خبری از معایب و سختی های سرمایه گذاری در بانک نبوده و امکان نقدشوندگی سرمایه در هر زمان ممکن است. سود تضمین شده این اوراق حداقل به اندازه سود بانکی تا لحظه سررسید محاسبه می شود و مزیت مهم آن، امکان بیشتر شدن سود در صورت بالاتر رفتن قیمت کالای مورد نظر است. اگر بهای کالای خریداری شده بیشتر از قیمت خرید شود، تا یک محدوده مشخص و علاوه بر سودی که تضمین شده، به اوراق سود تعلق می گیرد.

کاربرد اوراق سلف موازی

از این اوراق برای تامین مالی شرکت ها یا دولت استفاده می شود؛ به عنوان مثال، دولت پیش بینی می کند که در 2 سال آینده، قیمت نفت افزایش پیدا کرده و صادرات نیز بیشتر خواهد شد؛ در اینصورت با انتشار این اوراق، نفت را به مردم می فروشد و سود تضمین شده ای برای آن ها در نظر می گیرد. با جذب نقدینگی، طرح های توسعه خود را انجام داده و از طرف دیگر نیز به کاهش تورم در کشور کمک شایانی می کند. البته لازم به ذکر است که اجرای چنین طرح هایی دارای مخالفان و موافقان بسیار زیادی است که هرکدام از آن ها دلایل و منطق خود را دارند. 

مزایای اوراق سلف موازی برای خریداران یا سرمایه گذاران

• کشف قیمت لحظه ای و شفافیت قیمت اوراق در بازار
• ریسک بسیار پایین برای سرمایه گذاری به دلیل وجود سود تضمین شده
• امکان خرید و فروش اوراق در بازار ثانویه
• وجود بازارگردان و قابلیت نقدشوندگی بالا
• و...

نکته: توجه داشته باشید که در زمان پذیره نویسی اوراق، کارمزد معاملات به عهده فروشنده است.

مزایای اوراق سلف موازی برای فروشندگان

استفاده از این اوراق، علاوه بر خریداران، برای فروشندگان نیز مزایای زیادی دارد که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تامین مالی مورد نیاز شرکت برای انجام طرح های توسعه و...
• پیش فروش محصولات و رفع نگرانی بابت پیدا کردن مشتری
• رفع کسری بودجه
• رفع نگرانی بابت نوسانات قیمتی در آینده
• عمر کوتاه مدت 1 یا 2 ساله برای این اوراق (برای شرکت ها، 1 یا 2 سال، دیدگاه کوتاه مدت به شمار می رود)

نکته: علاوه بر مزایایی که این اوراق برای ناشران و خریداران دارند، ورود نقدینگی و سرمایه گذار به بازار بورس، باعث پویاتر شدن بازار و بالارفتن نقدینگی بازار می شود.

مشاهده فهرست اوراق سلف موازی در بورس کالا

پس از مراجعه به سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران به نشانی tsetmc.com، می توانید با مراجعه به قسمت بورس کالا، اوراق سلف موازی را مشاهده کنید.

همچنین با جستجوی کلمه "سلف" می توانید انواع مختلفی از این اوراق را پیدا کنید.

تامین مالی دولت از اوراق سلف موازی

طرح اوراق سلف موازی، برای سرمایه گذاران سود تضمین شده و برای دولت، نقدینگی مناسب به همراه دارد. گسترش این اصطلاح در میان مردم و فعالان حرفه ای بازار سرمایه به سال 1399 باز می گردد؛ چرا که این طرح برای اولین بار تحت عنوان گشایش اقتصادی در سال 1399 ارائه و اوراق سلف موازی دولتی، برای فروش نفت به مردم طرح ریزی شد؛ دولت با فروش نفت به مردم، سود بالارفتن قیمت دلاری آن را در آینده کسب خواهد کرد و سرمایه گذاران نیز، سود تضمین شده دولت را دریافت می کنند. اگرچه این طرح با موفقیت اجرا نشد؛ اما نحوه اجرای این طرح نیز می تواند جای سوال باشد.

به عنوان مثال، اگر دولت، اوراق سلف موازی نفت را با هدف تامین مالی مورد نیاز خود در سال 1399 به مردم می فروخت و به سرمایه گذاران تضمین می داد که با سررسید 2 ساله، این اوراق را از آن ها خریداری می کند، چه اتفاقی می افتاد؟ بر فرض اینکه در زمان فروش این اوراق، قیمت هر بشکه نفت 50 دلار باشد، اکنون و پس از گذشت حدود 2 سال از این موضوع، قیمت هر بشکه نفت به بالای 100 دلار رسیده است و اگر دولت، اوراق مذکور را می فروخت، فقط یک تسکین موقت برای بدهی های او بود و در حال حاضر ملزم به پرداخت 2 برابر پولی که از مردم گرفته بود، می شد و عملا فاجعه اقتصادی رخ می داد.

نکته 1: توجه داشته باشید که در مثال بالا، سود تضمین شده برای این اوراق در نظر گرفته نشده است و فرض بر این بوده است که دولت با سررسید 2 ساله، اوراق نفتی که فروخته است را با قیمت روز از سرمایه گذاران بخرد.

نکته 2: در صورتیکه پیش بینی دولت از قیمت نفت در آینده درست باشد و روش پرداخت سود تضمینی برای سرمایه گذاران را نیز انتخاب کند، می تواند از این اوراق برای تامین مالی مورد نیاز خود استفاده کند و بخشی از نقدینگی موجود در جامعه که ممکن است موجب تورم شود را جمع آوری کند.

تذکر: همانطور که گفته شد، این طرح به دلیل ریسک بالای آن، مخالفان بسیار زیادی داشت و به مرحله اجرا نرسید.

جمع بندی

اوراق سلف، قراردادی مبنی بر خرید یک کالا توسط خریدار و تحویل آن در آینده از طرف فروشنده است و از روش های سرمایه گذاری مناسب با ریسک پایین، می توان به اوراق سلف موازی اشاره کرد؛ این روش برای سرمایه گذاران سود تضمین شده در نظر می گیرد و برای فروشندگان نیز، منبع تامین نقدینگی بسیار مناسبی به شمار می رود. از جمله تفاوت های اوراق سلف با اوراق سلف موازی می توان به امکان خرید و فروش اوراق سلف موازی در بازار اشاره کرد.