صنایع مرتبط با فلز همواره نقشی استراتژیک در اقتصاد جهانی داشته است و ایران نیز به واسطه قرار گرفتن معادن فلزی بسیار زیاد در محدوده جغرافیایی خود، در سالیان اخیر به عنوان یکی از کشورهای مطرح در تولید محصولات مرتبط با فلزات اساسی بوده است. سرمایه گذاری های متعدد در صنایع فلزی ایران موجب گسترش شرکت ها و کارخانه های فعال در این حوزه شده است و همین عامل، گروه فلزات اساسی در بازار سرمایه را تشکیل داد. در حال حاضر گروه فلزات اساسی در بازار سرمایه ایران پس از گروه محصولات شیمیایی، بیشترین ارزش بازار را در اختیار دارد و همواره به عنوان یکی از پر حجم ترین گروه های این بازار شناخته می شود.
معرفی گروه فلزات اساسی
در قرن بیستم و با دگرگون شدن تکنولوژی صنایع، در ایران نیز کارخانه های متعددی به وجود آمدند و به دلیل وجود معادن مختلف فلزی مانند سنگ آهن، روی، مس و...در ایران، زمینه های لازم برای فعالیت در این حوزه فراهم بود و همین موضوع موجب سرمایه گذاری های بزرگ در معادن مختلف و سپس احداث کارخانه های متعدد برای تکمیل زنجیره تولید مواد اولیه استخراج شده از این معادن بود. بنابراین زیربنای اصلی صنایع مرتبط با فلزات اساسی، وجود مواد اولیه کافی در ایران برای فعالیت این صنایع بود؛ از طرف دیگر سیاست های دولت های گذشته همواره بر عدم وابستگی به درآمدهای نفتی بوده و صنایع فلزی را می توان به عنوان یکی از بخش های یاری دهنده به اقتصاد کشور نام برد.
اهمیت صنایع فلزی
اصلی ترین انگیزه برای احداث صنایع فلزی در ایران، جلوگیری از خام فروشی بوده است؛ چرا که میزان ارزآوری ناشی از خام فروشی مواد اولیه قابل مقایسه با درآمدهای بدست آمده از محصولات انتهای زنجیره تولید نیست.
تشکیل گروه فلزات اساسی در بازار سرمایه
احداث کارخانه های متعدد در حوزه تولید محصولات فلزی همچون صنایع مرتبط با مس، فولاد، روی، آلومینیوم و...در ایران باعث سرمایه گذاری متعدد در این حوزه شد؛ از طرف دیگر عمده شرکت های فعال در این حوزه در مالکیت دولت بودند و به همین دلیل سیاست های کلی اقتصاد ایران، شرکت ها را به سمت خصوصی سازی هدایت کرد و یکی از بخش هایی که می توانست کارخانه ها و شرکت های فعال در این حوزه را پذیرش کند، بازار سرمایه بود. بنابراین با پذیرش شرکت های حوزه فلزات اساسی، گروهی تحت عنوان «گروه فلزات اساسی» به وجود آمد که در حال حاضر با در اختیار داشتن بیش از 17 درصد ارزش بازار سرمایه، به عنوان دومین گروه بزرگ این بازار شناخته می شود.
حوزه فعالیت و خدمات گروه فلزات اساسی
حوزه فعالیت شرکت های فعال در این گروه بسیار گسترده است؛ اما به طور کلی هر محصولی که به فلزات مرتبط می شود را می توان در سبد تولیدات و خدمات شرکت های فعال در گروه فلزات اساسی پیدا کرد؛ برخی از محصولات و خدمات این گروه عبارت اند از:
- اکتشاف، استخراج و بهره برداری از معادن فلزی و غیر فلزی مورد نیاز صنعت فولاد از جمله استخراج و فرآوری سنگ آهن، دولومیت و تولید سنگ آهن دانه بندی،کنسانتره، گندله و...
- طراحی و تولید و مونتاژ کلیه سازه ها و مشتقات فولادی
- تولید کابل و سیم و میلگرد و پروفیل های آلومینیومی
- تهیه و توزیع انواع و اقسام شمش های فولاد، انواع و اقسام کلاف و ورق فولادی، تسمه و نوار فولادی و انواع مختلف لوله های آهنی سیاه و فولاد مخصوص و آلومینیومی، پروفیل های مخصوص فولادی
- تولید راد و بیلت آلومینیومی و آلیاژهای آن
- ذوب و ریخته گری و نورد فلزات آهن و فولادهای آلیاژی جهت تولید مقاطع هندسی استاندارد
- طراحی، ساخت و تولید انواع لوله و پروفیل وسایر مصنوعات فلزی و انجام خدمات فلزی و شکل دادن فلزات
- تولید سرب و روی
- اکتشافات، استخراج و بهره برداری از معادن مس
- تولید انواع شمش های فولادی به روش ریخته گری مداوم و تک باره ای
- تولید انواع قطعات صنعتی از جمله پاتیل سرباره فولاد سازی
- کوکیل و متعلقات مربوطه جهت شمش ریزی
- انواع قالب برش و پرس بدنه خودرو از جنس چدن های آلیاژی و سایر قطعات ریخته گری چدنی و فولادی
- و...
نکته: مواردی که در قسمت بالاتر نام بردیم تنها بخشی از خدمات شرکت های فعال در گروه فلزات اساسی است که به طور خلاصه در اینجا به آن اشاره شد.
شرکت های فعال در گروه فلزات اساسی
شرکت های زیادی در این گروه فعالیت می کنند و به طور کلی می توان آن ها را به 2 دسته شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران تقسیم کرد.
شرکت های فلزی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران
- ملی صنايع مس ايران (فملی)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- فولاد مباركه اصفهان (فولاد)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- ملی سرب و روی ايران (فسرب)- بازار دوم بورس
- غلتک سازان سپاهان (فسازان)- بازار دوم بورس
- فولاد خوزستان (فخوز)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- مس شهيد باهنر (فباهنر)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- كالسيمين (فاسمين)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- گروه صنعتی سپاهان (فسپا)- بازار دوم بورس
- پارس فولاد سبزوار (فسبزوار)- بازار دوم بورس
- فولاد كاوه جنوب كيش (كاوه)- بازار دوم بورس
- فرآوری موادمعدنی ايران (فرآور)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- فولاد اميركبير کاشان (فجر)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- لوله و ماشين سازی ايران (فلوله)- بازار دوم بورس
- نورد آلومينيوم (فنوال)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- توليدی فولاد سپيد فراب كوير (كوير)- بازار دوم بورس
- فروسيليس ايران (فروس)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- آلومينيوم ايران (فايرا)- بازار دوم بورس
- سپنتا (فپنتا)- بازار دوم بورس
- توسعه معادن وصنایع معدنی خاورميانه (ميدكو)- بازار دوم بورس
- آلومراد (فمراد)- بازار دوم بورس
- نورد و قطعات فولادی (فنورد)- بازار دوم بورس
- سرمايه‌گذاری توكا فولاد، هلدينگ (وتوكا)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- فولاد آلياژی ايران (فولاژ)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- فولاد خراسان (فخاس)- بازار دوم بورس
شرکت های فلزی پذیرفته شده در فرابورس ایران
- سهامی ذوب آهن اصفهان (ذوب)- بازار دوم فرابورس
- مجتمع جهان فولاد سيرجان (فجهان)- بازار اول فرابورس
- گروه صنعتی سديد (وسديد)- بازار پايه زرد فرابورس
- ذوب روی اصفهان (فروی)- بازار اول فرابورس
- زرين معدن آسيا (فزرين)- بازار اول فرابورس
- معدنی كيميای زنجان گستران (كيميا)- بازار اول فرابورس
- صنايع فولاد آلياژی يزد (فولای)- بازار اول فرابورس
- فولاد هرمزگان جنوب (هرمز)- بازار دوم فرابورس
- فولاد كاويان (فوكا)- بازار پايه زرد فرابورس
- صنعت روی زنگان (زنگان)- بازار اول فرابورس
- شركت آهن و فولاد ارفع (ارفع)- بازار دوم فرابورس
- صنايع تجهيزات نفت (فنفت)- بازار پايه زرد فرابورس
- گسترش صنايع روی ايرانيان (فگستر)- بازار دوم فرابورس
- نورد و لوله اهواز (فاهواز)- بازار پايه نارنجی فرابورس
- صنايع مس افق كرمان (فافق)- بازار پايه زرد فرابورس
- توليد و توسعه سرب روی ايرانيان (فتوسا)- بازار دوم فرابورس
- آلومتک (فالوم)- بازار پايه زرد فرابورس
- فولاد افزا سپاهان (فافزا)- بازار پايه زرد فرابورس
- ماداكتو استيل كرد (فماک)- شرکتهای کوچک و متوسط فرابورس
- لوله و تجهيزات سديد- (فسديد)- بازار پايه قرمز فرابورس
بزرگترین شرکت فعال در گروه فلزات اساسی
شرکت فولاد مبارکه اصفهان با ارزش بازار بیش از 280 هزار میلیارد تومان به عنوان بزرگترین شرکت در این گروه شناخته می شود. این شرکت بزرگترین واحد صنعتی خصوصی در ایران است و عملیات اجرایی آن در سال 1360 آغاز شد و در سال 1371 به بهره برداری رسید. گسترش فعالیت های این شرکت، فولاد مبارکه را به یک هلدینگ بزرگ با زیر مجموعه های فراوان تبدیل کرده است؛ به گونه ای که ساختار این شرکت و محصولات ارائه شده توسط آن در ایران بی نظیر است.
محصولات و خدمات ارائه شده توسط شرکت فولاد مبارکه اصفهان
خدمات و محصولات این شرکت بسیار گسترده است و عموم مردم شرکت فولاد مبارکه را به عنوان تولید کننده فولاد می شناسد؛ لازم به ذکر است که علاوه بر تولید فولاد در این کارخانه که آن را به بزرگترین تولید کننده فولاد در ایران تبدیل کرده است، محصولات و خدمات متنوعی نیز ارائه می شود. به طور کلی محصولات این شرکت شامل آهک پخته،گندله، فولاد خام و تخت، ورق سیاه، ورق روغنی، ورق گالوانیزه، ورق اسیدشویی، ورق رنگی، ورق قلع اندود و... است.
شرکت های وابسته فولاد مبارکه اصفهان
شرکت فولاد مبارکه اصفهان به عنوان یک هلدینگ با شرکت های متعددی همکاری می کند. از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شرکت صنایع معدنی فولاد سنگان خراسان
- شرکت فولاد سفید دشت چهارمحال بختیاری
- شرکت ورق خودرو چهارمحال و بختیاری
- شرکت فولاد امیرکبیر کاشان (فجر)
- شرکت بین‌المللی مهندسی سیستم‌ها و اتوماسیون (ایریسا)
- شرکت فرهنگی ورزشی فولاد مبارکه اصفهان
- شرکت فنی مهندسی فولاد مبارکه
- شرکت معدنی و صنعتی فولاد سنگ مبارکه اصفهان
- شرکت فلز تدارک
- شرکت نوین الکترود ارکان
- هلدینگ سرمایه‌گذاری توکا فولاد
- شرکتهای زیرمجموعه توکا
- هلدینگ فولاد متیل
سهام شرکت فولاد مبارکه اصفهان
سهام این شرکت در سال 1385 در بازار سرمایه پذیرفته شده و در حال حاضر معاملات آن با نماد «فولاد» در بازار اول (تابلوی اصلی) بورس اوراق بهادار تهران انجام می شود. لازم به ذکر است که به علت ارزش بازار بالایی که این شرکت دارد، همواره تاثیرات زیادی بر روی شاخص کل می گذارد و اصطلاحا یک شرکت شاخص ساز محسوب می شود. سازمان توسعه ونوسازی معادن وصنايع معدنی ايران (ایمیدرو) با در اختیار داشتن بیش از 17 درصد سهام شرکت فولاد مبارکه به عنوان بزرگترین سهامدار آن شناخته می شود.
عوامل موثر بر سودآوری شرکت های فعال در گروه فلزات اساسی
شرکت های متعددی در این گروه فعالیت می کنند و با توجه به موضوع فعالیت آن ها، نوع سودآوری نیز متفاوت خواهد بود؛ اما با بررسی های بیشتر می توان عوامل مشترکی نیز در بین آن ها شناسایی کرد که در ادامه به معرفی برخی از این عوامل می پردازیم.
قیمت های جهانی
یکی از ویژگی های مثبت گروه فلزات اساسی این است که اکثر شرکت های فعال در آن، شامل قیمت گذاری دستوری نمی شوند و برای فروش محصولات خود از قیمت های جهانی پیروی می کنند که همین عامل موجب سودآوری خوب آن ها شده است. به عنوان مثال شرکت های تولید کننده فولاد مانند فخوز، فجر و...محصولات خود مانند شمش، ورق و...را متناسب با قیمت های جهانی به فروش می رسانند. لازم به ذکر است که برخی از شرکت های فعال در گروه فلزات اساسی علاوه بر فروش محصولات خود در داخل، به بازارهای بین المللی نیز صادرات دارند؛ اما با توجه به تحریم های اقتصادی، این شرکت ها مجبورند محصولات خود را با تخفیف به مشتری عرضه کنند.
نرخ دلار
از 3 جهت می توان به تاثیر نرخ دلار در سودآوری و ارزش سهام این شرکت ها نگاه کرد:
دیدگاه اول: همانطور که گفته شده اکثر شرکت های فعال در گروه فلزات اساسی از قیمت های جهانی پیروی می کنند و این قیمت ها نیز با دلار محاسبه می شوند؛ بنابراین برای تبدیل قیمت های جهانی به نرخ های ریالی داخلی، بایستی آن ها را در قیمت دلار ضرب کنیم. به همین دلیل نرخ های بدست آمده کاملا متناسب با نرخ دلار هستند و با نوسانات نرخ ارز در ایران، میزان فروش این شرکت ها نیز دچار تغییر می شود.
دیدگاه دوم: همانطور که اشاره شد برخی از شرکت های فعال در گروه فلزات اساسی، محصولات صادراتی دارند و فروش این محصولات با قیمت دلار رابطه مستقیم دارد؛ بنابراین با افت و یا افزایش نرخ دلار، قیمت های صادراتی نیز دچار نوسان می شود.
دیدگاه سوم: شرکت ها دارایی دلاری دارند؛ به این معنا که با بالا رفتن نرخ دلار علاوه بر سودسازی هایی که انجام می دهند، دارایی های مختلف آن ها از جمله زمین، تجهیزات، ماشین آلات، مواد اولیه و...نیز خود را با این تورم و افزایش قیمت هماهنگ می کنند و این موضوع تنها به شرکت های گروه فلزات اساسی خلاصه نمی شود و هر شرکتی که دارایی داشته باشد، با افزایش نرخ دلار، سهام آن نیز افزایش قیمت خواهد داشت.
قیمت انرژی
یکی از چالش های همیشگی صنایع تولید فولاد، مس و به طور کلی صنایع مرتبط با فلزات اساسی، قیمت انرژی مصوب دولت است؛ از آنجا که فروشنده اصلی حامل های انرژی (برق، گاز و...) در ایران خود دولت است، همواره دستکاری هایی در نرخ فروش انرژی به شرکت های مختلف انجام می دهد و در سالیان اخیر در بررسی شرکت های فعال در این حوزه، همواره نوسان قیمت حامل های انرژی به عنوان یکی از ریسک های این صنایع محسوب می شود و در این زمینه ابهام به وجود می آید و قطعا سرمایه گذاران حقیقی و حقوقی به دنبال فرصت های کم ریسک هستند و با مشاهده ابهامات موجود در صورت های مالی شرکت ها، از سرمایه گذاری در آن ها خودداری می کنند.
بورس کالا
با فراهم شدن زیرساخت های مربوط به بورس کالا و دریافت مجوزهای لازم، محصولات برخی از این شرکت ها، در بورس کالا عرضه می شود؛ که این موضوع علاوه بر ایجاد شفافیت در عرضه و تقاضا، موجب افزایش سودآوری این شرکت ها نیز شده است.
جمع بندی
گروه فلزات اساسی دومین گروه بزرگ در بازار سرمایه به لحاظ ارزش بازار است و شرکت های فعال در آن، عمدتا سودسازی های مناسب و جذابی را انجام می دهند و بسیاری از فعالان این بازار، سهام شرکت های این گروه را برای گرفتن سود تقسیمی در مجمع خریداری می کنند. از طرف دیگر به دلیل تحریم های اعمال شده بر ایران و عدم واردات محصولات مشابه، همواره تقاضای خوبی برای خرید محصولات این شرکت ها وجود دارد و روند سودآوری آن ها معمولا عملیاتی است و سهامداران با دید بلندمدت نیز می توانند در آن سرمایه گذاری کنند.