ایران به واسطه موقعیت جغرافیایی خود، دارای ذخایر عظیم مواد معدنی است و در مقایسه با میانگین جهانی، یک منطقه غنی محسوب می شود. بخش بزرگی از این معادن را کانه های فلزی مانند سنگ آهن، روی، منگنز و...تشکیل می دهند و با توجه به تقاضای بسیار زیادی که برای این محصولات وجود دارد، از دهه های پیش سرمایه گذاری های مختلفی در خصوص بهره برداری و استخراج این ذخایر انجام شده است و شرکت های متعددی در این زمینه به وجود آمده اند و با پذیرش این شرکت ها در بازار سرمایه، گروه استخراج کانه های فلزی تشکیل شده است که در ادامه به معرفی آن می پردازیم.
تاریخچه استخراج معادن فلزی در ایران
با توجه به شناسایی اشیاء فلزی از دوران باستان، تاریخچه کشف و بهره برداری از معادن فلزی (آهن، مس و...) را به خوبی نمی توان تخمین زد؛ از طرف دیگر مهندسان معدن در 150 سال گذشته هنگامیکه توده های عظیم کانه های فلزی را کشف می کردند، در بسیاری از مناطق، آثار مختلف بهره برداری از این معادن توسط مردمان گذشته را نیز مشاهده می کردند. اما آنچه را که امروزه به عنوان صنعت استخراج و بهره برداری به شکل نوین و مدرن می شناسیم، محصول یک قرن گذشته است که عمدتا با مشارکت پیمانکاران و مهندسان خارجی به بهره برداری رسیده است.
کشف معادن بزرگ و گسترش شرکت های معدنی
پس از کشف معادن مختلف سنگ آهن، روی، مس، منگنز و... در مناطق مختلف ایران، دولت های گذشته متوجه پتانسیل بسیار زیاد این حوزه برای سرمایه گذاری شدند و اکثر معادن کشف شده به مالکیت دولت درآمدند. از طرف دیگر، چشم انداز تولید محصولات فولادی و... در ایران که منجر به احداث کارخانه های تولید فولاد در ایران شد، اهمیت سرمایه گذاری و بهره برداری از این معادن را بیش از پیش نمایان کرد و با کشف معادن متعدد در مناطقی مانند کرمان، یزد و... شرکت های گوناگونی برای ساماندهی این معادن به وجود آمدند و در خصوص استخراج محصولات این معادن، به فعالیت پرداختند.
تشکیل گروه استخراج کانه های فلزی
کشف معادن بزرگی همچون معدن چادرملو، گل گهر و... و انجام سرمایه گذاری های متعدد در این معادن، حوزه استخراج و بهره برداری از آن را به عنوان یک بخش مهم برای درآمدهای غیر نفتی معرفی کرد. از طرف دیگر، بازار سرمایه به یک بستر مناسب برای تامین مالی شرکت ها تبدیل شده بود و همین موضوع دولت را به سمت عرضه این شرکت ها در بازار سرمایه هدایت کرد و به اینصورت بود که گروه استخراج کانه های فلزی در این بازار تشکیل شد و هم اکنون پس از گروه های محصولات شیمیایی و فلزات اساسی، بیشترین ارزش بازار را در اختیار دارد.
خدمات و محصولات شرکت های گروه استخراج کانه های فلزی
به طور کلی خدمات و محصولات شرکت های این گروه را می توان شامل موارد زیر دانست:
- اکتشاف، استخراج و بهره برداری از معادن سنگ آهن
- تولید کنستانتره و گندله
- تغلیظ و کانه آرایی مواد معدنی
- صادرات و فروش مواد معدنی
- سرمایه گذاری در شرکت های معدنی
- استخراج و بهره برداری از معادن سرب
- استخراج و بهره برداری از معادن روی
- فرآوری مواد معدنی
شرکت های فعال در گروه استخراج کانه های فلزی
گروه استخراج کانه های فلزی، حدود 10 درصد ارزش کل بازار سرمایه را در اختیار دارد و شرکت های فعال در آن عبارت اند از:
- معدنی دماوند (كدما)- بازار دوم بورس
- باما (كاما)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- صنعتی و معدنی چادرملو (كچاد)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- توسعه معادن و فلزات (ومعادن)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- معدنی و صنعتی گل گهر (كگل)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- توسعه معادن روی ايران (كروی)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- معادن بافق (كبافق)- بازار دوم بورس
- سرمايه گذاری صدر تامین (تاصيكو)- بازار دوم بورس
- توسعه معدنی و صنعتی صبانور (كنور)- بازار دوم بورس
- معادن منگنز ایران (كمنگنز)- بازار دوم بورس
- سنگ آهن گهرزمين (كگهر)- بازار دوم فرابورس
- فرآوری معدنی اپال كانی پارس (اپال)- بازار دوم بورس
- مجتمع معادن مس تكنار (تكنار)- بازار پايه زرد فرابورس
بزرگترین شرکت فعال در گروه استخراج کانه های فلزی
شرکت معدنی و صنعتی گل گهر با ارزش بازار بیش از 220 هزار میلیارد تومان به عنوان بزرگترین شرکت فعال در گروه استخراج کانه های فلزی شناخته می شود. در سال 1348 عملیات اکتشاف سنگ آهن گل گهر توسط شرکت خصوصی «ایران باریت» آغاز شد و پس از آن نیز با همکاری شرکت ژاپنی «ماروبنی» ادامه یافت و از سال 1353 به شرکت ملی فولاد ایران واگذار شد و تعدادی از بخش های این معدن به بهره برداری رسید.
با آغاز جنگ تحمیلی، طرح های توسعه معدن گل گهر با وقفه روبرو شد و سپس در سال 1370 با توافقی که بین بانک سپه و شرکت ملی فولاد ایران صورت گرفت، تمامی دارایی های این معدن، به شرکت معدنی و صنعتی گل گهر انتقال یافت. لازم به ذکر است که منطقه معدنی گل گهر، به عنوان یکی از غنی ترین معادن خاورمیانه محسوب می شود و این شرکت در حال حاضر با ظرفيت توليد بيش از 15 ميليون تن كنسانتره و بيش از 10 ميليون تن گندله بزرگترين توليد كننده كشور می باشد.
خدمات و محصولات شرکت معدنی و صنعتی گل گهر
فعالیت اصلی این شرکت، بهره برداری از معدن گل گهر واقع در استان کرمان است؛ اما اگر به شکل جزیی تر به صورت های مالی منتشر شده توسط این شرکت در سامانه کدال دقت کنیم، متوجه می شویم که 2 محصول قابل فروش شرکت گل گهر، کنستانتره و گندله سنگ آهن است و در دو بخش بازارهای داخلی و صادراتی به فروش می رسند:
الف) فروش داخلی: گندله ریزدانه، کنستانتره سنگ آهن و گندله.
ب) فروش صادراتی: گندله ریزدانه صادراتی و کنستانتره سنگ آهن صادراتی.
لازم به ذکر است که سازوکار فروش کنستانتره و گندله به مشتریان داخلی، از طریق بستن قراردادهای سالیانه و بر مبنای میانگین مشخصی از قیمت شمش فولاد خوزستان (فخوز) در دوره های سه ماهه انجام می شود و در خصوص فروش کنستانتره صادراتی، این شرکت براساس قیمت های جهانی مزایده برگزار می کند و از این طریق کنستانتره را به فروش می رساند.
با توجه به فعالیت شرکت صنعتی و معدنی گل گهر، بدیهی است که مشتری اصلی محصولات آن، شرکت های فعال در حوزه فولاد مانند: شرکت فولاد مبارکه اصفهان (فولاد)، فولاد کاوه جنوب کیش (کاوه)، فولاد خراسان، فولاد هرمزگان (هرمز)، مجتمع جهان فولاد سیرجان، فولاد خوزستان (فخوز)، شرکت توسعه آهن و فولاد گل گهر و...هستند.
سهام شرکت معدنی و صنعتی گل گهر
این شرکت در سال 1383 در بازار سرمایه پذیرفته شد و در حال حاضر سهام آن با نماد «کگل» در بازار اول (تابلوی اصلی) بورس اوراق بهادار تهران معامله می شود. گروه مدیریت سرمایه گذاری امید (وامید) با در اختیار داشتن بیش از 38 درصد سهام شرکت معدنی و صنعتی گل گهر، به عنوان بزرگترین سهامدار آن شناخته می شود.
عوامل موثر بر سودآوری شرکت های فعال در گروه استخراج کانه های فلزی
با توجه به اینکه شرکت های گروه استخراج کانه های فلزی، محصولات مختلفی مانند سنگ آهن، روی، منگنز و...را استخراج می کنند، عوامل متعددی بر روی سودآوری آن ها اثر گذار است. برخی از این عوامل عبارت اند از:
نرخ های فروش شرکت های تولید کننده کنستانتره و گندله
شرکت هایی که در این گروه کنستانتره و گندله تولید می کنند، نرخ های فروش داخلی آن ها، بر مبنای میانگین قیمت فروش شمش فولاد خوزستان است؛ بنابراین با نوسانات قیمت شمش فولاد خوزستان، نرخ فروش شرکت های معدنی نیز تغییر می کند. از طرف دیگر، قیمت شمش فولاد خوزستان تابع 2 عامل دلار و قیمت های جهانی فولاد است. بنابراین نرخ دلار و قیمت های جهانی به شکل غیر مستقیم بر روند فروش شرکت هایی که کنستانتره و گندله تولید می کنند، اثر گذار است.
بازارهای صادراتی
برخی از محصولات این شرکت ها به کشورهای دیگر صادر می شوند؛ بنابراین قیمت های جهانی و نرخ دلار به صورت مستقیم بر عملکرد آن ها تاثیر می گذارد.
بورس کالا
برخی از محصولات شرکت های گروه استخراج کانه های فلزی در بورس کالا عرضه می شوند و سازوکار عرضه و تقاضا در این بازار، قیمت های نهایی آن ها را تعیین می کند و در چند ماه اخیر نیز، مصوبه های مختلفی از طرف وزارت صمت و... بر عرضه محصولات زنجیره فولاد در بورس کالا تاکید کرده است که می تواند بر سودآوری این شرکت ها اثرگذار باشد.
نرخ دلار
همانطور که اشاره شد، اکثر شرکت های گروه استخراج کانه های فلزی قیمت گذاری دستوری ندارند و قیمت محصولات آن ها متناسب با عرضه و تقاضا و به شکل غیر مستقیم با قیمت های جهانی مرتبط است و قیمت های جهانی نیز به دلار محاسبه می شوند و همین موضوع باعث می شود که افزایش قیمت دلار بر بالا رفتن سودآوری این شرکت ها تاثیر داشته باشد.
قیمت انرژی
یکی از متغیرهایی که بر روند سودسازی شرکت های فعال در گروه استخراج کانه های فلزی تاثیر می گذارد، قیمت مصوب انرژی (برق، گاز و...) است و همواره یک ریسک برای تحلیل این شرکت ها محسوب می شود؛ از طرف دیگر به دلیل کمبود برق در سالیان اخیر( اکثرا در فصل تابستان)، دولت برای تامین برق مورد نیاز شهروندان، برق شرکت های پرمصرف را قطع می کند و همین موضوع باعث کاهش میزان تولید و فروش این شرکت ها می شود.
طرح های توسعه شرکت ها معدنی
برخی از شرکت های گروه استخراج کانه های فلزی، طرح های توسعه متعددی از قبیل کشف معادن جدید، تکمیل زنجیره تولید فولاد و... را در دست اجرا دارند و همین موضوع چشم انداز سودآوری آن ها را مثبت نشان می دهد و شرکت های دارای طرح توسعه این گروه را به یک فرصت خوب برای سرمایه گذاری بلند مدت تبدیل می کند.
به اتمام رسیدن ذخایر شرکت های معدنی
یکی از مواردی که سرمایه گذاران بلندمدت بایستی به آن دقت کنند، ذخایر معادن است؛ به این معنا که با توجه به حجم استخراج روزانه از معادن و طرح های توسعه ای که می تواند سرعت استخراج را بیشتر کند، برآوردهایی برای تمام شدن ذخایر معدن ها انجام می شود. به عنوان مثال ذخایر یک معدن سنگ آهن، 400 میلیون تن تخمین زده می شود و با توجه به روند استخراج از این معدن و ماشین آلاتی که شرکت در اختیار دارد، پیش بینی می شود که روزانه حدود 300 هزار تن از این معدن استخراج شود، بنابراین پیش بینی می شود که با همین روند اگر استخراج ادامه داشته باشد، حدود 4 سال دیگر، ذخایر این معدن به اتمام می رسد و پس از آن، سودسازی این شرکت دچار چالش می شود. بنابراین کسانی که به دنبال سرمایه گذاری بلند مدت در این حوزه هستند، حتما باید به روند استخراج معادن و میزان ذخایر آن توجه کنند.
قیمت های جهانی
نرخ های فروش شرکت های این گروه به شکل مستقیم و غیر مستقیم به قیمت های جهانی وابسته است. به عنوان مثال شرکت های استخراج کننده معادن روی و سرب به شکل مستقیم محصولات خود را با نرخ های جهانی عرضه می کنند و شرکت های سنگ آهنی نیز که به نحوه قیمت گذاری آن ها اشاره شد.
بهره مالکانه معادن
طبق قانون، معادن موظف هستند که مبلغی را به عنوان حقوق دولتی و بهره مالکانه (حق انتفاع) به دولت بپردازند و این مبلغ ممکن است هرساله تغییر کند و در زمان تدوین بودجه برای سال آینده، میزان آن کم یا زیاد می شود؛ بنابراین افزایش یا کاهش این مبلغ می تواند بر روی صورت های مالی شرکت های معدنی تاثیر داشته باشد.
جمع بندی
شرکت های گروه استخراج کانه های فلزی، با توجه به عدم قیمت گذاری دستوری بر محصولات آن ها، همواره سودهای خوبی را شناسایی می کنند و روند بلندمدت آن ها نشان می دهد که این گروه می تواند گزینه خوبی برای سرمایه گذاری باشد.