با پیشرفت تکنولوژی و رشد شتابان علوم مختلف، استفاده از ماشین آلات و تجهیزات جدید در بهره برداری از پروژه های متعدد و یا گسترش زیرساخت های عمرانی بسیار ضروری شده است و عملا انجام بخش عمده ای از فعالیت های کوچک و بزرگ بدون داشتن تجهیزات مدرن امکان پذیر نخواهد بود؛ به همین دلیل همواره بسیاری از کشورها به دنبال احداث صنایع متعدد برای تولید و ساخت ماشین آلات صنعتی و تجهیزات جدید هستند. در ایران نیز شرکت های مختلفی در این حوزه به وجود آمده اند و با پذیرش برخی از آن ها در بازار سرمایه، گروه ماشین آلات و تجهیزات به وجود آمده است که در ادامه به معرفی ویژگی های آن می پردازیم.
تاریخچه و معرفی گروه ماشین آلات و تجهیزات
پس از پایان جنگ جهانی دوم و خروج متفقین از خاک ایران به دلیل ثبات به وجود آمده، سرمایه گذاری های متعددی در صنایع گوناگون صورت گرفت و در دهه سی شمسی، کارخانه های تولید و مونتاژ محصولات مختلف با مشارکت شرکت های خارجی به وجود آمدند. برخی از این صنایع در حوزه تولید محصولات سرمایشی، لوازم خانگی، تولید ماشین آلات و تجهیزات و...بودند و در سال های بعد نیز چندین شرکت تولید تراکتور، ماشین آلات راه سازی، تولید کمباین و...به وجود آمدند.
تشکیل گروه ماشین آلات و تجهیزات در بازار سرمایه
با تاسیس بورس تهران، بسیاری از شرکت ها خواستار پذیرش در این بازار شدند و با وقوع انقلاب اسلامی و همچنین جنگ 8 ساله، پذیرش این شرکت ها به تعویق افتاد و پس از آن، ابلاغ سیاست های کلی اصل 44، بسیاری از شرکت ها را ملزم به خصوصی سازی کرد و در همین راستا، شرکت هایی که در زمینه تولید ماشین آلات، لوازم خانگی، تولید تراکتور و...بودند، گروهی را تحت عنوان «گروه ماشین آلات و تجهیزات» به وجود آوردند که هم اکنون به لحاظ ارزش بازار به عنوان یک گروه متوسط در بازار سرمایه شناخته می شود.
خدمات و محصولات شرکت های گروه ماشین آلات و تجهیزات
خدمات و محصولات ارائه شده در این گروه بسیار متنوع است و به طور کلی شامل موارد زیر می باشد:
- تولید انواع پمپ
- تولید ماشین آلات دام و طیور
- تولید دستگاه های تهویه مطبوع
- طراحی، ساخت، مونتاژ و فروش انواع کمباین
- تولید لوازم خانگی از قبیل کولر آبی، بخاری، لباسشویی، پنکه و...
- تولید انواع تجهیزات توزیع سوخت
- تولید انواع تراکتور
- تولید و ساخت انواع جرثقیل های سقفی و صنعتی و تجهیزات جابجایی
- تولید ماشین آلات راه سازی
شرکت های پذیرفته شده در گروه ماشین آلات و تجهیزات
در حال حاضر در گروه ماشین آلات و تجهیزات، 20 شرکت پذیرفته شده اند. این شرکت ها عبارت اند از:
- توليد تجهيزات سنگين هپكو (تپكو)- بازار پايه زرد فرابورس
- پمپ سازی ايران (تپمپی)- بازار دوم بورس
- گسترش صنايع و خدمات‌كشاورزی (تكشا)- بازار دوم بورس
- كمباين سازی ايران (تكمبا)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- سرما آفرين (لسرما)- بازار دوم بورس
- گروه صنعتی بوتان (لبوتان)- بازار دوم بورس
- آبسال (لابسا)- بازار دوم بورس
- كارخانه های صنعتی آزمايش (لازما)- بازار پايه زرد فرابورس
- تكنوتار (تكنو)- بازار دوم بورس
- تراکتورسازی ایران (تايرا)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- پارس خزر (لخزر)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- سرمايه گذاری پارس توشه (وتوشه)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- ماشين سازی نيرو محركه (تمحركه)- بازار پايه زرد فرابورس
- لوازم خانگی پارس (لخانه)- بازار پايه زرد فرابورس
- مهندسی فيروزا (تفيرو)- بازار پايه نارنجی فرابورس
- ماشين‌آلات صنعتی تراكتورسازی (تراک)- بازار پايه قرمز فرابورس
- توربو كمپرسور نفت (توربو)- بازار دوم فرابورس
- گروه انتخاب الكترونيک آرمان (انتخاب)- بازار اول فرابورس
- كارخانجات صنعتی و توليدی اتمسفر (تاتمس)- بازار پايه زرد فرابورس
- صنايع گلديران (گلديرا)- بازار دوم فرابورس
بزرگترین شرکت های فعال در گروه ماشین آلات و تجهیزات
در این گروه، 2 شرکت بالاترین ارزش بازار را دارند؛ به اینصورت که شرکت های تولید تجهیزات سنگین هپکو و تراکتورسازی ایران با ارزش بازارهای بالغ بر 6500 میلیارد تومان به عنوان بزرگترین شرکت های فعال در گروه ماشین آلات و تجهیزات شناخته می شوند که در ادامه به بررسی هرکدام از آن ها می پردازیم.
شرکت تولید تجهیزات سنگین هپکو
این شرکت در سال 1351 با مشاركت سازمان گسترش و نوسازی صنايع ايران و خانواده رضایی ثبت شد و پس از احداث زیرساخت های مورد نیاز این کارخانه، در سال 1354 به بهره برداری رسید. این شرکت در ابتدا با هدف مونتاژ لودر، غلتک و بولدوزر فعالیت خود را آغاز کرد و با شرکت هایی همچون اینترنشنال هاروستر، دایناپاک، پوکلن، ساکایی، لوکومو و...نیز همکاری کرد.
خدمات و محصولات شرکت تولید تجهیزات سنگین هپکو
شرکت هپکو اولین تولید کننده ماشین آلات سنگین در ایران و خاورمیانه است و در حال حاضر علاوه بر تولید ماشین آلات راه سازی، معدنی و صنعتی، در بخش های مختلف نیز فعالیت می کند و به طور کلی خدمات و محصولات این شرکت را می توان به دو بخش تقسیم بندی کرد:
الف) محصولات تولید شده در شرکت هپکو
- لودر
- بیل هیدرولیکی
- غلتک
- گریدر
- بولدوزر
- دامپ تراک
- کامیون معدنی
- ترانسپورتر
- لیفتراک
- انواع واگن
ب) پروژه های صنعتی
همانطور که اشاره شد، شرکت هپکو علاوه بر تولید ماشین آلات سنگین، در انجام پروژه های صنعتی مختلف نیز فعالیت می کند که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- صنایع و تجهیزات معدنی
- صنایع فولاد، مس و آلومینیوم
- صنایع نفت، گاز و پتروشیمی
- صنایع ساختمان و ابنیه (سازه فلزی)
- صنایع و تجهیزات حمل و نقل
- صنایع انرژی و نیروگاهی
- صنعت و تجهیزات آب و فاضلاب
- صنعت جرثقیل و جابجایی مواد
- پروژهای بین المللی صنعت سنگین
شرکت های تابعه گروه صنعتی هپکو
به دلیل گسترده بودن خدمات و حوزه فعالیت گروه صنعتی هپکو، شرکت های مختلفی به عنوان زیر مجموعه این گروه صنعتی فعالیت می کنند:
- شرکت مجتمع تولیدی هپکو اراک
- شرکت خدمات پس از فروش هپکو- هسکو
- شرکت مهندسی و قطعات ماشین آلات راه سازی ایران
- مرکز آموزشی علمی- کاربردی هپکو
- شرکت لیزینگ ماشین آلات سنگین هپکو
سهام شرکت هپکو
گروه صنعتی هپکو در سال 1382، به عنوان سیصد و هفتاد و ششمین شرکت، در بازار سرمایه پذیرفته شد و در حال حاضر سهام آن با نماد «تپکو» در بازار پایه زرد فرابورس معامله می شود. سازمان تامین اجتماعی با در اختیار داشتن بیش از 52 درصد سهام شرکت هپکو، خود را به عنوان بزرگترین سهامدار آن معرفی کرده است.
شرکت تراکتورسازی ایران
در حال حاضر شرکت تراکتورسازی ایران با ارزش بازار بیش از 6700 میلیارد تومان، به عنوان بزرگترین شرکت فعال در گروه ماشین آلات و تجهیزات شناخته می شود. همانطور که از اسم شرکت تراکتورسازی ایران مشخص است، حوزه فعالیت اصلی آن تولید انواع تراکتورهای سبک و سنگین است. این شرکت در سال 1347 با مشارکت کشور رومانی و با ساختار سهامی خاص به وجود آمد و در سال 1348 تولید تراکتورهای رومانی با برند UTB در آن آغاز شد و در حال حاضر بیش از 95 درصد بازار داخلی را بدست آورده است و به عنوان بزرگترین تولید کننده تراکتور در خاورمیانه شناخته می شود.
خدمات و محصولات شرکت تراکتورسازی ایران
محصول اصلی این شرکت تراکتور است؛ اما چند نوع کامیونت و موتور نیز در آن تولید می شود و همچنین در زمینه قطعات ریخته گری نیز فعال است و به طور کلی تراکتور های تولید شده در آن را می توان به 3 دسته تقسیم کرد:
- تراکتورهای متوسط و سنگین
- تراکتورهای سبک و باغی
- بکهو لودر
شرکت های تابعه گروه صنعتی تراکتورسازی ایران
گروه صنعتی تراکتورسازی ایران با گسترش فعالیت های خود، هم اکنون نقش یک هلدینگ را ایفا می کند و دارای چند شرکت زیر مجموعه است:
- موتوسازان تراکتورسازی ایران
- ریخته گری تراکتورسازی ایران
- خدمات صنعتی تراکتورسازی ایران
- بازرگانی و خدمات پس از فروش تراکتورسازی
- تراکتورسازی ارومیه
- تراکتورسازی کردستان
- مهندسی تولید و تامین قطعات تراکتورسازی تبریز
- خودروسازان دیزلی آذربایجان
- سیبا موتور
- تراکتورسازی ونیران
- تراکتورسازی تاجیران
سهام شرکت تراکتورسازی ایران
ساختار این شرکت در سال 1375 به سهامی عام تغییر یافت و در بازار سرمایه پذیرفته شد و در حال حاضر سهام آن با نماد «تایرا» در بازار اول (تابلوی اصلی) بورس اوراق بهادار تهران معامله می شود و شرکت گروه بهمن با در اختیار داشتن 10 درصد سهام شرکت تراکتورسازی ایران به عنوان بزرگترین سهامدار آن شناخته می شود.
عوامل موثر بر روند سودآوری شرکت های فعال در گروه ماشین آلات و تجهیزات
عوامل متعددی بر سودسازی شرکت های این گروه تاثیر گذار است که در اینجا به برخی از آن ها اشاره می کنیم.
نرخ های فروش داخلی
اکثر شرکت های این گروه را به عنوان صنایع ریالی بازار سرمایه می شناسند و قیمت محصولات آن ها براساس نرخ گذاری های داخلی انجام می شود؛ بنابراین برای تحلیل شرکت های فعال در این گروه همواره بایستی به افزایش نرخ های آن ها توجه کرد.
صادرات
برخی از شرکت های گروه ماشین آلات و تجهیزات، محصولات صادراتی دارند و همین موضوع باعث حاشیه سود بالای آن ها می شود. به عنوان مثال شرکت تراکتورسازی تبریز، بسیاری از قطعات مورد نیاز این محصول را به کشورهای مختلف صادر می کند و با توجه به اینکه فروش این محصولات در بازارهای بین المللی با دلار انجام می شود، این موضوع می تواند سودهای چشمگیری را برای شرکت ها شناسایی کند.
تحریم های اقتصادی
تحریم های اعمال شده بر اقتصاد ایران برخی از شرکت های گروه ماشین آلات و تجهیزات را تحت فشار قرار داده است؛ به عنوان مثال برخی از مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز این شرکت ها از طریق واردات تامین می شد که در سالیان اخیر با مشکل مواجه شده است که این موضوع خود را در صورت های مالی شرکت های فعال در این گروه نشان می دهد. از طرف دیگر تحریم های اقتصادی موجب سودآوری برخی از این شرکت ها شده است؛ به این معنا که پس از اعمال تحریم ها و ممنوعیت صادرات برخی از تجهیزات، ماشین آلات و کالاها به ایران، نوعی انحصار در این بازار به وجود آمد که به نفع برخی از این شرکت ها بود و ادامه یافتن این تحریم ها باعث تکرارپذیری سودآوری آن ها می شود.
افزایش قیمت دلار
از چند وجه می توان به تاثیر گذاری نرخ دلار بر شرکت های گروه ماشین آلات و تجهیزات نگاه کرد:
دیدگاه اول در خصوص دارایی های دلاری این شرکت هاست؛ به این معنا که بسیاری از شرکت های فعال در این گروه دارای تجهیزات سنگین، خطوط تولید گران قیمت، زمین های فراوان و... هستند و بالا رفتن قیمت دلار می تواند بر افزایش ارزش جایگزینی آن ها اثرگذار باشد.
دیدگاه دوم در مورد مواد اولیه مورد نیز شرکت های این گروه است؛ به اینصورت که اکثر آن ها مواد اولیه مورد نیاز خود را از شرکت های پتروشیمی، فلزی و... تهیه می کنند و همانطور که می دانید نرخ های فروش شرکت های فلزی، پتروشیمی و...کاملا تحت تاثیر قیمت های جهانی و نرخ دلار است؛ بنابراین افزایش قیمت دلار باعث بالا رفتن هزینه های تولید شرکت های فعال در این گروه می شود و همین موضوع حاشیه سود آن ها را پایین می آورد.
دیدگاه سوم درباره شرکت هایی است که محصولات صادراتی دارند و افزایش نرخ دلار باعث بالا رفتن حاشیه سود آن ها می شود.
جمع بندی
گروه ماشین آلات و تجهیزات که به لحاظ ارزش بازار، یک گروه متوسط در بورس و فرابورس محسوب می شود، شرکت های مختلفی در آن پذیرش شده است و به دلیل تنوع محصولات تولید شده در آن، بایستی هرکدام از شرکت های آن به صورت جداگانه مورد بررسی قرار بگیرد.