صنعت لیزینگ به عنوان یکی از مهمترین روش های تامین اعتبار در سطح اقتصاد بین المللی جایگاه خود را تثبیت کرده است و بخش اعظمی از عملیات مالی، تسهیلاتی و سرمایه گذاری و تامین اعتبار در جهان، با استفاده از روش های متنوع لیزینگ صورت می گیرد. روش های تامین اعتبارات از طریق لیزینگ در کشورهای توسعه یافته، پس از وام های بانکی دومین روش عمده تامین اعتبارات محسوب می شود. صنعت لیزینگ در بازار سرمایه ایران، تحت عنوان گروه سایر واسطه گری های مالی شناخته می شود که در ادامه به بررسی آن می پردازیم.
لیزینگ چیست؟
کلمه لیزینگ در زبان فارسی به معنای اجاره دهی یا اجاره داری است؛ اما با توجه به کاربرد کلمه لیزینگ در مبادلات تجاری، احتمالا لغت «اجاره اعتباری» با آن همخوانی بیشتری داشته باشد. لیزینگ مبتنی بر قراردادی است که میان دو نفر اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی به منظور بهره برداری از کالای سرمایه ای، مصرفی یا منفعت ناشی از آن منعقد می گردد و در بسیاری از کشور ها واژه لیزینگ به معنای اجاره به شرط تملیک به کار می رود.
در واقع قرارداد لیزینگ به معنی اجاره دادن و کرایه کردن یک دارایی یا تجهیزات مشخص است و ویژگی اصلی لیزینگ در این نکته است که حق مالکیت دارایی مذکور در اختیار موجر (کسی که اجاره می دهد) و حق استفاده از آن در اختیار مستاجر است. بر اساس قوانین اسلامی در مبادلات تجاری، لیزینگ در ایران در قالب قرارداد اجاره به شرط تملیک منعقد می شود.
سازوکار لیزینگ به اینصوت است که طبق این قرارداد، حق استفاده از دارایی برای مدت مشخصی به اجاره گیرنده (مستاجر) داده می شود و در پایان مدت قرارداد نیز مالکیت آن دارایی (خودرو، ملک و...)، به اجاره گیرنده منتقل می شود. لیزینگ انواع مختلفی دارد؛ اما ویژگی مشترک همه آن ها در موضوع بازپرداخت اقساط آن است و به اینصورت است که باید در دوره و فواصل معین و از قبل مشخص شده (سه ماهه، شش ماهه و...) پرداخت شود.
مثال: فرض کنید یک شرکت فعال در حوزه خودرو، خدمات لیزینگ به مشتریان خود ارائه می کند و شخصی تصمیم می گیرد که از این خدمات استفاده کند. این شرکت طبق قرارداد لیزینگ، خودرو مذکور را به شخص مستاجر تحویل می دهد؛ اما هنوز خود شرکت مالک اصلی آن خودرو است و طبق قرارداد، مستاجر باید اقساط این خودرو (شامل مبلغ اصلی خودرو، سود و کارمزد خود شرکت، مالیات، بیمه و...) را در 48 ماه و در سررسیدهای معین پرداخت کند. پس از اینکه پرداخت اقساط این خودرو به اتمام رسید، شرکت ارائه دهنده خدمات لیزینگ موظف است که مالکیت خودرو را به شخص مستاجر منتقل کند؛ بنابراین به این شکل است که مستاجر پس از اتمام اقساط خودرو مالک آن می شود.
تاریخچه لیزینگ و گروه سایر واسطه گری های مالی در ایران
خدمات لیزینگ در ایران قدمتی پنجاه ساله دارد و در دهه 1970 و همزمان با گسترش قراردادهای لیزینگی در کشورهای آسیایی و آمریکای لاتین، این نوع مبادله تجاری وارد ایران شد و اولین فعالیت لیزینگ در ایران در سال 1975 و با مشارکت شرکت های فرانسوی صورت گرفت.
با گسترش مبادلات تجاری در ایران، برادران آیسه که قبل از آن نیز در قالب شرکت سیتروئن به تولید محصولات این شرکت در ایران می پرداختند و همواره با شرکت های فرانسوی در ارتباط بودند، با مشارکت بانک اعتبارات ایران و موسسه سوسیه جنرال فرانسه و همچنین برخی از سرمایه گذاران بخش خصوصی، اولین شرکت ارائه دهنده خدمات لیزینگ در ایران را تحت عنوان « شرکت لیزینگ ایران» تاسیس کردند.
همچنین با افزایش تقاضا در ایران و فراهم بودن بسترهای لازم برای گسترش شرکت های ارائه دهنده خدمات لیزینگ، دو سال بعد نیز دومین شرکت در حوزه لیزینگ و با نام «شرکت آریا لیزینگ» که در حال حاضر شرکت لیزینگ صنعت و معدن نامیده می شود، تاسیس شد.
با وقوع انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، شرکت های ارائه خدمات لیزینگ در ایران به همین دو شرکت محدود شدند. پس از گذشت 25 سال از ورود خدمات لیزینگ به ایران و در سال 1379، محدودیت شرکت های لیزینگی کنار گذاشته شد و در اوایل دهه هشتاد تعداد زیادی از این شرکت ها وارد حوزه لیزینگ شدند و در بخش های مختلفی مانند خودرو و... خدمات خود را ارائه کردند.
با گسترش شرکت های فعال در این حوزه و به وجود آمدن ابزارها و شیوه های تامین مالی مانند بازار سرمایه، شرکت های لیزینگی برای ورود به بورس از خود تمایل نشان دادند و این موضوع باعث به وجود آمدن بخشی به نام «گروه سایر واسطه گری های مالی» در بازار سرمایه شد و پس از تشکیل این گروه، شرکت های متعددی در آن پذیرفته شدند و در حال حاضر گروه سایر واسطه گری های مالی با میزبانی از 13 شرکت، به عنوان یکی از گروه های کوچک بازار سرمایه شناخته می شود.
شرکت های فعال در گروه سایر واسطه گری های مالی
سهام شرکت های فعال در گروه سایر واسطه گری های مالی، عمدتا در بازار بورس اوراق بهادار تهران پذیرش شده اند که نشان دهنده این نکته است که ساختار این شرکت ها اکثرا منظم و شفاف است. این شرکت ها عبارت اند از:
- ليزينگ رايان سايپا (ولساپا)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- واسپاری ملت (ولملت)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- ليزينگ ايرانيان (وايران)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- ليزينگ ايران و شرق (ولشرق)- بازار اول فرابورس
- لیزینگ خودرو غدير (ولغدر)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- ليزينگ ايران (وليز)- بازار دوم بورس
- ليزينگ پارسيان (ولپارس)- بازار دوم بورس
- شركت ليزينگ آريا دانا (ولانا)- بازار پايه زرد فرابورس
- شركت بهمن ليزينگ (ولبهمن)- بازار اول فرابورس
- ليزينگ صنعت و معدن (ولصنم)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- ليزينگ رازی (ولراز)- بازار پايه زرد فرابورس
- واسپاری تجارت وسرمايه ايرانيان (ولتجار)- بازار پايه زرد فرابورس
- لیزینگ کارآفرین (ولكار)- بازار دوم بورس
نکته: همانطور که مشاهده کردید، اکثر نمادهای شرکت های فعال در گروه سایر واسطه گری های مالی با حروف «ول» شروع می شود که این نکته می تواند در شناسایی سهم های این گروه موثر باشد.
بزرگترین شرکت پذیرفته شده در گروه سایر واسطه گری های مالی
شرکت «لیزینگ رایان سایپا» با ارزش بازار بالغ بر 2200 میلیارد تومان به عنوان بزرگترین شرکت فعال در این گروه شناخته می شود. شرکت لیزینگ رایان سایپا در سال 1380 و به همراه دو شرکت زیرمجموعه خود در قالب یک هلدینگ و با ارائه خدمات واگذاری اقساطی خودرو تاسیس شد.
خدمات شرکت لیزینگ رایان سایپا
همانطور که گفته شد این شرکت در ابتدای فعالیت خود، خدمات فروش خودرو را به شکل اقساط انجام می داد و در سالیان بعد حوزه فعالیت خود را گسترش داد و هم اکنون در زمینه های مختلفی به ارائه خدمات لیزینگ می پردازد؛ که عبارت اند از:
- لیزینگ خودرو کارکرده
- لیزینگ لوازم خانگی
- لیزینگ قطعات یدکی
- لیزینگ آپشن (لوازم جانبی خودرو)
- لیزینگ تجهیزات و ماشین آلات
- لیزینگ مواد اولیه
- لیزینگ محصولات صادراتی
- لیزینگ خودرو (صفر کیلومتر)
سهام شرکت لیزینگ رایان سایپا
این شرکت در سال 1383، به بورس اوراق بهادار تهران پیوست و به عنوان یکی از شناخته شده ترین سهم های گروه سایر واسطه گری های مالی معاملات خود را انجام می دهد. در حال حاضر سهام شرکت لیزینگ رایان سایپا با نماد «ولساپا» در بازار اول (تابلوی اصلی) بورس اوراق بهادار تهران خرید و فروش می شود. شرکت ایرانی تولید اتومبیل «سایپا» با در اختیار داشتن بیش از 32 درصد سهام شرکت لیزینگ رایان سایپا، بزرگترین سهامدار آن محسوب می شود.
عوامل موثر بر سودآوری شرکت های فعال در گروه سایر واسطه گری های مالی
صنعت لیزینگ به عنوان یکی از روش های مهم تامین مالی در جهان و سازوکاری برای تسهیل روند توسعه صنایع شناخته می شود؛ اما هنوز در ایران به جایگاه شایسته خود دست نیافته است و علت آن نیز عدم شناخت کافی عموم مردم با خدمات این شرکت هاست و از طرف دیگر تغییرات اساسی در اقتصاد کلان و مشکلات به وجود آمده ناشی از تحریم، تورم و... رشد و توسعه این صنعت را با اختلال مواجه کرده است. عوامل مختلفی بر روند سودسازی شرکت های فعال در گروه سایر واسطه گری های مالی تاثیر گذار است که در ادامه به برخی از این عوامل اشاره می کنیم.
افزایش سطح تولید و فروش خودرو سازان
اکثر شرکت های پذیرفته شده در گروه سایر واسطه گری های مالی، در حوزه لیزینگ خودرو فعال هستند و قطعا با کاهش و یا افزایش میزان تولید خودروسازان، فعالیت شرکت های لیزینگی نیز دچار نوسان می شود و در مواقعی که تورم در جامعه رو به افزایش است و میزان تولیدات خودروسازان کاهش یافته، خدمات شرکت های لیزینگی نیز محدودتر می شود و خودروهای کمتری را می توانند به صورت اقساط بفروشند.( اجاره دهند)
از طرف دیگر با افزایش رشد اقتصادی و برداشته شدن تحریم ها و به دنبال آن، با افزایش عرضه خودرو در بازار، شرکت های لیزینگی نیز می توانند خودرو های بیشتری را به مشتریان خود تحویل دهند و سود بیشتری را کسب کنند.
تنوع در ارائه محصولات متنوع
شرکت های لیزینگی در جهان محصولات گوناگون و متعددی را از این طریق واگذار می کنند؛ اما در ایران شرکت های اندکی به ارائه خدمات در سایر محصولات می پردازند. نکته قابل توجه این است که هر چقدر تنوع در ارائه محصولات و خدمات به مشتریان بیشتر باشد، سودآوری شرکت های لیزینگی نیز بیشتر خواهد شد.
نرخ بهره بانکی
یکی از عوامل مهم در تحلیل حاشیه سود شرکت های فعال در این گروه، نرخ سود تسهیلات و بهره بانکی است. لازم به ذکر است که سازوکار فعالیت شرکت های لیزینگی به این شکل است که منابع مالی لازم برای فعالیت خود را از طریق بانک ها و با گرفتن تسهیلات تامین می کنند و قطعا نوسان در نرخ سود تسهیلات بانک ها می تواند بر روی سودآوری این شرکت ها اثرگذار باشد.
به عنوان مثال یک شرکت لیزینگی با دریافت تسهیلات با نرخ 18 درصد از بانک ها، اقدام به خرید خودرو می کند و همان خودرو را در قالب لیزینگ به مشتریان ارائه کرده و سود 5 درصدی (دریافت 23 سود از مشتری) از این معامله کسب می کند؛ حال فرض کنید نرخ این تسهیلات به 23 درصد افزایش پیدا کند، در اینجا شرکت لیزینگی باید تسهیلات دریافتی خود را با نرخ 23 درصد به بانک بازپرداخت کند و از مشتریان نیز سود 23 درصدی دریافت کند و قطعا در این بین حاشیه سود این شرکت به شدت کاهش پیدا می کند. بنابراین در برآورد سود شرکت های گروه سایر واسطه گری های مالی همواره باید نرخ سود بانکی و تسهیلات را در نظر گرفت.
تورم و رکود
تورم و یا رکود ایجاد شده در اقتصاد ایران یکی از عوامل مهم در نوسانات سودآوری شرکت های فعال در گروه سایر واسطه گری های مالی است. شرکت های ارائه دهنده خدمات لیزینگ در ایران اکثرا در شرایط تورمی مورد استقبال قرار می‌گیرند و مردم و فعالان بازارهای مالی، خرید یک دارایی (خودرو، تجهیزات و...) با اقساط ثابت را در شرایط تورمی به صرفه می دانند؛ به این دلیل که آن ها در حال حاضر یک دارایی ارزشمند را خریداری می کنند و در آینده با اقساط کم ارزش آن را پرداخت می کنند.
به عنوان مثال یک خودرو با قیمت 400 میلیون تومان را لیزینگ می کنند و برآورد اقساط آن به این شکل است که در دو سال آینده، قیمت تمام شده آن حدود 600 میلیون تومان می شود (سالیانه 25 درصد سود و کارمزد خدمات لیزینگ به آن تعلق می گیرد)؛ اما با ایجاد تورم در جامعه قیمت همین خودرو با افزایش صد درصدی همراه می شود و در کوتاه مدت قیمت آن به 800 میلیون تومان می رسد. بنابراین شخص خریدار، یک خودروی 800 میلیون تومانی را در اختیار دارد که بایستی 600 میلیون تومان قسط آن را در دو سال آینده پرداخت کند.
از طرف دیگر در دوران رکود، شرکت های لیزینگی به نسبت دوران تورم با استقبال کمتری مواجه می شوند؛ چراکه نرخ بهره دریافتی از مشتریان معمولا بالاتر از نرخ بهره بانکی است و از سوی دیگر خود آن دارایی به علت رکود و کاهش انتظارات تورمی، افزایش قیمت قابل توجهی ندارد، به همین دلیل مشتریان تمایل زیادی به استفاده از این خدمات ندارند.
نکته ای که باید به آن اشاره کنیم این است که با رشد نرخ ارز و به وجود آمدن سیکل های تورمی، عموم مردم به سرمایه گذاری در دارایی ها و بازارهای مختلف (طلا، خودرو، مسکن، بورس و...) هدایت می شوند و حوزه لیزینگ نیز از این موضوغ مستثنی نیست و بسیاری از افراد جامعه، از خدمات آن استفاده می کنند. اما در شرایط تورمی بانک های ارائه دهنده تسهیلات به این شرکت ها، معمولا تمایل کمتری برای دادن وام و تسهیلات دارند.
جمع بندی
شرکت های پذیرفته شده در گروه سایر واسطه گری های مالی در بازار سرمایه، در حوزه لیزینگ انواع محصولات فعالیت می کنند؛ در کشورهای توسعه یافته از این صنعت در بخش های متعددی استفاده می شود، اما آنطور که شایسته است از صنعت لیزینگ در ایران استقبال نشده است. اگرچه گروه سایر واسطه گری های مالی در بورس ایران به عنوان یک گروه کوچک فعالیت می کند اما با در نظر گرفتن شرایط تورمی، گزینه های جذابی را برای سرمایه گذاری می توان یافت.