در سالیان اخیر، با توجه به رشدهای چشمگیر و جذابیت های ایجاد شده برای سرمایه گذاری در بورس، بسیاری از مردم تصمیم گرفتند که وارد این بازار شوند و در آن سرمایه گذاری کنند. سوالی که همواره ذهن سهامداران را به خود مشغول می کند، این است که علت نوسانات بازار سرمایه چیست و چه عواملی می تواند بر وضعیت بورس تاثیر گذار باشد؟ در این مبحث می خواهیم شما را با عوامل تاثیر گذار بر وضعیت بورس آشنا کنیم.

عوامل متعددی بر وضعیت بورس اثر می گذارند و باعث ایجاد افت و خیز در روند شاخص بورس می شوند اما اگر به طور کلی بخواهیم عوامل تاثیر گذار بر وضعیت بورس را نام ببریم، می توانیم به موارد زیر اشاره کنیم: 

• رشد نقدینگی و افزایش قیمت ارز(تورم) 
• سیاست های اقتصادی دولت 
• انتظارات تورمی 
• قیمت های جهانی 
• احساسات و هیجانات سهامداران 

1) رشد نقدینگی و افزایش قیمت ارز و بالا رفتن تورم

یکی از عوامل تاثیر گذار بر وضعیت بورس، رشد نقدینگی و افزایش قیمت ارز و به دنبال آن، بالا رفتن میزان تورم در جامعه است. سوالی که در اینجا پیش می آید این است که علت به وجود آمدن تورم های سنگین در ایران چه چیزی می تواند باشد؟ 

پاسخ به این سوال را با نقل قولی از اقتصاد دان برجسته ی آمریکایی یعنی میلتون فریدمن آغاز می کنیم؛ این اقتصاد دان معتقد است که تورم در همه جا و در همه زمان ها یک پدیده پولی است. به این معنا که اگر شما به دنبال سرچشمه ی تورم ایجاد شده در جامعه هستید، باید رد پول و رشد پایه پولی و نقدینگی تورم‌زا در جامعه را دنبال کنید. ممکن است سوالی دیگر برای شما پیش آمده باشد، سوالی مبنی بر اینکه چرا دولت ها نقدینگی را در جامعه افزایش می دهند؛ با اینکه می دانند این رشد پایه پولی و نقدینگی موجب تورم می شود؟

پاسخ این سوال بسیار ساده است و آن هم کسری بودجه است. در ایران به علت عواملی همچون تحریم و... درآمدهای دولت به شدت کاهش یافته است و اصطلاحا دخل و خرج دولت با یکدیگر همخوانی ندارد. به همین دلیل دولت ها برای جبران کسری بودجه ناشی از کاهش درآمد ها، اقدام به افزایش نقدینگی در جامعه می کنند که این عامل باعث به وجود آمدن تورم های سنگین در اقتصاد ایران می شود. 

مطمئنا تورم ایجاد شده در جامعه به عنوان یکی از عوامل تاثیر گذار بر وضعیت بورس، اثرات خود را بر روی کالاها، خدمات، صنایع و تولیدات و هر آنچه که با اقتصاد ایران در ارتباط است، خواهد گذاشت. بازار سرمایه نیز از این امر مستثنی نیست و قطعا از این افزایش تورم در جامعه تاثیر می پذیرد و قیمت سهام شرکت ها و شاخص کل بورس نیز افزایش پیدا می کند. هنگامیکه نقدینگی در جامعه افزایش پیدا می کند، قیمت ارز(دلار) نیز بالا می رود و این بالا رفتن قیمت ارز موجب افزایش قیمت ها در تمامی بازارهای مالی، کالا، خدمات و... می شود. بازار سرمایه ایران نیز تحت تاثیر قیمت دلار و تورم است. 

از دو دیدگاه می توان به تاثیر تورم و نرخ ارز بر افزایش قیمت سهام صنایع بورسی ایران نگاه کرد: 

1) شرکت های فعال در بازار سرمایه ایران، دارایی های بسیار زیادی دارند؛ از تجهیزات و ماشین آلات خطوط تولید تا ساختمان ها و زمین های ارزشمند. همانطور که گفته شد، تورم ایجاد شده در جامعه، بر روی کالاها و دارایی های مختلف تاثیر گذار است؛ بنابراین به دنبال افزایش قیمت و ارزش دارایی های یک شرکت، سهام شرکت مذکور نیز از این افزایش قیمت دارایی های زیر مجموعه، تاثیر می پذیرد و رشد می کند. در ادامه مبحث عوامل تاثیر گذار بر وضعیت بورس، برای درک نقش تورم بر افزایش قیمت سهام، به مثال زیر توجه کنید.

فرض کنید یک شرکت تولید فولاد در بورس ایران، یکی از ماشین آلات خطوط تولید خود را در سال 1385 به قیمت یک میلیون دلار خریداری کرده است؛ با توجه به نقدینگی و تورم موجود در سال 1385، قیمت دلار در آن زمان هزار تومان بوده است و هم اکنون پس از گذشت 15 سال از آن زمان، به دلیل رشد نقدینگی و تورم ایجاد شده ی ناشی از آن، قیمت دلار حدود 27 هزار تومان شده است؛ یا به عبارت دیگر قیمت دلار نسبت به سال 1385، 27 برابر شده است.

بنابراین قیمت ماشین آلات خطوط تولید فولادسازی مذکور، بدون در نظر گرفتن مستهلک شدن این تجهیزات، حدود 27 برابر شده است. به عبارت دیگر می توان گفت که دارایی های زیرمجموعه ی این فولادسازی نیز، همگام با تورم، 27 برابر شده و به دنبال آن با یک حساب سرانگشتی، می توان نتیجه گرفت که قیمت سهام این شرکت نیز باید 27 برابر شود.(محاسبات حدودی است و هزینه استهلاک این تجهیزات در نظر گرفته نشده است.)

2) افزایش سودآوری شرکت ها به دلیل تورم؛ یکی دیگر از دلایلی که تاثیر تورم را بر افزایش ارزش سهام موجود در بازار سرمایه نشان می دهد، افزایش سودآوری شرکت هاست. به عنوان مثال یک شرکت در ده سال پیش به ازای هر سهم 100 تومان سود داشته است و با P/E معقول حدود 6، سهام مذکور، 600 تومان ارزش داشته است اما در حال حاضر با افزایش تورم و به تبع آن با افزایش سودآوری شرکت مذکور، سود هر سهم به 500 تومان رسیده است و با P/E حدود 6 واحدی، هر سهم بایستی 3000 تومان قیمت داشته باشد. 

2) سیاست های اقتصادی دولت

از دیگر عوامل تاثیر گذار بر وضعیت بورس در ایران، سیاست های اقتصادی دولت های مختلف است. تجربه ی سالیان گذشته بازار سرمایه نشان داده است که دست دولت های مختلف برای دخالت ها و یا تشویق به سرمایه گذاری در بازار سرمایه بسیار باز است و اینکه رفتار تصمیم گیران دولتی با بازار سرمایه به چه شکل است، می تواند در رونق و یا افت بازار سرمایه نقش اساسی داشته باشد. دولت و زیرمجموعه های آن، با استفاده از ابزارهای مختلفی که در دست دارند، می توانند به عنوان یکی از عوامل تاثیر گذار بر وضعیت بورس، نقش خود را بازی کنند. در ادامه به برخی از ابزارهای دولت برای تاثیر گذاری بر این بازار اشاره می کنیم. 

الف) نرخ بهره بین بانکی

شاید شما اسم بهره بین بانکی را شنیده باشید و برایتان سوال باشد که این نرخ چگونه می تواند بر روی بازار سرمایه اثر بگذارد؟ در واقع بهره بین بانکی که خود به عنوان زیر مجموعه ای از عوامل تاثیر گذار بر وضعیت بورس شناخته می شود، یک بازار کوتاه مدتی است و همانطور که از اسمش پیداست، یک تراکنش بین بانک های مختلف محسوب می شود؛ به اینصورت که بانک ها منابعی که احتیاج ندارند و مازاد هستند را به طور روزانه به بانک هایی که کسری نقدینگی دارند، قرض می دهند و این منابع را با یکدیگر تبادل می کنند. این قرض گرفتن از یکدیگر، همواره با یک نرخ مشخص، انجام می شود که اصطلاحا به آن نرخ بهره بین بانکی می گویند و مسئول اصلی تعیین این نرخ نیز، بانک مرکزی است.

تجربه ها نشان داده است که میزان نرخ بهره بین بانکی اثر معکوسی با بازار سرمایه دارد؛ به اینصورت که با افزایش نرخ بهره بین بانکی، بازار سهام نزولی می شود و در طرف مقابل نیز، با کاهش نرخ بهره بین بانکی، بازار سرمایه رونق گرفته و رشد می کند. 

علت نزولی شدن بازار سرمایه با افزایش نرخ بهره بین بانکی، این است که افزایش نرخ بهره بین بانکی مطمئنا در بلند مدت باعث افزایش نرخ سود سپرده های بانکی می شود چرا که با افزایش نرخ بهره بین بانکی، بهای تمام شده ی پول بین بانک ها افزایش می یابد و به دنبال آن در چنین شرایطی، بانک ها ناچار می شوند نرخ سود سپرده خود را برای جذب نقدینگی بالاتر ببرند.

بنابراین پس از افزایش نرخ بهره بین بانکی و به دنبال آن، بالا رفتن نرخ سود سپرده های بانک ها، بازار سرمایه جذابیت های خود را برای سرمایه گذاری از دست می دهد؛ به این دلیل که اغلب سرمایه گذاران همواره به دنبال کسب سودهایی هستند که ریسک کمتری دارند؛ به عنوان مثال هنگامیکه بانک ها سود سپرده ی 25 درصد به مشتریان خود می دهند، بدیهی است که سرمایه گذاران، اقبال کمتری به بازار سرمایه نشان می دهند و ترجیح می دهند که پول خود را در سپرده های بدون ریسک بانکی قرار بدهند. به این شکل است که نرخ بهره بین بانکی همواره خود را به عنوان یکی از مهمترین عوامل تاثیر گذار بر وضعیت بورس، معرفی کرده است.

ب) قیمت گذاری دستوری

قیمت گذاری دستوری مطمئنا یکی ازمهمترین عوامل تاثیر گذار بر وضعیت بورس است که تاثیر منفی بر این بازار دارد؛ به اینصورت که دولت با هدف حمایت از مصرف کننده و با توجیه اینکه قشر ضعیف و متوسط باید توان خرید کالاهای تولید شده را داشته باشند، اقدام به قیمت گذاری دستوری بر روی برخی از کالاها و خدمات می کند؛ در حالیکه نه تنها قیمت نهایی برای مصرف کننده کنترل نمی شود، بلکه موجب رانت و فساد عظیم در چرخه ی عرضه و تقاضا می شود. 

به عنوان مثال، اثرات قیمت گذاری دستوری بر روی خودرو سازان بزرگ ایران که در بازار سرمایه فعالیت می کنند، کاملا مشخص است؛ به گونه ای که نه تنها این کارخانه ها توان به وجود آوردن سود ندارند؛ بلکه در سالیان اخیر و به علت قیمت گذاری دستوری، با مشاهده صورت های مالی آن ها متوجه زیان های بزرگ در این صنعت خواهیم شد. بنابراین تصمیم های دولت در خصوص قیمت گذاری دستوری به عنوان یک عامل تاثیر گذار بر بورس، می تواند آسیب های جدی بر صنایع مختلف فعال در بازار سرمایه وارد کند. 

ج)فروش سهام و دارایی های دولت 

فروش سهام و دارایی های دولت از اصلی ترین عوامل تاثیر گذار بر وضعیت بورس است. دولت ها به علت هزینه های فراوانی که دارند، هر ساله در قانون بودجه ی کشور، بخشی از هزینه های خود را از طریق فروش سهام و دارایی های خود در بازار سرمایه جبران می کنند. لازم به ذکر است که ساختار بازار سرمایه ایران در طول سال ها به این سمت رفته است که همواره بخش بزرگی از سهام شرکت های فعال در بازار سرمایه مخصوصا سهم های بزرگ در اختیار خود دولت است. بنابراین دولت بخشی از سهام در اختیار خود را در طی سال برای تامین مالی و جبران هزینه های جاری خود، در بازار سرمایه می فروشد. باید به این نکته اشاره کرد که از 2 دیدگاه می توان به موضوع فروش سهام توسط دولت به عنوان یکی از عوامل تاثیر گذار بر وضعیت بورس اشاره کرد: 

1) دیدگاه اول: از آنجا که دولت جمهوری اسلامی ایران، معمولا به عنوان سهامدار عمده و درصدی در شرکت های بزرگ محسوب می شود، بنابراین فروش سهام در این حجم بسیار زیاد توسط دولت (اگر معاملات بلوکی نباشد)، باعث ایجاد فشار فروش و همچنین به وجود آمدن ترس در سهامدارن خرد شده و به تبع آن بازار سرمایه دچار نزول می شود.

2) دیدگاه دوم: همه ما می دانیم که فروش سهام در ابعاد گسترده توسط هر شخص یا هر سازمانی، در بازاری که رونق کافی ندارد و حجم معاملات آن پایین است، امکان پذیر نیست؛ بنابراین دولت برای فروش سهام مد نظر خود باید در بازار سرمایه رونق ایجاد کند تا بتواند سهام در اختیار خود را به راحتی بفروشد.

د) فروش اوراق بدهی 

دولت ها معمولا برای جبران کسری بودجه خود، اقدام به فروش اوراق بدهی (اخزا و...) می کنند. لازم به ذکر است که فروش این اوراق از طریق بازار سرمایه صورت می گیرد؛ بنابراین سیاست های اقتصادی دولت برای فروش اوراق بدهی، می تواند یکی از مهمترین عوامل تاثیر گذار بر وضعیت بورس باشد. 

3) انتظارات تورمی

از دیگر عوامل تاثیر گذار بر وضعیت بورس می توان به انتظارات تورمی در جامعه اشاره کرد. تحلیلگران و سرمایه گذاران بازار سرمایه، بیش از آنکه به وضعیت فعلی سهام مورد نظر و یا کلیت اقتصاد نگاه کنند، آینده سهام و پیش بینی ها را مد نظر قرار می دهند. بنابراین انتظارات جامعه از آینده اقتصاد و مخصوصا انتظارات مردم از تورم در آینده نقشی اساسی در رونق و یا رکود بازار سرمایه دارد. 

به عنوان مثال هنگامیکه تحلیلگران و سرمایه گذاران، کسری بودجه دولت را می بینند، به راحتی می توانند پیش بینی کنند که در آینده نه چندان دور، این کسری بودجه با افزایش نقدینگی در جامعه جبران می شود و به تبع آن تورم بالا می رود؛ پس بنابراین سرمایه گذاران سعی می کنند از همین الان اقدام به خرید سهام کنند تا سرمایه خود را در برابر طوفان تورم حفظ کنند که این خرید سهام موجب رونق بازار سرمایه می شود. 

یا وقتی که به دلیل تحریم ها، آینده ای روشن برای افزایش درآمدهای کشور نمی توان متصور شد، مطمئنا انتظارات تورمی در جامعه شکل می گیرد و این انتظارات تورمی خود را در بالا رفتن قیمت کالاها، خدمات و یا دارایی های مختلف از جمله بازار سرمایه نشان می دهد. 

4) قیمت های جهانی

قیمت های جهانی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر وضعیت بورس محسوب می شود. وقتی که با دیدگاهی کلی و همه جانبه به بازار سرمایه ایران نگاه می کنیم، این بازار تحت تاثیر دو عامل اصلی است؛ اول نرخ دلار و دوم قیمت های جهانی. لازم به ذکر است که شرکت های فعال در بازار سرمایه ایران از لحاظ نرخ های فروش، به دو دسته تقسیم می شوند؛ 

دسته اول را اصطلاحا سهم های ریالی می نامند چرا که این سهم ها نرخ گذاری متناسب با دلار و قیمت های جهانی ندارند و محصولات آن ها متناسب با شرایط افزایش نرخ می گیرند. از جمله ی این سهم ها می توان به سهم های گروه خودرو سازی، غذایی، قندی و... اشاره کرد.

لازم به ذکر است که قیمت های جهانی به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار بر وضعیت بورس، بر دسته ی دوم سهم ها در بازار سرمایه اثر می گذارد؛ دسته دوم را اصطلاحا سهام دلاری می نامند؛ به اینصورت که نرخ های این سهام تحت تاثیر قیمت دلار و قیمت های جهانی است و با نوسانات قیمت ارز و بازارهای جهانی، میزان فروش و درآمد این سهم ها نیز تغییر می کند. از جمله ی صنایع دلاری بازار سرمایه می توان به فولادی ها، پتروشیمی ها و...اشاره کرد. 

موضوع قیمت جهانی از این جهت بر بازار سرمایه ایران اثرگذار است که بخش عظیمی از صنایع فعال در بازار بورس ایران، مرتبط با کامودیتی ها هستند و اغلب شرکت های بزرگ فعال در بازار سرمایه ایران در حوزه های سنگ آهن، فلزی، پتروشیمی، پالایشی و... که متاثر از قیمت های جهانی هستند، قرار می گیرند و به طور کلی افت و خیز قیمت ها در بازارهای جهانی، می تواند تاثیر جدی بر بورس ایران داشته باشد؛ بنابراین قیمت های جهانی از اصلی ترین عوامل تاثیر گذار بر وضعیت بورس محسوب می شود.

5) احساسات و هیجانات ناشی از اخبار

از دیگر عوامل تاثیر گذار بر وضعیت بورس، می توان به موضوع احساسات و هیجانات ناشی از اخبار اشاره کرد. این هیجانات ممکن است ناشی از اتفاقات گوناگونی باشد که در ادامه مبحث، به این عوامل تاثیرگذار بر وضعیت بورس اشاره می کنیم. نه تنها بازار سرمایه ایران، بلکه تمامی بورس های جهان نسبت به اخبار مختلف واکنش لحظه‌ای نشان می‌دهند و از این جهت می توان گفت که بازار بورس در تمام دنیا، هوشمندترین بازار مالی در هر کشور محسوب می شود. 

در خصوص تاثیر اخبار بر بازار سهام فرضیه ای وجود دارد تحت عنوان: فرضیه بازار کارا (Efficient-market hypothesis). به این شکل که فرضیه بازار کارا بیانگر آن است که بازارهای مالی به لحاظ اخبار و اطلاعات کارا هستند. طبق این فرضیه قیمت های سهام تمامی اطلاعات و اخبار شناخته شده را منعکس می کنند. در ارتباط با فرضیه بازارهای کارای نیمه قوی، که از مقبولیت بالاتری برخوردار است گفته می شود که قیمت های سهام فوراً منعکس کننده تمامی اطلاعات و اخباری هستند که در دسترس عموم قرار دارند. 

این تحت تاثیر قرار گرفتن هم از لحاظ اخبار منفی و هم از لحاظ اخبار مثبت است. به عنوان مثال هنگامیکه اخبار بد مانند احتمال وقوع جنگ، ابهامات و تنش های سیاسی و... به بازار سرمایه منعکس می شود، این بازار واکنش منفی از خود نشان می دهد و سهامداران آن دچار هیجان و احساسات می شوند. در طرف مقابل نیز وقتی که اخبار مثبت مانند برداشته شدن قیمت گذاری دستوری و یا اعلام حمایت دولت از بازار سرمایه و... به این بازار منعکس می شود، معاملات جهتی مثبت به خود می گیرد و سهامداران تمایل بیشتری برای خرید در این بازار از خود نشان می دهند. 

نتیجه گیری 

در اینجا مهمترین عوامل تاثیر گذار بر وضعیت بورس را دانستیم و متوجه شدیم که نوسانات و افت و خیزهای بازار بورس در ایران، اتفاقی نیست و پشت هر نوسانی در این بازار، علت های مختلفی قرار گرفته است که با تسلط بر این دلایل و علت ها می توانیم بهترین راه های کسب سود از این بازار را پیدا کنیم.