تولید انرژی در جهان امروز، به یکی از دغدغه های اصلی هر کشوری تبدیل شده است و دولت ها همواره به دنبال بدست آوردن انرژی به شکل های مختلف (برق، گاز و...) هستند؛ چراکه زندگی شهری در سالیان اخیر بدون فراهم بودن این امکانات عملا امکان پذیر نیست و تصور زندگی بدون انرژی الکتریکی در حال حاضر غیرممکن است. ایران نیز در دهه های گذشته سرمایه گذاری های بزرگی را در صنایع مختلف تولید انرژی مانند نیروگاه ها و... انجام داده است و برای نیروگاه هایی که خوراک و سوخت اصلی آن ها، نفت و گاز است، منابع عظیمی را در اختیار دارد. بنابراین احداث نیروگاه های متعدد در سالیان گذشته و پذیرش آن ها در بازار سرمایه، باعث به وجود آمدن گروه عرضه برق، گاز، بخار و آب گرم شده است که در ادامه آن را مورد بررسی قرار می دهیم.
تاریخچه و خدمات گروه عرضه برق، گاز، بخار و آب گرم
اولین مولد برق در سال 1264 شمسی وارد ایران شد و برای روشنایی کاخ گلستان مورد استفاده قرار گرفت و دو سال بعد نیز برای برگزاری مراسم عزادارای ایام محرم به کار گرفته شد. اما نخستین نیروگاه خصوصی برق شهری با قدرت 400 کیلو وات که از نوع بخار پیستونی بود، در سال 1284 توسط امین الضرب در شهر تهران راه اندازی شد. این نیروگاه در شبانه روز فقط 6 ساعت برق 220 ولت تک فاز و 380 ولت سه فاز متناوب مشترکین آن زمان را تامین می کرد.
گسترش نیروگاه ها در ایران
از سال 1303 به بعد نیز بخش های مختلف از جمله کارخانه های ریسندگی، آرد، شهرداری ها و... با استفاده از مولدهای کوچک دیزلی و یا توربین بخار برای روشنایی مناطق شهری اقدام به تولید برق کردند. در سال 1312 نیروگاهی با قدرت 6400 کیلو وات از شرکت اشکودا در چکسلواکی خریداری شد و در سال 1316 نیز به بهره برداری رسید. لازم به ذکر است که این نیروگاه را شهرداری تهران در شمال شرقی دروازه دوشان تپه سابق احداث کرد و در حال حاضر به موزه صنعت برق تبدیل شده است. در سال های بعد نیز مولدهای برق متعددی از آلمان، آمریکا و... خریداری شد و با احداث سدهای مختلف، چند نیروگاه برق آبی به وجود آمد که تامین کننده برق موردنیاز شهروندان و صنایع بود.
تشکیل گروه عرضه برق، گاز، بخار و آب گرم در بازار سرمایه
نیروگاه های تولید برق متعددی که انواع گوناگون (برق آبی، حرارتی، سیکل ترکیبی و...) داشتند، در مناطق مختلف ایران احداث شدند و اکثرا مالک اصلی و یا سهامدار عمده آن ها خود دولت بود و با توجه به چشم انداز خصوصی سازی در کشور، دولت را علاقه مند به عرضه سهام این نیروگاه ها در بورس کرد و همین موضوع موجب تشکیل گروه عرضه برق، گاز، بخار و آب گرم در بازار سرمایه شد که هم اکنون به لحاظ ارزش بازار به عنوان یک گروه متوسط در بورس و فرابورس شناخته می شود.
خدمات شرکت های پذیرفته شده در گروه عرضه برق، گاز، بخار و آب گرم
شرکت های فعال در این گروه عمدتا نیروگاه های تولید برق هستند؛ اما خدمات آن ها به شکل جزیی تر شامل موارد زیر می باشد:
- سرمایه گذاری، مشاوره و اجرا کلیه پروژه های نیروگاهی
- تولید و فروش انرژی برق
- سرمایه گذاری در سهام شرکت های بورسی و غیر بورسی و انواع اوراق بهادار
- انجام معاملات برق و انرژی در داخل و خارج از کشور.
- خرید و احداث نیروگاه های تولید برق
- تولید و توزیع سرویس های حیاتی اعم از برق، بخار، اکسیژن، نیتروژن، آرگون، هوای سرویس و ابزار دقیق، انواع آب های صنعتی وبهداشتی و تصفیه پساب های صنعتی و...
- بهینه سازی و توسعه تاسیسات تولید برق
شرکت های پذیرفته شده در گروه عرضه برق، گاز، بخار و آب گرم
شرکت های متعددی در این گروه پذیرش شده اند و همانطور که گفته شد با توجه به ماهیت گروه عرضه برق، گاز، بخار و آب گرم، شرکت های فعال در آن عمدتا نیروگاه های تولید برق هستند و عبارت اند از:
- نيروگاه زاگرس كوثر (بزاگرس)- بازار دوم فرابورس
- توسعه مولد نيروگاهی جهرم (بجهرم)- بازار دوم فرابورس
- توليد نيروی برق دماوند (دماوند)- بازار دوم فرابورس
- توليد برق عسلويه مپنا (بمپنا)- بازار دوم فرابورس
- توليد برق ماهتاب كهنوج (بكهنوج)- بازار دوم فرابورس
- سرمایه گذاری نیرو (ونيرو)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- توليد نيروی برق آبادان (آبادا)- بازار دوم بورس
- مبين انرژی خليج فارس (مبين)- بازار دوم بورس
- مديريت انرژی اميد تابان هور (وهور)- بازار دوم فرابورس
- برق و انرژی پیوند گستر پارس (بپيوند)- بازار اول فرابورس
- فجر انرژی خليج فارس (بفجر)- بازار دوم بورس
- توسعه مسير برق گيلان (بگيلان)- بازار دوم فرابورس
- توليد نيروی جنوب غرب صبا (بصبا)- بازار دوم فرابورس
- بهره برداری نيروگاه دز (نيروگاه دز)- بازار سوم فرابورس
- توليد نيروی برق آبادان (برق آبادان)- بازار سوم فرابورس
- توسعه برق و انرژی سپهر (انرژی سپهر)- بازار سوم فرابورس
- توليد برق پرند مپنا (برق مپنا)- بازار سوم فرابورس
- مولد نيروگاهی تجارت فارس (نيروگاه فارس)- بازار سوم فرابورس
- بهره برداری نيروگاه عباسپور (نيروگاه عباسپور)- بازار سوم فرابورس
- توليد نيروی برق سبز منجيل (برق منجيل)- بازار سوم فرابورس
- پتروشيمی دماوند (پترو دماوند)- بازار سوم فرابورس
- مهندسين مشاور نيرو (مشاور نيرو)- بازار سوم فرابورس
- توليد نيروی برق سهند (سهند)- بازار سوم فرابورس
- مديريت نيروگاهی ايرانيان مپنا (ومپنا)- بازار دوم فرابورس
- توليد نيروی برق خليج فارس (خليج فارس)- بازار سوم فرابورس
نکته: لازم به ذکر است که برخی از شرکت های گفته شده، فقط در بازارهای بورس و فرابورس درج نماد شده اند و عرضه سهام آن ها هنوز صورت نگرفته و معاملات آن ها انجام نمی شود.
بزرگترین شرکت فعال در گروه عرضه برق، گاز، بخار و آب گرم
شرکت مبین انرژی خلیج فارس با ارزش بازار بیش از 50 هزار میلیارد تومان، به عنوان بزرگترین شرکت فعال در گروه عرضه برق، گاز، بخار و آب گرم شناخته می شود. این شرکت در سال 1379 تحت عنوان «شرکت پتروشیمی مبین» تاسیس شد و چند سال بعد نیز نام آن به مبین انرژی خلیج فارس تغییر کرد. این مجتمع، بزرگترین طرح یوتیلیتی متمرکز ایران است و در نوع خود یکی از بزرگترین پروژه های دنیا به شمار می آید. شرکت مبین انرژی خلیج فارس در فاز یک پتروشیمی منطقه ویژه اقتصادی پارس جنوبی در پنج بخش مجزا و مساحت 88 هکتار ساخته شده است.
خدمات شرکت مبین انرژی خلیج فارس
با توجه به ساختار این مجتمع عظیم صنعتی، خدمات ارائه شده توسط آن بسیار گسترده است و به طور کلی فعالیت این شرکت تولید و توزیع سرویس های جانبی (برق، بخار، اکسیژن، نیتروژن و انواع هوای فشرده وسرویس، آب های صنعتی و تصفیه پساب های صنعتی و...) جهت مصارف سایر شرکت های مستقر در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی واقع در شهرستان عسلویه، استان بوشهر می باشد. اما اگر بخواهیم به شکل جزیی تر به خدمات این شرکت نگاه کنیم، حوزه فعالیت آن را می توان به صورت زیر دسته بندی کرد:
- تولید و توزیع برق و بخار
- تولید و توزیع اکسیژن، نیتروژن، هوای سرویس، هوای ابزار دقیق
- تولید و توزیع آب شیرین، آب بدون املاح، آب سرویس، آب آتش نشانی و آب کولینگ
- دریافت و تصفیه پساب های صنعتی و بهداشتی شرکت های پتروشیمی منطقه
- سوزاندن پسماندهای مایع و جامد در کوره های زباله سوز
- دریافت گاز از شبکه سراسری و تقلیل فشار آن و توزیع بین مجتمع های پتروشیمی
لازم به ذکر است که هدف از احداث این مجتمع صرفه جویی در هزینه های سرمایه گذاری و تولیدی و کاهش قيمت تمام شده انرژی مصرفی مجتمع های مستقر در منطقه بوده است.
سهام شرکت مبین انرژی خلیج فارس
سهام این شرکت در سال 1394 در بازار سرمایه پذیرفته شد و در حال حاضر معاملات آن با نماد «مبین» در بازار دوم بورس اوراق بهادار تهران انجام می شود و شرکت پتروشیمی خلیج فارس با در اختیار داشتن بیش از 71 درصد سهام شرکت مبین انرژی خلیج فارس خود را به عنوان بزرگترین سهامدار آن معرفی کرده است.
عوامل موثر بر سودآوری شرکت های فعال در گروه عرضه برق، گاز، بخار و آب گرم
از آنجا که فعالیت اصلی شرکت های فعال در گروه عرضه برق، گاز، بخار و آب گرم تولید برق است، بایستی عوامل موثر بر روند سودسازی نیروگاه ها را مورد بررسی قرار دهیم که در ادامه به برخی از آن ها اشاره می کنیم.
قیمت گذاری دستوری
اصلی ترین عامل تاثیر گذار بر روند سودسازی شرکت های فعال در گروه عرضه برق، گاز، بخار و آب گرم قیمت گذاری دستوری است؛ چرا که خریدار اصلی برق تولید شده توسط نیروگاه ها در ایران، خود دولت است و خرید و فروش انرژی ضوابط خاص خود را دارد؛ به همین دلیل دولت برای نرخ های فروش این نیروگاه ها از قیمت گذاری دستوری استفاده می کند و قیمت برق خریداری شده از نیروگاه های مختلف، هیچ ارتباطی با قیمت های جهانی ندارد و در سالیان اخیر به دلیل افزایش هزینه های تولید برق در ایران، این قیمت گذاری باعث کاهش چشمگیر سودآوری این نیروگاه ها شده است. به گونه ای که اکثر مراکز تولید برق، سودسازی مناسبی ندارند و حتی در بعضی از مواقع موجب زیان ده شدن آن ها شده است؛ به همین دلیل برای ارزش گذاری سهام نیروگاه ها در بازار سرمایه، عمدتا دارایی های آن ها در نظر گرفته می شود.
لازم به ذکر است که به دلیل به صرفه نبودن تولید برق در ایران، سرمایه گذاران و شرکت های خصوصی تمایل زیادی برای سرمایه گذاری در این حوزه ندارند و ترجیح می دهند در یک صنعت با بازدهی مناسب سرمایه گذاری کنند.
عدم سرمایه گذاری در صنعت نیروگاهی کشور
به دلیل کاهش درآمدهای ایران در سالیان اخیر و کسری بودجه های پیاپی، بودجه عمرانی در کشور به شدت کاهش یافته است و سرمایه گذاری های مناسبی برای به روزرسانی و یا احداث نیروگاه های جدید انجام نشده است و از طرف دیگر به دلیل رشد جمعیت و... مصرف برق افزایش پیدا کرده و در حال حاضر عرضه و تقاضا در این حوزه با یکدیگر همخوانی ندارد و همین موضوع باعث قطعی های مکرر برق علی الخصوص در فصل تابستان می شود.
از طرف دیگر به دلیل قیمت گذاری دستوری که به آن اشاره شد، خود نیروگاه ها نیز نمی توانند طرح های توسعه خود را راه اندازی کنند و با توجه به حاشیه سود پایین آن ها، عملا سرمایه و پولی در اختیار آن ها قرار نمی گیرد که بتوانند به وسیله آن ظرفیت تولید خود را افزایش دهند و همین موضوع باعث از بین رفتن چشم انداز روشن برای سودسازی نیروگاه ها شده است.
بورس انرژی
برخی از خدمات و محصولات شرکت های فعال در گروه عرضه برق، گاز، بخار و آب گرم در بورس انرژی ارائه می شود و قیمت ها تحت تاثیر معاملات این بازار قرار می گیرد و همین موضوع موجب تاثیرگذاری بر حاشیه سود این شرکت ها می شود.
قیمت دلار
با توجه قیمت گذاری دستوری که در این صنعت اعمال می شود، قیمت دلار به شکل مستقیم در نرخ های فروش این شرکت ها موثر نیست؛ اما همانطور که گفته شد، معمولا ملاک اصلی برای ارزش گذاری شرکت های فعال در گروه عرضه برق، گاز، بخار و آب گرم دارایی های آن هاست و قیمت دلار به شکل مستقیم بر ارزش دارایی های (تجهیزات، ماشین آلات، توربین ها و...) این شرکت ها اثرگذار است و با افزایش قیمت دلار، ارزش سهام نیروگاه ها و مجتمع های مرتبط با تولید انرژی افزایش پیدا می کند.
طلبکاری از دولت و بدهی به وزارت نفت
دولت به عنوان خریدار اصلی برق از نیروگاه ها، گاهی اوقات با تاخیر بدهی های خود را به این شرکت ها وصول می کند؛ از طرف دیگر بسیاری از نیروگاه های کشور سوخت و مواد اولیه خود را از وزارت نفت دریافت می کنند و عدم پرداخت مطالبات نیروگاه ها توسط دولت و سازمان ها موجب بدهی این شرکت ها به وزارت نفت می شود و همین موضوع باعث از بین رفتن سرمایه در گردش مورد نیاز نیروگاه ها می شود که در بلندمدت می تواند اثرات منفی در صورت های مالی شرکت های فعال در گروه عرضه برق، گاز، بخار و آب گرم بگذارد.
جمع بندی
گروه عرضه برق، گاز، بخار و آب گرم که میزبان تعداد زیادی از مراکز تولید انرژی و علی الخصوص نیروگاه ها است، شرکت های فعال در آن به دلیل قیمت گذاری دستوری از حاشیه سود بالایی برخوردار نیستند و سهام آن ها عمدتا متناسب با دارایی هایی که دارند، تحلیل می شود. بنابراین سرمایه گذاران برای خرید سهام شرکت های این گروه حتما بایستی به دارایی ها و چشم انداز قیمت گذاری محصولات و خدمات این شرکت ها دقت کنند.