ایران به دلیل برخورداری از منابع عظیم نفت و گاز در محدوده جغرافیایی خود، همواره در حوزه تولید محصولات شیمیایی و پتروشیمی فعال بوده است؛ در حال حاضر این صنعت به عنوان یکی از اصلی ترین منابع درآمد ایران شناخته می شود و به دلیل سرمایه گذاری های گسترده ای که در سالیان گذشته در بخش پتروشیمی و صنایع مرتبط با آن صورت گرفت، شرکت های پتروشیمی متعددی در سراسر ایران تاسیس شد و با ورود این شرکت ها به بازار سرمایه، گروه جداگانه ای تحت عنوان «گروه محصولات شیمیایی » به وجود آمد که در ادامه به بررسی آن می پردازیم.
تاریخچه پتروشیمی و گروه محصولات شیمیایی
صنعت پتروشیمی در ایران بیش از 60 سال قدمت دارد و اولین فعالیت های انجام شده در این حوزه را می توان به تاسیس کارخانه کود شیمیایی مرودشت فارس در سال 1337 مرتبط دانست و پس از آن به دلیل تخصصی بودن فرآیندهای مربوط به این صنعت، نیاز به سازمانی منسجم تر برای مدیریت این صنایع احساس شد؛ بنابراین شرکت ملی صنایع پتروشیمی به عنوان یکی از زیرمجموعه های شرکت ملی نفت ایران و با مالکیت دولت در سال 1342 به وجود آمد.
در سالیان بعد نیز مجتمع های پتروشیمی متعددی از جمله پتروشیمی بندر امام (معروف به ایران- ژاپن)، فارابی (ایران نیپون)، خارک، کربن اهواز( ایران)، رازی( شاهپور) و...احداث شدند و ایران را در زمره تولید کنندگان محصولات پتروشیمی قرار داد. با وقوع انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی، توسعه واحدهای پتروشیمی عقب افتاد.
گسترش صنعت پتروشیمی
از آنجا که نفت و گاز در ایران به راحتی یافت می شود، خوراک و مواد اولیه مجتمع های پتروشیمی کاملا در دسترس است و برای فعالیت این صنایع نیازی به واردات نیست و از طرف دیگر خام فروشی نفت نمی تواند به صرفه باشد و با احداث مجتمع های پتروشیمی، می توان محصولات ارزشمند تری را به بازار مصرف فروخت. به همین دلیل در سالیان گذشته سیاست های کلان به سمت جلوگیری از خام فروشی هدایت شد و مجتمع های پتروشیمی متعددی در مناطق مختلف ایران احداث شد.
اهمیت صنعت پتروشیمی
صنعت پتروشیمی، یک صنعت استراتژیک در اقتصاد ایران محسوب می شود و از دو دیدگاه می توان به اهمیت آن نگاه کرد:
دیدگاه اول در خصوص تکمیل زنجیره تولید و ایجاد ارزش افزوده است؛ به این معنا که مقدار سودآوری محصولات پتروشیمی بسیار بیشتر از فروش نفت خام است. به عنوان مثال تولید و فروش پروپیلن به عنوان یکی از محصولات پتروشیمی، سودآوری بیشتری نسبت به فروش نفت خام دارد؛ به همین دلیل احداث و فعالیت واحدهای پتروشیمی به دلیل افزایش حاشیه سودی که دارند، بسیار ضروری است.
دیدگاه دوم در خصوص بازارهای فروش محصولات پتروشیمی است؛ با اعمال تحریم اقتصادی بر ایران، فروش نفت دچار مشکل شد و خریداران نفت ایران کمتر شدند؛ که این موضوع باعث کاهش درآمدهای ایران و توقف رشد اقتصادی شد. یکی از بخش هایی که ارز آوری خوبی برای ایران در زمان تحریم ها داشت، فروش تولیدات مجتمع های پتروشیمی بود؛ به دلیل ارزشمند بودن محصولات تولید شده در واحدهای پتروشیمی، همواره متقاضیان زیادی برای خرید آن ها وجود دارد (محصولات پتروشیمی ایران عمدتا با تخفیف چند درصدی به مشتریان عرضه می شود) و در سالیان اخیر، از این روش برای دور زدن تحریم های اقتصادی استفاده شده است.
تشکیل گروه محصولات شیمیایی
با احداث واحدهای مختلف پتروشیمی در ایران و به وجود آمدن صنایع مرتبط با این حوزه، نیاز این صنایع برای فعالیت در بستری شفاف بیش از پیش احساس شد و از طرف دیگر مجتمع های پتروشیمی نیاز اساسی به تامین مالی داشتند و سیستم بانکی نمی توانست پاسخگوی آن ها باشد؛ به همین دلیل بسیاری از واحدهای پتروشیمی در بازار سرمایه پذیرفته شدند و گروه مجزایی را تحت عنوان «گروه محصولات شیمیایی» به وجود آوردند که در حال حاضر به عنوان بزرگترین گروه فعال در بازار سرمایه شناخته می شود.
لازم به ذکر است که در گروه محصولات شیمیایی، علاوه بر واحدهای پتروشیمی، کارخانه های دیگر مانند تولید کنندگان محصولات شوینده و مواد اولیه آن، تولید کنندگان لعاب و فرآورده های سرامیکی و... نیز وجود دارند؛ اما با توجه به فعالیت های گسترده مجتمع های پتروشیمی در گروه محصولات شیمیایی، عمده ارزش بازار و سهام فعال در این گروه را صنایع مرتبط با زنجیره تولید محصولات پتروشیمی تشکیل می دهند.
شرکت های فعال در گروه محصولات شیمیایی
شرکت های بسیار زیادی در گروه محصولات شیمیایی پذیرش شده اند و عمدتا در زمینه تولید محصولات پتروشیمی فعالیت می کنند؛ به طور کلی این شرکت ها را می توان به 2 بخش شرکت های فعال در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران تقسیم بندی کرد.
شرکت های شیمیایی فعال در بورس اوراق بهادار تهران
- گروه پتروشيمی سرمایه گذاری ايرانيان (پترول)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- پتروشيمی نوری (نوری)- بازار دوم بورس
- پتروشيمی فن آوران (شفن)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- پتروشيمی شازند (شاراک)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- صنایع پتروشیمی خلیج فارس (فارس)- بازار دوم بورس
- پتروشيمی پارس (پارس)- بازار دوم بورس
- پتروشيمی پرديس (شپديس)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- لعابيران (شلعاب)- بازار دوم بورس
- سرمایه گذاری نفت و گاز و پتروشيمی تامين (تاپيكو)- بازار دوم بورس
- سرمایه گذاری صنایع شیمیایی ایران (شيران)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- پتروشيمی بوعلی سينا (بوعلی)- بازار دوم بورس
- نيروكلر (شكلر)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- صنايع شيميايی فارس (شفارس)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- صنايع پتروشيمی كرمانشاه (كرماشا)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- پتروشيمی غدير (شغدير)- بازار دوم بورس
- دوده صنعتی پارس (شدوص)- بازار دوم بورس
- كربن ايران (شكربن)- بازار دوم بورس
- گسترش نفت و گاز پارسيان (پارسان)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- پلی پروپیلن جم- جم پيلن (جم پيلن)- بازار دوم بورس
- پتروشيمی جم (جم)- بازار دوم بورس
- پتروشيمی خارک (شخارک)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- پديده شيمی قرن (قرن)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- پتروشيمی خراسان (خراسان)- بازار دوم بورس
- آريان كيميا تک (كيمياتک) – بازار دوم بورس
- گروه صنعتی پاكشو (پاكشو)- بازار دوم بورس
- صنایع شیمیایی سینا (شسينا)- بازار دوم بورس
- بين المللی محصولات پارس (شپارس)- بازار دوم بورس
- پتروشيمی شيراز (شيراز)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- گلتاش (شگل)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- سرمایه گذاری صنایع پتروشیمی (وپترو)- بازار اول (تابلوی اصلي) بورس
- پاكسان (شپاكسا)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- معدنی املاح ايران (شاملا)- بازار دوم بورس
- مديريت صنعت شوينده توسعه صنایع بهشهر (شوينده)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
شرکت های شیمیایی فعال در فرابورس ایران
- پتروشيمی تندگويان (شگويا)- بازار دوم فرابورس
- پليمر آريا ساسول (آريا)- بازار دوم فرابورس
- كود شيميايی اوره لردگان (شلرد)- بازار پايه زرد فرابورس
- پتروشيمی زاگرس (زاگرس)- بازار دوم فرابورس
- پلی اكريل ايران (شپلی)- بازار پايه زرد فرابورس
- توكا رنگ فولاد سپاهان (شتوكا)- بازار اول فرابورس
- توليدات پتروشيمی قائد بصير (شبصير)- بازار اول فرابورس
- صنعتی دوده فام (شصدف)- بازار دوم فرابورس
- پتروشيمی اروميه (شاروم)- بازار دوم فرابورس
- پتروشيمی آبادان (شپترو)- بازار پايه زرد فرابورس
- كلر پارس (كلر)- بازار اول فرابورس
- توليد مواداوليه الياف مصنوعی (شمواد)- بازار پايه نارنجی فرابورس
- صنايع پتروشيمی تخت جمشيد (شجم)- بازار دوم فرابورس
- شيميايی رنگين (شرنگی)- بازار پايه زرد فرابورس
- پتروشيمی فارابی (شفارا)- بازار پايه زرد فرابورس
- پتروشيمی اصفهان (شصفها)- بازار پايه نارنجی فرابورس
- پتروشيمی مارون (مارون)- بازار دوم فرابورس
- صنايع شيميايی كيمياگران امروز (شكام)- بازار دوم فرابورس
- صنايع بهداشتی ساينا (ساينا)- بازار اول فرابورس
- پتروشيمی گلستان (شستان)- بازار پايه نارنجی فرابورس
- پتروشيمی اميركبير (شكبير)- بازار پايه زرد فرابورس
- كف (شكف)- بازار پايه نارنجی فرابورس
- تولی پرس (شتولی)- بازار پايه نارنجي فرابورس
- پتروشيمی فسا (فسا)- بازار پايه زرد فرابورس
- پتروشيمی جهرم (جهرم)- بازار پايه زرد فرابورس
- صنايع كشاورزی وكود زنجان (زنجان)- بازار پايه زرد فرابورس
- پتروشيمی داراب (داراب)- بازار پايه زرد فرابورس
- صنايع پتروشيمی دهدشت (دهدشت)- بازار پايه زرد فرابورس
- مجتمع پترو صنعت گامرون (شگامرن) – شرکت های کوچک و متوسط فرابورس
- پتروشيمی ممسنی (ممسنی)- بازار پايه زرد فرابورس
- پتروشيمی كازرون (كازرو)- بازار پايه زرد فرابورس
- توليد سموم علف كش (شسم)- بازار پايه نارنجی فرابورس
نکته: علاوه بر شرکت هایی که به آن ها اشاره شد، نمادهای دیگری نیز در این گروه پذیرش شده اند اما عرضه اولیه آن ها صورت نگرفته است و معاملات آن ها فعلا انجام نمی شود؛ به همین دلیل در لیست اسامی شرکت های شیمیایی که در بخش های بالاتر به آن اشاره شد، تنها اسم شرکت های فعال در گروه محصولات شیمیایی آورده شده است.
بزرگترین شرکت فعال در گروه محصولات شیمیایی
شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس به عنوان بزرگترین شرکت فعال در این گروه شناخته می شود؛ لازم به ذکر است که این شرکت با ارزش بازار بیش از 290 هزار میلیارد تومان علاوه بر گروه محصولات شیمیایی، به عنوان بزرگترین شرکت فعال در کل بازار سرمایه نیز محسوب می شود. شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس به عنوان بزرگترین هلدینگ تخصصی پتروشیمی ایران در سال 1389 تاسیس شد و در سال 1392 مدیریت آن به بخش خصوصی انتقال یافت.
شرکت های تابعه صنایع پتروشیمی خلیج فارس
با توجه به ساختار عظیم این هلدینگ، شرکت های تابعه متعددی در این مجموعه فعالیت می کنند و به طور کلی این شرکت ها و صنایع را می توان به چهار بخش تقسیم بندی کرد:
1) شرکت های تولیدی؛ اصلی ترین قسمت هلدینگ خلیج فارس، مجتمع های پتروشیمی تولید کننده است. این شرکت ها عبارت اند از:
- پتروشیمی ارومیه
- پتروشیمی ایلام
- شرکت مبین انرژی خلیج فارس
- شرکت فجر انرژی خلیج فارس
- پتروشیمی کارون
- پتروشیمی خوزستان
- پتروشیمی شهید تندگویان
- پتروشیمی اروند
- پتروشیمی بوعلی سینا
- پتروشیمی نوری
- پتروشیمی پارس
- پتروشیمی بندر امام
نکته: توجه داشته باشید که شرکت های تابعه هلدینگ خلیج فارس، به این معنا نیست که تمامی سهام آن ها در اختیار این هلدینگ باشد؛ به عنوان مثال پتروشیمی نوری که در بورس اوراق بهادار تهران فعال است، تنها 68 درصد آن متعلق به هلدینگ خلیج فارس است.
2) شرکت های خدماتی
- شرکت تجارت صنعت خلیج فارس
- شرکت ره آوران فنون پتروشیمی
- شرکت عملیات غیر صنعتی پازارگاد
- شرکت بازرگانی پتروشیمی
- شرکت ان پی سی اینترنشنال
- شرکت مدیریت توسعه صنایع پتروشیمی
- گروه سرمایه گذاری پتروشیمی ایرانیان (پترول)
- شرکت عملیات غیرصنعتی ماهشهر
3) طرح ها و پتروشیمی های در حال ساخت
- طرح کارخانه گاز و گازمایع یادآوران خلیج فارس
- شرکت پالایش گاز بیدبلند خلیج فارس
- شرکت پتروشیمی آپادانا خلیج فارس
- شرکت پتروشیمی هنگام
- شرکت پتروشیمی ایلام (الفین ایلام)
- شرکت الفین گچساران
4) شرکت های تولیدی وابسته
- شرکت پتروشیمی آریا ساسول
- شرکت پتروشیمی مهر
محصولات شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس
با توجه به اینکه شرکت های تابعه متعددی به عنوان زیر مجموعه این هلدینگ فعالیت می کنند، محصولات متنوع و گسترده ای در سبد تولیدی این شرکت قرار دارد و از لحاظ تعداد و تنوع محصولات، این هلدینگ در گروه محصولات شیمیایی بی نظیر است و به طور کلی این محصولات تولید شده را می توان به 5 دسته تقسیم بندی کرد:
1) پلیمر
شرکت های تابعه هلدینگ خلیج فارس، 14 نوع پلیمر تولید می کنند که عبارت اند از: اپوکسی رزین جامد، اپوکسی رزین مایع، اپوکسی رزین محلول در زایلین، استایرن بوتادین رابر، پلی اتیلن ترفتالات-گرید بطری، پلی اتیلن ترفتالات-گرید نساجی، پلی اتیلن ترفتالات- الیاف، پلی اتیلن ترفتالات- پنبه مصنوعی، پلی اتیلن سبک، پلی اتیلن سنگین، پلی اتیلن متوسط، پلی کربنات، پلی وینیل کلراید- امولسیون و پلی وینیل کلراید - سوسپانسیون.
2) کودها و سموم
در این شرکت 3 نوع محصول مرتبط با کشاورزی تولید می شود: اوره، سولفات آمونیوم و سولفات پتاسیوم
3) سوخت و مواد هیدروکربوری
علاوه بر پالایشگاه های نفت و گاز، در برخی از مجتمع های پتروشیمی نیز سوخت های شیمیایی تولید می شود؛ برخی از شرکت های تابعه هلدینگ خلیج فارس نیز از این نوع شرکت ها هستند و در حال حاضر 7 نوع سوخت تولید می کنند؛ که عبارت اند از: بوتان، پروپان، پنتان، رافینیتC4، رافینیتC6، گاز مایع (LPG) و نفت کوره
4) مواد شیمیایی و پایه
محصولات این بخش شامل 26 مورد می باشد که عبارت اند از: آب ژاول، آمونیاک، آنیلین، اتیلن، اتیلن دی کلراید، ارتو تولوئن دی آمین، اسید ترفتالیک خالص، اسیدسولفوریک، اسید کلریدریک، اسید نیتریک، برش چهار کربنه، بنزین پیرولیز، بوتادین، پروپیلن،کارون، سود سوزآور، سولفات پتاسیم، کریستال ملامین، کلر، متا تولوئن دی آمین، متیل ترشری بوتیل اتر، متيل دی فنيل دی ايزوسيانات پلیمری و خالص، نیترو بنزن، وینیل کلراید منومر، هپتان و هگزان.
5) آروماتیک ها
محصولات آروماتیک هلدینگ خلیج فارس شامل 13 مورد می باشد: آروماتیک سنگین، آروماتیک 9 کربنه به بالا، آروماتیک نه کربنه/ تولوئن، اتیل بنزن، ارتوزایلین، استایرن، بنزن، پارازایلین، تولوئن، حلال A92، ریفورمیت، مخلوط آروماتیک‌ها و مخلوط زایلین‌ها.
نکته: همانطور که مشاهده کردید، هلدینگ خلیج فارس به دلیل شرکت های تابعه فراوانی که در مجموعه خود دارد، محصولات ارزشمندی را در سبد خود جای داده است و تنوع آن به گونه ای است که تمامی محصولات تولید شده در گروه محصولات شیمیایی، در این شرکت خلاصه شده است.
سهام شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس
سهام شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس در سال 1391 در بازار سرمایه پذیرش شد و در حال حاضر معاملات سهام این شرکت با نماد «فارس» در بازار دوم بورس اوراق بهادار تهران انجام می شود و شرکت صنایع ملی پتروشیمی ایران با در اختیار داشتن بیش از 17 درصد سهام این شرکت، به عنوان بزرگترین سهامدار آن شناخته می شود.
لازم به ذکر است که در سالیان گذشته، 40 درصد از سهام شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس در قالب سهام عدالت واگذار شده است و 18 درصد از سهام باقی مانده دولت نیز در آینده به بخش خصوصی فروخته می شود.
عوامل موثر بر سودآوری شرکت های فعال در گروه محصولات شیمیایی
گروه محصولات شیمیایی به دلیل سودآوری مناسب و تکرار پذیر شرکت های فعال در آن، همواره به عنوان یکی از بهترین گزینه ها برای سرمایه گذاری شناخته می شود و عوامل متعددی بر روند سودآوری این شرکت ها اثر می گذارد که در ادامه به برخی از آن ها اشاره می کنیم.
قیمت جهانی
اصلی ترین دلیل سودآوری مستمر واحدهای پتروشیمی در ایران، عدم قیمت گذاری دستوری بر روی محصولات این شرکت هاست و همواره فروش محصولات پتروشیمی در ایران براساس قیمت های جهانی بوده و نوسانات بازارهای کامودیتی می تواند بر روند سودسازی این شرکت ها اثر بگذارد.
نرخ ارز
از آنجا که قیمت فروش محصولات پتروشیمی در ایران بر پایه قیمت های جهانی است، برای مشخص شدن قیمت محصولات پتروشیمی در ایران، بایستی این قیمت های جهانی در قیمت دلار ضرب شود تا نرخ ریالی آن بدست بیاید؛ به همین دلیل میزان فروش و سود شرکت های فعال در گروه محصولات شیمیایی، رابطه مستقیمی با نرخ ارز دارد.
بورس کالا
در سالیان اخیر برای افزایش شفافیت، برخی از محصولات شرکت های پتروشیمی وارد بورس کالا شدند و همین عامل باعث ثبات در روند عرضه و تقاضا و متعادل شدن قیمت ها شده است و قطعا می تواند بر روی سودآوری آن ها تاثیر داشته باشد.
قیمت انرژی در صنایع پتروشیمی
یکی دیگر از عوامل موثر بر حاشیه سود شرکت های فعال در گروه محصولات شیمیایی، قیمت انرژی فروخته شده به مجتمع های پتروشیمی توسط دولت است؛ قیمت انرژی مصرفی در صنایع مختلف، همواره بخش بزرگی از هزینه های تولیدی شرکت ها را شامل می شود؛ بنابراین نوسانات در قیمت گذاری انرژی مصرفی (گاز و...) این واحد های تولیدی، می تواند سودسازی آن ها را دچار تلاطم کند.
جمع بندی
گروه محصولات شیمیایی به دلیل قرار گرفتن شرکت های پتروشیمی ارزشمند در آن، همواره به عنوان یکی از فرصت های جذاب برای سرمایه گذاری شناخته می شود و در حال حاضر لقب بزرگترین گروه فعال در بازار سرمایه را با خود به همراه دارد و لازم به ذکر است که اکثر شرکت های فعال در این گروه، سودهای خوب و مناسبی را در مجمع های خود تقسیم می کنند که این موضوع باعث افزایش تمایل سرمایه گذاران برای خرید سهام این شرکت ها می شود.