یکی از ویژگی های توسعه یافتگی در هر کشور، رشد اقتصادی ناشی از فعالیت های تولیدی در صنایع مختلف است؛ نقش این صنایع به عنوان محرک توسعه اقتصادی کاملا آشکار است. صنعت سیمان به عنوان یکی از صنایع پایه و استراتژیک کشور همواره نقش کلیدی در توسعه زیرساخت ها و احداث پروژه های عمرانی داشته است و چشم انداز رشد اقتصادی ایران در آینده، بدون در نظر گرفتن اهمیت این صنعت امکان پذیر نخواهد بود؛ در این مقاله به معرفی گروه سیمان، آهک و گچ به عنوان یکی از صنایع فعال در کشور می پردازیم.
تاریخچه و معرفی گروه سیمان، آهک و گچ
صنعت سیمان در ایران، قدمتی نود ساله دارد و ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی، در منطقه ای قرار گرفته است که منابع عظیم آهک در آن واقع شده و تولید سیمان در ایران می تواند جذاب باشد. در سال 1312 با خرید ماشین آلات از یک شرکت آلمانی، اولین کارخانه تولید سیمان با ظرفیت 100 تن در روز در نزدیکی تهران تاسیس شد و زیربنای این صنعت مهم در ایران شکل گرفت.
با افزایش تقاضا برای خرید سیمان در ایران و سیاست های توسعه ای در دهه های گذشته، دولت ها را به سمت احداث کارخانه های متعدد تولید سیمان در نقاط مختلف ایران هدایت کرد و با افزایش واحدهای تولید این محصول، روز به روز صنعت سیمان بزرگتر شد. گروه سیمان، آهک و گچ یکی از قدیمی ترین گروه های فعال در بورس ایران است و پس از تاسیس بورس اوراق بهادار تهران در سال 1346، معاملات سهام چندین شرکت سیمانی مانند سیمان تهران، سیمان شمال و...انجام شد.
گروه سیمان، آهک و گچ در سالیان پس از انقلاب نیز همواره به عنوان یکی از گروه های مهم بازار سرمایه نام برده می شود و شرکت های متعددی در این گروه پذیرفته شدند و حجم معاملات آن را افزایش دادند. در حال حاضر ایران با ظرفیت اسمی 76 میلیون تن به عنوان بزرگترین تولید کننده سیمان در خاورمیانه شناخته می شود و در عرصه جهانی نیز در بین 10 کشور برتر تولید کننده سیمان قرار گرفته است.
این صنعت یکی از گروه های بزرگ بازار سرمایه است و ارزش بازار آن، حدود 3 درصد کل بازار سرمایه ایران را شامل می شود. شرکت های فعال در گروه سیمان محصولات متنوعی را تولید می کنند که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سیمان پورتلند
- سیمان پوزولانی
- سیمان سفید
- سیمان نسوز
- سیمان چاه نفت
شرکت های فعال در گروه سیمان، آهک و گچ
به دلیل قدمت این صنعت در بازار سرمایه ایران، شرکت های متعددی از دهه های گذشته تا به امروز در گروه سیمان، آهک و گچ پذیرفته شده اند و معاملات خود را در بازارهای مختلف انجام می دهند و اکثر شرکت های پذیرفته در گروه سیمان، آهک و گچ، حوزه فعالیت آن ها مرتبط با سیمان است و شرکت های اندکی در خصوص آهک، گچ و بتن فعالیت دارند. در حال حاضر 40 شرکت فعال مرتبط در گروه سیمان، آهک و گچ فعالیت می کنند و معاملات سهام آن ها انجام می شود که عبارت اند از:
- سيمان سفيد نی‌ريز (سنير)- بازار دوم بورس
- سيمان لار سبزوار (سبزوا)- بازار اول فرابورس
- سيمان فارس و خوزستان (سفارس)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- سيمان تهران (ستران)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- سرمايه گذاری سيمان تامين (سيتا)- بازار دوم بورس
- سیمان ارومیه (ساروم)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- سيمان اصفهان (سصفها)- بازار دوم بورس
- سيمان دورود (سدور)- بازار دوم بورس
- سيمان سپاهان (سپاها)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- سيمان بهبهان (سبهان)- بازار دوم بورس
- سيمان غرب (سغرب)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- سيمان ساوه (ساوه)- بازار دوم فرابورس
- سيمان مازندران (سمازن)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- سيمان خاش (سخاش)- بازار دوم بورس
- سيمان صوفيان (سصوفی)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- سيمان هرمزگان (سهرمز)- بازار دوم بورس
- سيمان باقران (سباقر)- بازار پايه زرد فرابورس
- سيمان خوزستان (سخوز)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- سيمان شرق (سشرق)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- سيمان داراب (ساراب)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- صنايع سيمان دشتستان (سدشت)- بازار دوم بورس
- سيمان شاهرود (سرود)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- سيمان كردستان (سكرد)- بازار دوم بورس
- سيمان كارون (سكارون)- بازار پايه زرد فرابورس
- سيمان فارس (سفار)- بازار دوم بورس
- سيمان آرتا اردبيل (ساربيل)- بازار دوم بورس
- سيمان فارس نو (سفانو)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- سيمان خزر (سخزر)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- سيمان بجنورد (سبجنو)- بازار دوم بورس
- سيمان مجد خواف (سخواف)- بازار پايه زرد فرابورس
- سيمان قائن (سقاين)- بازار دوم بورس
- سيمان كرمان (سكرما)- بازار اول (تابلوی اصلی) بورس
- سيمان شمال (سشمال)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- سيمان ايلام (سيلام)- بازار دوم بورس
- سيمان هگمتان (سهگمت)- بازار اول (تابلوی فرعی) بورس
- مجتمع سيمان غرب آسيا (سجام)- بازار پايه زرد فرابورس
- شركت سيمان لارستان (سلار)- بازار پايه زرد فرابورس
- سرمايه گذاري توسعه صنايع سيمان (سيدكو)- بازار دوم بورس
- بين المللی ساروج بوشهر (ساروج)- بازار پايه زرد فرابورس
- سيمان ممتازان كرمان (سمتاز)- بازار پايه زرد فرابورس
بزرگترین شرکت فعال در گروه سیمان، آهک و گچ
شرکت سرمايه گذاری سيمان تامين به لحاظ ارزش بازار بزرگترین شرکت فعال در گروه سیمان، آهک و گچ است. شرکت سرمایه گذاری سیمان تامین یا هلدینگ سیمان تامین یک هلدینگ تخصصی سرمایه‌گذاری در صنعت سیمان (و صنایع وابسته)، عمران و حمل‌و‌نقل است. در حال حاضر این شرکت جزو واحدهای تجاری فرعی شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی (شستا) محسوب می شود.
شرکت مذکور در سال 1378 با نام اولیه شركت مدیریت سرمایه‌گذاری صنایع سیمان تأمین (سهامی خاص) به ثبت رسید و در سال 1383 و با تغییر ساختار و اساسنامه آن، به یک شرکت سهامی عام تغییر وضعیت داد و در سال 1392 نزد سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان نهاد مالی شرکت مادر (هلدینگ) سهامی عام پذیرفته شد.
شرکت های تابعه سرمایه گذاری سیمان تامین
هلدینگ سرمایه گذاری سیمان تامین دارای شرکت های تابعه متعدد در بورس و یا خارج از بورس است که در ادامه به آن ها اشاره میکنیم.
الف) شرکت های تابعه بورسی
- سیمان فارس و خوزستان
- کارخانجات سیمان صوفیان
- سیمان ارومیه
- سیمان شاهرود
- سیمان قاین
- سولیران
- کشتی‌سازی اروندان
ب) شرکت های تابعه غیر بورسی
- ساختمان سد و تاسیسات آبیاری-سابیر
- ایران سازه
- بین المللی بازرسی کالای تجاری
- حمل‌و‌نقل و خدمات دریایی آبادان
- سیمان زنجان
- دورال
- سنگ تزئینی کلاردشت
حوزه فعالیت هلدینگ سرمایه گذاری سیمان تامین
همانطور که از اسم این شرکت مشخص است، خود این هلدینگ به شکل مستقیم در تولید سیمان فعالیت ندارد و شرکت های تابعه سیمان تامین مراحل تولید را انجام می دهند و شرکت سیمان تامین فقط بر روند سرمایه گذاری های این حوزه نظارت دارد و به طور کلی فعالیت و سرمایه گذاری های این شرکت را می توان در بخش هایی همچون سهام، سهم الشرکه، واحدهای سرمایه گذاری صندوق ها یا سایر اوراق بهادار شرکت، موسسه یا صندوق سرمایه پذیر در زمینه هاى تهیه و تولید انواع مواد، مصالح و محصولات معدنی، ساختمانی و صنایع وابسته، اجرای پروژه های سرمایه گذاری و پیمانکاری در حوزه های عمرانی، ساختمانی، املاک و ارائه خدمات حمل و نقل و بازرسی کالا و خدمات خلاصه کرد.
سهام شرکت سرمایه گذاری سیمان تامین
سهام این شرکت در سال 1399 در بورس اوراق بهادار تهران عرضه شد و در حال حاضر با ارزش بازار بیش از 10 هزار میلیارد تومان، به عنوان بزرگترین شرکت گروه سیمان، آهک و گچ در حال فعالیت است. خرید و فروش سهام این شرکت با نماد «سیتا» در بازار دوم بورس اوراق بهادار تهران در حال انجام است. شرکت سرمایه گذاری سیمان تامین، یکی از زیر مجموعه های شرکت سرمایه گذاری تامین اجتماعی (شستا) است و این شرکت با در اختیار داشتن بیش از 71 درصد سهام سرمایه گذاری سیمان تامین خود را به عنوان سهامدار اصلی معرفی کرده است.
مشکلات صنعت سیمان در ایران
صنعت سیمان ایران به علت بالا بودن تولید و کم بودن مصارف و صادرات، مازاد تولید دارد و این نکته به این معناست که توسعه این صنعت در ایران یکپارچه و درست انجام نشده است. مهم‌ترین معضل صنعت سیمان کشور قیمت گذاری دستوری و انتقال سود اصلی تولید از جیب تولیدکنندگان به جیب دلالان این صنعت است که این عامل خود موجب مستهلک شدن تجهیزات و امکانات کارخانجات اصلی تولید سیمان می‌شود و لازم به ذکر است که در ماه های اخیر و با ورود سیمان به بورس کالا، تا حدودی این مشکل حل شده است.
علاوه بر آن با توجه به دوران رکودی که هر چند سال یکبار گریبان‌گیر مسکن در ایران می‌شود و عدم استمرار در اجرای برنامه‌های زیر ساختی کشور، تقاضا در بخش بازار داخلی مدام در حال نوسان است. رقیب اصلی ایران در صادرات سیمان کشور ترکیه است و لازم به ذکر است که در صورت عدم سرمایه‌گذاری در توسعه و تولید سیمان های جدید و همچنین دخالت دولت در نظام قیمت گذاری سیمان، مشکلات این صنعت روز به روز بیشتر خواهد شد.
مشکلات بین المللی صنعت سیمان
- سنگینی مواد اولیه و کالای تولیدی و مشکلات حمل و نقل؛ این مشکل باعث می‌شود امکان صادرات محصول به مناطق دوردست ممکن نباشد یا هزینه‌ی حمل و نقل صادرات زیاد شود و صرفه اقتصادی نداشته باشد.
- تولید گازهای گلخانه ای و محدودیت های زیست محیطی؛ حدود 4 درصد از گازهای گلخانه‌ای تولیدی در دنیا مربوط به صنعت سیمان در جهان است. براساس معاهده‌ی زیست محیطی پاریس، در آینده باید تولیدات سیمان در جهان نصف تولیدات حال حاضر باشد.
- رواج خانه‌های پیش ساخته در دنیا که موجب کاهش ۷۵% مصرف سیمان در این قسمت می‌شود.
- پیشرفت تکنولوژی در ساخت خانه‌های پیش ساخته و تولید بتن‌های سبک و نوین در آزمایشگاه‌ها، می‌تواند آینده‌ی این صنعت را دستخوش تغییرات عمیقی کند.
عوامل تاثیر گذار بر سودآوری شرکت های فعال در گروه سیمان، آهک و گچ
صنعت سیمان در ایران همواره با فراز و نشیب های بسیاری زیادی همراه بوده است و با توجه به قدمت بالای آن، عوامل متعددی در سالیان و دهه های گذاشته بر روند سودسازی و عملکرد شرکت های فعال در این صنعت تاثیر گذاشته است که در ادامه به برخی از این عوامل اشاره می کنیم.
رکود و رونق در ساخت مسکن
با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از سیمان تولید شده در ایران در ساخت مسکن مصرف می شود، دوره های رونق و یا رکود در ساخت و ساز مسکن می تواند تاثیرات قابل توجهی بر روند سودسازی شرکت های فعال در این گروه داشته باشد. به عنوان مثال رکود ایجاد شده در ساخت مسکن در سال 95، این صنعت را نیز با کاهش میزان فروش مواجه کرد و یا در طرف مقابل و در سال های فعالیت دولت نهم و دهم در ایران که موضوع ساخت مسکن مهر شکل گرفته بود، مصرف سیمان در ایران به شکل قابل توجهی افزایش یافت و بسیاری از کارخانه های تولید سیمان سودهای چشم گیری را شناسایی کردند.
صادرات سیمان
سیمان تولید شده در ایران علاوه بر تامین مصرف داخلی، قابلیت صادرات نیز دارد و برخی از شرکت های فعال در این صنعت به کشورهای همسایه مانند: افغانستان، عراق، آذربایجان و...سیمان صادر می کنند و با توجه به اینکه ایران به عنوان بزرگترین تولید کننده سیمان در خاورمیانه شناخته می شود، استفاده از بازارهای بین المللی می تواند بر عملکرد و روند سودسازی این شرکت ها اثر گذار باشد. به عنوان مثال کشور سوریه برای بازسازی خرابی های ناشی از جنگ داخلی، به میزان گسترده ای به سیمان احتیاج دارد و ایران می تواند برای تامین نیاز این کشور اقدامات لازم را انجام دهد.
هزینه های حمل و نقل
یکی از پارامترهای تاثیر گذار بر سود شرکت های سیمانی، هزینه حمل و نقل این محصول است و معمولا فروش سیمان به مناطق بسیار دور صرفه اقتصادی ندارد و حاشیه سود کارخانه ها را کاهش می دهد. لازم به ذکر است که با توجه به پراکندگی کارخانه های سیمان در ایران و همچنین وجود فرصت های صادراتی به کشورهای همسایه، شرکت هایی که در نواحی مرزی قرار دارند، هزینه های حمل و نقل کمتری را نسبت به سایر شرکت ها متحمل می شوند و قطعا حاشیه سود آن ها نیز بیشتر است.
انرژی
یکی از چالش های صنایع فعال در ایران موضوع انرژی است و گروه سیمان، آهک و گچ از این چالش مستثنی نیست و همواره ریسک انرژی بر عملکرد و چشم انداز سودآوری صنایع سیمانی اثرگذار بوده است. از دو دیدگاه می توان به تاثیر موضوع انرژی بر شرکت های سیمانی نگاه کرد:
اول اینکه قیمت فروش انرژی (گاز، برق و...) به صنایع، همواره در ابهام است و نوع قیمت گذاری آن ها محاسبات شرکت های فعال در گروه سیمان، آهک و گچ را با اختلال روبرو می کند.
دوم اینکه به دلیل عدم سرمایه گذاری مناسب در نیروگاه های تولید برق و یا بی توجهی به زیرساخت های استخراج و شبکه انتقال گاز، همواره شبکه مصرف برق و گاز با قطعی همراه بوده است و در تابستان به دلیل کسری تولید برق در ایران، برق صنایع قطع می شود و در فصل زمستان، گاز صنایع با قطعی روبرو می شود. بنابراین در سال های اخیر ریسک انرژی نیز به سایر ریسک های صنعت سیمان اضافه شده است.
قیمت گذاری در صنعت سیمان و ورود به بورس کالا
گروه سیمان، آهک و گچ از جمله بخش هایی است که در سال های اخیر به واسطه قیمت گذاری دستوری دچار آسیب های فراوان شده و این مداخله در قیمت همواره سودآوری این صنعت را تحت تاثیر قرار داده است. تجربه ها نشان داده است که این قیمت گذاری دستوری هیچ مزیتی برای مردم ندارد و اجرای قوانین مرتبط با قیمت گذاری دستوری در صنعت سیمان فقط به نغع دلالان خواهد بود و زمینه به هم ریختگی نظم بازار را فراهم می‌کند؛ به همین دلیل برای شفافیت و متعادل شدن عرضه و تقاضا پیشنهاد عرضه سیمان در بورس کالا مطرح شد و در چند ماه اخیر این محصول از نرخ گذاری دستوری خارج شد و معاملات آن در بورس کالا شکل گرفت و در حال حاضر بسیاری از شرکت های فعال در گروه سیمان، آهک و گچ محصولات خود را در بورس کالا عرضه می کنند.
جمع بندی
گروه سیمان، آهک و گچ به عنوان یکی از قدیمی ترین گروه های بازار سرمایه، همواره فرصت های جذابی را برای سرمایه گذاری خلق کرده است. اما در سالیان اخیر به علت قیمت گذاری دستوری، حاشیه سود این صنعت کاهش یافت و در حال حاضر با عرضه سیمان در بورس کالا، روند سودآوری شرکت های این گروه در حال بهبود است. همچنین به شرط تحقق افزایش ساخت و ساز مسکن به واسطه طرح مسکن حمایتی در ایران، سودآوری کارخانه های تولید سیمان می تواند افزایش پیدا کند. بنابراین سرمایه گذارانی که افق سرمایه گذاری آن ها بلند مدت است و به دنبال خرید سهام جذاب برای سالیان آینده هستند، گروه سیمان، آهک و گچ می تواند مناسب باشد.