بورس ایران، بازاری یک طرفه است؛ به این معنا که سرمایه گذاران فقط با افزایش قیمت سهام می توانند سود کسب کنند و در روندهای نزولی، همه افراد متضرر می شوند. اما باید خاطر نشان کنیم که در برخی از بازارهای مالی، علاوه بر زمان هایی که بازار صعودی است، در بازارهای نزولی نیز می توان سود کسب کرد؛ که اصطلاحا این بازارها را 2 طرفه می نامند. در واقع فعالان این بازارها با استفاده از روش فروش استقراضی می توانند در روندهای کاهشی نیز سودهای خوبی بدست بیاورند. اگرچه در بورس ایران فروش استقراضی وجود ندارد، اما یادگیری نکات مربوط به آن خالی از لطف نیست. در ادامه مقاله به بررسی جزییات فروش استقراضی می پردازیم؛ بنابراین، اگر شما نیز در خصوص این موضوع کنجکاو هستید، توصیه می کنیم تا پایان مقاله با ما همراه باشید.

درک مبانی وام و استقراض

دارایی های مختلفی ممکن است به عنوان وثیقه از جمله حساب های دریافتنی، موجودی کالا و تجهیزات مورد استفاده قرار گیرند. اگر شرکتی برای وام گرفتن به یک وام دهنده مراجعه کند، وام دهنده نقاط قوت و ضعف شرکت وام گیرنده را ارزیابی خواهد کرد و براساس اعتبارسنجی که انجام داده است، مبلغ وام را تعیین خواهد کرد. در واقع، مبنای استقراض، مبلغ پولی است که وام دهنده می خواهد بر اساس ارزش وثیقه ای که شرکت ارائه می دهد، به او وام دهد. بنابراین، به طور کلی، یک شخص حقیقی و حقوقی زمانیکه نیازمند پول است، با استقراض از افراد و یا شرکت های وام دهنده، مبلغ مورد نیاز خود را تامین مالی می کند.

فروش استقراضی چیست؟

تا اینجای کار با مبانی استقراض آشنا شدید؛ بد نیست که بدانید روند بازار سهام به گونه ای طی می شود که معمولا یک سرمایه گذار، سهام یا دارایی مالی دیگری را می خرد و با گذشت زمان، وقتیکه قیمت آن افزایش یافت، آن را می فروشد و از این طریق سود بدست می آورد. اما راه دیگری هم وجود دارد که می شود هنگام اُفت شاخص های بازار از آن استفاده کرد؛ اینکه بیاییم و از سقوط ارزش یک سهام به سود دست پیدا کنیم و برای رسیدن به سوددهی باید از یک ابزاری که به این منظور به کار می رود، استفاده شود، که به آن فروش استقراضی (Short selling) می گویند.

نکته: توجه داشته باشید که فروش استقراضی که به عنوان یک ابزار برای سود کردن در روندهای نزولی شناخته می شود، در بازار بورس ایران وجود ندارد و در این بازار فقط از طریق خرید و نگهداری سهام در روندهای صعودی می توان سود کرد. البته توجه داشته باشید که در سال های اخیر در بازار سرمایه ایران، ابزارهای مختلفی مانند اختیار فروش، بازار آتی و... به وجود آمده اند، که با استفاده از آن ها می توان در روندهای نزولی نیز فعالیت های موثری را انجام داد؛ اما فروش استقراضی به معنای خاص آن که مفهوم قرض گرفتن سهام و فروختن آن در روندهای نزولی است، در این بازار وجود ندارد.

فروش استقراضی چگونه انجام می شود؟

فروش استقراضی یک معامله پر خطر است و ریسک های خاص خود را دارد. اما سوالی که پیش می آید این است که چرا به آن معامله پر خطر می گویند؟ چونکه این معامله دقیقا خلاف جهت بازار عمل می کند و به یک زماندهی دقیق و حرفه ای احتیاج دارد. سوال بعدی که پیش می آید، این است که به چه صورت می توانیم از این ابزار استفاده کنیم؟ در واقع برای استفاده از این ابزار در وهله اول باید با تقریب بالایی، سقوط ارزش سهام در آینده را حدس بزنید و پیش بینی کنید که در روزها و یا ماه های آینده، قیمت سهام مدنظر شما کاهش پیدا خواهد کرد.

از افت قیمت سهام مطمئن شوید

باید مطمئن باشید که قیمت سهامی که قصد فروش استقراضی آن را دارید، در آینده با افت روبرو خواهد شد و در دام ضرر می افتد. اما خب از آنجایی که به دلیل تورم، قیمت سهام معمولا کمال گراست و رو به بالا گرایش دارد و در طول زمان افزایش پیدا می کند، برای فروش استقراضی می بایست زمان بندی دقیق بازار را در دست داشته باشید و قطعا همین موضوع کمی دشوار است.

برای روشن شدن موضوع تصور کنید که عملکرد یک شرکت را بررسی کرده اید و نهایتا به این نتیجه رسیده اید که فروش محصولات یا خدمات این شرکت با مشکلاتی مواجه است. داستان زمانی جالب می شود که شما قصد داشته باشید برای مثال چند سهم از این شرکت را به صورت استقراضی بفروشید؛ در این پروسه، کارگزار شما شروع به قرض گرفتن آن چند سهم از صاحب آن می کند، یا اگر خود کارگزار سهمی داشته باشد، به شما قرض می دهد و کارمزد را که دریافت کرد، سهام را در اختیار شما قرار خواهد داد.

تکلیف سهام استقراضی چه می شود؟ به سهامدار اصلی باز می گردد؟

پاسخ این سوال را واحد کارگزاری می دهد که مسئول این دسته از سوال ها است؛ کارگزار این اطمینان را به صاحب اصلی سهام می دهد که در آینده نه چندان دور سهام او را پس خواهد داد.

شخص قرض گیرنده چه کاری انجام می دهد؟

شما بلافاصله بعد از قرض گرفتن سهام باید آن را به قیمت فعلی بازار به فروش برسانید. اگر تحلیل شما درست عمل کند و در آینده با سقوط سهام روبرو شوید، می توانید دوباره آن سهام را وقتیکه قیمت آن کاهش یافت، بخرید و سهام قرضی را به کارگزار خود تحویل دهید.

به عنوان مثال، شما به عنوان یک سرمایه گذار، سهام یکی از شرکت ها را در قیمت 1000 تومان از کارگزار خود قرض گرفته اید و با تحلیلی که در ذهن خود دارید، آینده این سهام را کاهشی پیش بینی می کنید. بنابراین، بلافاصله پس از اینکه سهام قرضی خود را در اختیار گرفتید، باید آن را بفروشید. حال فرض می کنیم که تحلیل شما درست بوده است و در 3 ماه آینده، قیمت سهام به 700 تومان می رسد؛ بنابراین، شما همان تعداد سهامی را که از کارگزار خود قرض گرفته اید، می توانید در قیمت 700 تومان خریداری کنید و چونکه سهام در اختیار خود را در قیمت 1000 تومان فروخته اید، به ازای هر سهم، مبلغ 300 تومان سود خواهید کرد.

در دیدگاه دوم، تحلیل شما به درستی عمل نمی کند و بازار روند صعودی در 3 ماه آینده به خود می گیرد و قیمت هر سهم این شرکت به 1400 تومان می رسد؛ بنابراین، شما نه تنها سود نکرده اید، بلکه باید سهامی که قرض گرفته اید را نیز با افزایش قیمت 40 درصدی خریداری کنید و به کارگزار تحویل دهید.

جمع بندی

فروش استقراضی یکی از انواع معاملات در بازارهای 2 طرفه است و برای بازارهایی با روند نزولی کاربرد دارد. در واقع، شخص سرمایه گذار، با قرض گرفتن سهام از کارگزار، بلافاصله آن را می فروشد و براساس تحلیلی که دارد، در روزها و یا ماه های آینده همان تعداد سهام را با قیمت پایین تر می خرد و به کارگزار تحویل می دهد و از مابه التفاوت قیمت آن، سود خود را شناسایی می کند. لازم به ذکر است که با وجود استفاده از ابزارهایی مانند اختیار فروش و... فروش استقراضی به معنای خاص آن در بازار بورس ایران وجود ندارد و در این بازار فقط از طریق بالا رفتن قیمت سهام شرکت ها در روندهای صعودی و خرید و نگهداری آن ها می توان سود کرد.