سرمایه‌گذاران و معامله‌گران برای مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری های خود همواره به‌دنبال یک راه مناسب هستند که برای این کار به ابزارهای مختلفی نیز نیاز دارند. ارزش مفهومی یا Notional Value از جمله این ابزارها هستند که با قراردادهای آتی سر و کار دارد و مربوط به بازار مشتقه می باشند. در این مقاله قصد داریم به بررسی Notional Value، نحوه ی محاسبه آن و همچنین مقایسه ارزش مفهومی با ارزش بازار بپردازیم.

ارزش مفهومی یا Notional Value چیست؟

ارزش مفهومی در زمان ارزش گذاری کردن دارایی‌های معامله‌شده در قراردادهای مشتقه مورد استفاده قرار می گیرد. به‌عبارت دیگر، Notional Value به افراد این اطلاعات را می‌دهد که در پوزیشن‌های مربوط به ابزارهای مشتقه، چه‌ مقدار سرمایه کنترل می‌شود. در بازارهای مالی نیز از جمله فیوچرز یا آتی، قراردادهای آپشن یا اختیار و همچنین بازار ارزهای دیجیتال از Notional Value استفاده می‌شود. در قراردادهای مشتقه به‌ دلیل وجود لوریج، ارزش مفهومی از ارزش بازار (Market Value) بیشتر می باشد. لوریج این اجازه را به معامله‌گران می‌دهد که با مقدار کمی از سرمایه خود، بتوانند معامله‌های بزرگ‌تری را انجام دهند. Notional Value به ارزش کل پوزیشن مربوط می‌شود، در حالی که ارزش بازار متفاوت است. با تقسیم Notional Value بر ارزش بازار می توان مقدار لوریج استفاده‌ شده را به‌دست آورد.

لوریج = ارزش مفهومی / ارزش بازار

در صورتی که فردی ‌بخواهد اقدام به خرید دارایی با ارزش مفهومی ۱۵۰ هزار دلار و ارزش بازار ۱۰ هزار دلار کند، از یک لوریج به اندازه ۱۵ می تواند استفاده کند. در واقع او قادر است با لوریج محاسبه‌ شده و سرمایه به ‌مراتب کمتر، وارد پوزیشن خرید یا فروش شود.

تفاوت ارزش مفهومی با ارزش بازار

هم ارزش مفهومی و هم ارزش بازار درباره ارزش دارایی ها اطلاعاتی را به افراد ارائه می دهند. Notional Value همانطور که گفته شد، در رابطه با میزان ارزش کل دارایی که کنترل آن توسط قراردادهای مشتقه صورت می گیرد، اطلاعاتی را به افراد ارائه می دهد. در حالی که ارزش بازار، اشاره به قیمت لحظه ای یک دارایی دارد. همچنین ممکن است گاهی ارزش بازار، به Market Capitalization (مارکت کپ) یک سهم یا یک دارایی نیز اطلاق می شود. روش به دست آمدن این مولفه عبارت است از ضرب تعداد سهام یا دارایی در قیمت لحظه‌ای آن.

ارزش بازار می‌تواند نوسان‌های شدیدی را در دوره‌های مختلف و با توجه به سیکل‌های تجاری تجربه کند. به ‌طور قطعی می توان گفت ارزش بازار در بازارهای صعودی و گاوی افزایش و در طول بازارهای نزولی و خرسی کاهش می‌ یابد.

نحوه محاسبه ارزش مفهومی

به طور کلی به دو مولفه برای محاسبه Notional Value نیاز است. این دو مولفه شامل Contract Size (اندازه قرارداد) و Current Spot Price (قیمت اسپات و لحظه‌ای دارایی مورد نظر) می باشد.

به تعداد واحدهای معامله شده در یک قرارداد آتی، اندازه قرارداد گفته می‌شود. این واحد می تواند Weight (وزن)، Volume (حجم) و یا هر معیار اندازه‌گیری مالی (Financial Measurment) باشد. با ضرب کردن اندازه قرارداد در قیمت اسپات می توان ارزش مفهومی را اندازه‌گیری کرد.

ارزش مفهومی (Notional Value) = اندازه قرارداد (Contract Size) × قیمت اسپات (Current Spot Price)

برای مثال اگر یک قرارداد فیوچرز نفت خام، شامل ۱۰۰۰ بشکه با‌شد، در صورتی که 50 دلار، قیمت بازار هر بشکه باشد، Notional Value یک قرارداد آتی نفت خام ۵۰ هزار دلار می‌شود.

کاربرد ارزش مفهومی

از Notional Value برای تعیین مارجین معاملات و همچنین مدیریت ریسک معاملات استفاده می شود. در ادامه به بررسی جامع و کامل این دو کاربرد می پردازیم.

1- تعیین مارجین معاملات با استفاده از ارزش مفهومی

تعیین مارجین معاملات یکی از کاربردهای Notional Value می باشد. برای نمونه در صورتی که مارجین پوزیشن نفت خام ۵% باشد، به حداقل ۲۵۰۰ دلار برای ورود به پوزیشن نفت خام نیاز است. در این مثال مقدار مارجین مورد نظر را از طریق ضرب مقدار مارجین یعنی 5 درصد، در ارزش مفهومی که آن را در بخش قبل محاسبه کردیم (۵۰ هزار دلار)، به دست آمده است.

2- استفاده از ارزش مفهومی در مدیریت ریسک معاملات

مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری یکی دیگر از کاربردهای Notional Value است. سرمایه‌گذاران معمولا از استراتژی به ‌نام Hedge (هج) استفاده می کنند تا بتوانند ضمن رو به رو شدن با ریسک‌ های موجود مانند تغییر روند قیمتی، سرمایه خود را نیز حفظ کنند. باز کردن پوزیشن‌های معکوس، یکی از اصول هج کردن است.

با این مثال می توان کاربرد Notional Value را در مدیریت ریسک و هج کردن به طور کامل تری توضیح داد. اگر در مثالی که از ابتدای مقاله به آن اشاره شده، فردی اقدام به سرمایه گذاری یک میلیون دلاری در قرارداد فیوچرز نفت کند، این فرد برای مصون نگه داشتن سرمایه خود در برابر ریزش قیمت، باید در جهت عکس قرار داد خود که یک قرارداد خرید می باشد، اقدام به‌ فروش قرارداد کند. حال سوالی که مطرح می شود این است که چه مقدار باید این کار را انجام دهد؟

نسبت هج = ارزش مورد معامله / ارزش مفهومی

این فرد می تواند با تقسیم ارزش معامله خود بر ارزش مفهومی قرارداد، اصطلاحا نسبت هج را برای سرمایه خود به‌دست بیاورد. طبق این مثال Notional Value قرارداد برابر با ۵۰ هزار دلار است؛ از این رو نسبت یا نرخ هج ۲۰ می‌باشد. فرد سرمایه‌گذار باید برای این که سرمایه‌گذاری‌اش با ضرر روبه‌رو نشود، اقدام به فروش 20 قرارد آتی برای هج کردن سرمایه خود کند.

ارزش مفهومی در بازار ارزهای دیجیتال

در بازار ارزهای دیجیتال نیز مفاهیمی مانند قراردادهای مشتقه و آتی وجود دارد، از این رو Notional Value نیز به همان مفهوم می باشد. برای درک بهتر این موضوع، از نحوه محاسبه ارزش مفهومی در صرافی بایننس استفاده می‌کنیم. در صرافی بایننس هر قرارداد فیوچرز بیت کوین، ۱۰۰ دلار است ( که برای آلت کوین‌ها ۱۰ دلار می باشد). برخلاف قراردادهای دائمی یا پرپچوال، این قراردادها باید در یک زمان معین شده تسویه شوند، در واقع می توان گفت هر قرارداد فیوچرز دارای یک تاریخ سررسید می باشد که در تاریخ مشخص، دو طرف معامله باید به تعهدات خود عمل کنند.

برای محاسبه Notional Value قراردادهای فیوچرز، بایننس ابتدا تعداد قراردادها را ضرب در ارزش آن‌ها (۱۰۰ دلار) و سپس تقسیم بر قیمت بازار می‌کند. یعنی در صورتی که فردی دارای ۱۰ قرارداد خرید استقراضی (Long) باشد، در حالی که قیمت لحظه‌ای بیت کوین ۲۰ هزار دلار است، Notional Value قرارداد بیت کوین ۰.۰۵ دلار می باشد.