پروتکل لیدو (Lido) از جمله پروتکل هایی است که منتظر رویداد مرج اتریوم (که در 15 سپتامبر 2022 به وقوع پیوست) بود. این پروتکل فعالیت خود را با هدف استیک یا سپرده‌ گذاری اتریوم ۲ آغاز کرده است. همه کاربران قادر به تامین هزینه حداقل ۳۲ اتر (ETH) نمی باشند، بنابراین پروتکل لیدو به کاربران این امکان را می دهد که با استفاده از توکن Staked Ether یا stETH بتوانند با هر مبلغی مشارکت خود را در استیکینگ آغاز کنند. رابطه شبکه اتریوم با پروتکل لیدو از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، به همین دلیل در این مقاله قصد داریم ضمن بررسی چگونگی رویداد مرج، تاثیر مرج اتریوم بر پروتکل لیدو و توکن stETH را نیز تحلیل و بررسی کنیم.

مرج (Merge) اتریوم چیست؟

پیش از شروع بررسی تاثیر مرج اتریوم بر پروتکل لیدو، در این جا یک توضیح کلی از مرج اتریوم را برای درک بهتر موضوع ارائه می دهیم. شبکه اتریوم شامل دو لایه اجماع و اجرا می باشد که البته برای کاربران عادی درک این موضوع شاید خیلی قابل فهم و آسان نباشد. ارتباط این دو لایه از نظر فنی به قدری پیوسته‌ است که می توان این دو لایه را به عنوان یک لایه در نظر گرفت. در نسخه فعلی اتریوم برای استخراج این توکن، از مکانیسم اجماع گواه اثبات کار (Proof of work) استفاده می شود. در مکانیسم لایه اجماع، نودها برای انتخاب زنجیره رسمی از طریق این مکانیسم به توافق می ‌رسند. از طریق مکانیسم لایه اجرا نیز نودها می توانند اقداماتی از جمله انتشار تراکنش‌ها، اجرای عملیات EVM (ماشین مجازی اتریوم) و همچنین مدیریت داده‌های تاریخی و داده‌های وضعیت را انجام ‌دهند.

اغلب افراد تصور می کنند که شبکه اتریوم بعد از راه‌اندازی Ethereum Beacon Chain در سال 2020، فعالیت خود را از طریق دو بلاک چین مستقل یعنی شبکه اثبات سهام (PoS) و زنجیره اثبات کار اتریوم (PoW) آغاز کرده است. در حالی که مکانیسم اثبات کار اتریوم پس از اجرای Merge، به اثبات سهام متصل شده و در واقع می توان گفت که مکانیسم اثبات کار جای خود را به اثبات سهام داده است. پس از اجرای Merge، اتریوم دومی ایجاد نشد و اصطلاح «اتریوم ۲.۰» یا ۲ ETH مربوط به ایجاد نوع دیگری از اتریوم نیست، بلکه صرفا به مجموعه‌ای از پیشرفت‌های پروتکل اتریوم از قبیل معرفی PoS اشاره دارد. بیکن چین از نظر فنی یک بلاک چین مستقل محسوب می شود اما نمی توان به عنوان یک اتریوم جدید آن را معرفی کرد. بیکن چین به عنوان یک مکانیسم اجماع جدید می تواند تمام محتوای اتریوم، یعنی لایه اجرا را در خود جای دهد. حال که توضیح کاملی از مرج اتریوم ارائه شد می توان درک بهتری از تاثیر مرج اتریوم بر پروتکل لیدو داشت.

تاثیر مرج اتریوم بر پروتکل لیدو چیست؟

همانطور که گفته شد، بعد از اجرای مرج اتریوم، برای کاربران فضایی ایجاد شد تا بتوانند در استیکینگ شبکه اتریوم، فارغ از ریسک‌های عملیاتی یا فنی و بدون هزینه‌های مربوط به ریسک‌های مالی، مشارکت موثری داشته باشند. همچنین کاربران می ‌توانند در میان پروتکل‌های فعال‌ کننده و یا اپراتورهای ارائه ‌دهنده این سرویس، پاداش‌های استیکینگ را به اشتراک بگذارند. پروتکل لیدو در اواخر سال 2020 قصد انجام این کار را داشت. سپس این پروتکل یکی از اولین توکن‌های لیکویید استیکینگ اتریوم را با نام توکن stETH (اتر استیک ‌شده) ایجاد کرد. کاربران می توانند به وسیله توکن StETH در تامین امنیت شبکه PoS اتریوم، از طریق واریز مقدار دلخواه ETH مشارکت کنند و سهمی نیز در پاداش‌های مربوط به ولیدیتورها داشته باشند. با استیک حداقل ۳۲ اتر، می توان به عنوان یک استیکر انفرادی (Solo Staker) مشارکت کرد. stETH (اتر استیک‌ شده) این امکان را به کاربران می دهد که این توکن را تا پیش از مرج بتوانند برداشت کنند و در امور مالی غیر متمرکز (DeFi) نیز از آن استفاده کنند.

بعد از مرج برای stETH (اتر استیک ‌شده) چه اتفاقی می‌افتد؟

در رابطه با تاثیر مرج اتریوم بر پروتکل لیدو، ممکن است این سوال برای افراد پیش بیاید که بعد از اجرای مرج، باز هم لیدو وجود خواهد داشت یا خیر و یا این که آیا احتمال دارد که ارزش خود را از دست بدهد؟ در واقع می توان گفت پس از مرج، برای stETH هیچ اتفاقی نیفتاد و حتی عملکرد آن تغییری نکرد. بعد از مرج اتریوم، توکن stETH برای موارد مختلفی از جمله نقدینگی، سپرده ‌گذاری (استیک)، ترکیب ‌پذیری، پاداش‌های استیکینگ و همچنین Unstake (خارج کردن توکن‌ها از حالت استیک) به کار گرفته شود. این تغییرات ایجاد شده در شبکه اتریوم، افزایش پاداش ولیدیتورها در قالب کارمزدهای اولویت ‌دار و همچنین پاداش‌های احتمالی MEV را به دنبال داشت. همانطور که پاداش‌های استکینگ در حال حاضر متعلق به هولدرهای stETH می باشد، بعد از مرج هم پاداش‌های جدید به آن‌ها تعلق گرفت.

1- ادامه فعالیت stETH پس از مرج اتریوم

توکن stETH پس از انجام مرج اتریوم، فعالیت خود را همانند سابق و با عملکردی مشابه ادامه داد. توکن stETH، در حال حاضر برای وثیقه، ترکیب ‌پذیری، نقدینگی و همچنین پاداش استیکینگ کاربران پروتکل مورد استفاده قرار می گیرد. بعد از مرج اتریوم، باز هم stETH ارزشمند ماند، زیرا امکان ایجاد استراتژی‌های سفارشی‌ سازی را فراهم کرد و به طور کامل در کل اکوسیستم با DeFi یکپارچه ‌سازی شده است. این توکن علاوه بر این که عملکرد خود را بدون هیچ گونه تغییری تدوام داد، توانست در اثر انتقال گواه اثبات کار به گواه اثبات سهام، مزیت‌های دیگری را نیز به دنبال داشته باشد.

2- کاربران در زمان مرج اتریوم نمی توانند اتر را Unstake کنند.

کاربران فقط بعد از هاردفورک انجام شده پس از مرج، می توانند stETH را برداشت کنند. کاربران تا آن زمان می‌توانند توکن stETH را از طریق صرافی‌های غیر متمرکز از جمله صرافی یونی سواپ (Uniswap) و صرافی کرو (Curve)، با توکن ETH و یا توکن‌های دیگر سواپ کنند.

3- اثر مثبت روی APR اتر استیک ‌شده و همچنین افزایش پاداش ولیدیتورها

پروتکل لیدو موفق به تکمیل ارتقایی شد که برای مرج اتریوم به طور خاص طراحی شده‌ بود. اپراتورهای نود لیدو، در تست نت مرج با پیروی از دستور العمل‌ها و قوانین کانفیگ نود شرکت کردند. نودها بر اساس گزارشات ولیدیتورها، به درستی کانفیگ شده‌اند. ولیدیتورها بعد از انتقال مکانیسم شبکه اتریوم به PoS به عنوان پیشنهاد ‌دهندگان بلاک (لایه اجرا) فعالیت خواهند کرد. بنابراین پاداش خود را از طریق Priority Fees (کارمزدهای اولویت ‌دار) و همچنین Maximal Extractable Value (ارزش قابل ‌استخراج ماکسیمال) دریافت می‌کنند. در لایه اجرا (Execution Layer) این پاداش‌ها مستقیما قابل دسترس هستند و پروتکل لیدو آنها را استیک می کند. به این ترتیب افزایش پاداش‌ کاربران stETH رخ می دهد. پروتکل لیدو قبلا در مینت اتریوم نیز این مکانیسم را اجرا کرده است. بعد از مرج اتریوم و پس از این که کارمزدهای اولویت ‌دار دریافت شوند، به کاربران پاداش‌های اضافه ‌شده در مکانیسم جدید ارائه می شود. 

پروتکل لیدو چه برنامه هایی را برای تقسیم پاداش‌های MEV دارد؟

پروتکل لیدو برای مشخص شدن خط مشی اهداف زیر، فرآیندی آزاد و شفاف را در پیش گرفته ‌است. این اهداف شامل:

1- تعیین زمان و نحوه استخراج MEV و دریافت پاداش‌ها

2- اطمینان از تطابق رویکرد تایید ‌شده دائو با اپراتورهای نود

3- تقسیم پاداش‌های MEV با استیکرها

4- همانند کارمزدهای اولویت‌دار، پاداش‌های MEV هم پاداش‌های کاربران stETH را افزایش می دهند.

چه تغییراتی بعد از مرج اتریوم اتفاق افتاده است؟

1- برداشت و باز خرید

از دیگر موارد تاثیر مرج اتریوم بر پروتکل لیدو می توان به برداشت و باز خرید اشاره کرد. همان طور که گفته شد، کاربران اجازه Unstake اترهای خود را تا پیش از اجرای کامل مرج اتریوم نداشتند اما توکن‌های stETH پس از فعال شدن برداشت‌ها در هارد فورک بعد از اجرای مرج اتریوم، یکی از مزیت‌های اولیه خود را از دست دادند. پس از رویداد مرج اتریوم و با آزاد سازی رمز ارزهای ETH و امکان برداشت آنها، stETH غیر قابل باز خرید شدند. به همین دلیل احتمال دارد که استیکرها با تاخیرهای طولانی در هنگام برداشت رمز ارزهای ETH از بیکن چین مواجه شوند. ولیدیتورهایی که از زنجیره خارج می‌شوند نیز همانند ولیدیتورهایی که وارد بیکن چین می‌شوند، در یک صف قرار می‌گیرند که برای برداشت دارایی‌های توسط یک ولیدیتور به عنوان یک شرط لازم و ضروری محسوب می شود. برای جلوگیری از تصاحب یا خارج کردن بخشی از مجموعه ولیدیتور توسط شرکت‌ کننده‌ های مخرب، صف خروج ایجاد شده است.

طبق یک سناریوی واقع‌ بینانه و فرضی به طور همزمان ده‌ها هزار اعتبارسنج خارج می‌شوند. ایجاد صف سبب افزایش زمان خروج به چند هفته و یا چند ماه می شود. مطمئنا برداشت‌های جزئی می تواند کمک زیادی به کاهش تعداد ولیدیتورهایی کنند که باید خارج شوند، اما این احتمال وجود دارد که به دلایل مختلف بعضی استیکرها مخصوصا استیکرهای اولیه بخواهند دارایی‌های خود را به طور کامل برداشت کنند. از این رو سریع‌ ترین راه برای خروج و یا ورود از شبکه، استفاده از اتر استیک ‌شده (از طریق نقدینگی در بازارهای ثانویه) می باشد اما هزینه کاربران برای انجام این کار اندکی افزایش می ‌یابد. در صورتی که استیکرها برای خارج کردن اتر استیک ‌شده از حالت استیک عجله ای نداشته باشند، می‌توانند تا پایان دوره برداشت برای انجام این کار صبر کنند. در چنین شرایطی می‌توانند سودهایی را از طریق فرصت آربیتراژ قیمت توکن stETH در بازارهای اولیه و ثانویه کسب کنند.

2- بازده استیکرها

افزایش پاداش دریافتی توسط استیکرهای stETH، یکی دیگر از مزایای مرج اتریوم در بازه کوتاه‌ مدت تا میان مدت می باشد. به دلیل اجرای مکانیسم های کارمزدهای اولویت‌دار، ترکیب پاداش‌های استکینگ بعد از فعال شدن برداشت‌ها و در نهایت مکانیسم پاداش‌های MEV، افزایش پاداش استیکرها صورت می گیرد. نکته مهم دیگر این است که پاداش استیکینگ همه استیکرها پس از افزایش تعداد ولیدیتورهای اتریوم، با کاهش روبرو می شود. در نتیجه، احتمال کاهش پاداش‌های دریافتی همه ولیدیتور‌ها وجود دارد. در واقع به دلیل این که پس از مرج، قابلیت‌های جدیدی مانند پاداش‌های EVM و کارمزدهای اولویت‌دار اضافه شده است، به تعداد ولیدیتورهایی که قصد پیوستن به شبکه را دارند نیز افزوده شده است. نوسان مجموع پاداش‌ استیکرها، تا زمان ایجاد تعادل جدید در شبکه، دور از انتظار نمی باشد. بر اساس ارزیابی‌ها و با توجه به میزان فعالیت شبکه، نرخ درصد سود سالانه stETH، احتمالا از ۳/۹٪ به ۵٪ تا ۸/۲٪ افزایش پیدا خواهد کرد. به طور کلی می توان گفت یکی دیگر از موارد تاثیر مرج اتریوم بر پروتکل لیدو، بازده استیکرها بوده است.

3- کارمزدهای اولویت ‌دار (Priority Fees)

از دیگر موارد تاثیر مرج اتریوم بر پروتکل لیدو می توان به کارمزد های اولویت دار اشاره کرد. ولیدیتورهای مکانیسم PoS شبکه اتریوم، در قالب کارمزد‌های اولویت ‌دار، پاداش‌های خود را دریافت می‌ کنند. طبق مکانیسم EIP-1559، بعد از سوختن گس مورد نیاز برای تراکنش، کارمزدهای اولویت ‌دار در شبکه باقی ‌می‌ماند. کارمزدهای اولویت‌ دار پیش از به‌ روزرسانی مرج اتریوم متعلق به ماینرها بوده و بعد از مرج متعلق به ولیدیتورها هستند. کارمزدهای اولویت‌دار مبالغ بسیار بالایی دارند و احتمال افزایش این مبالغ در صورت شلوغی شبکه وجود دارد.

پروتکل لیدو در کد قرارداد مینت خود، قبلا تغییراتی را اعمال کرده‌ است. کارمزدهای اولویت ‌دار طبق این تغییرات، مجددا در این پروتکل و البته با همان ساختار کارمزدهای استیکینگ معمولی استیک می‌شوند. (۹۰٪ برای استیکرها، ۵٪ برای اپراتورهای نود و ۵٪ برای پروتکل) اجرای این مکانیسم بر روی APR دریافتی هولدرهای توکن stETH، یک اثر صعودی می‌گذارد.

4- پاداش‌های ارزش قابل استخراج ماینر (MEV)

ولیدیتورها ضمن دریافت کارمزدهای اولویت ‌دار، می‌توانند ارزش اضافی را به لطف MEV از بلاک‌ها استخراج کنند. یک خط مشی توسط پروتکل لیدو در حال تدوین است که مشخص می‌کند پروتکل و اپراتورهای نود آن از چه زیرساخت و فرآیندی می‌توانند برای تقسیم پاداش با استیکرها و استخراج MEV استفاده کنند. البته این خط مشی به دلیل تصمیم‌گیری برای اقدامات اجرایی و ارزیابی‌ زیرساخت‌ های مورد نیاز همچنان نهایی نشده است. ممکن است که شبکه لیدو از بازارهای منبع باز و شفاف، بلاک‌ها را به صورت رمزنگاری و از طریق زیر ساخت‌هایی مثل MEV-Boost دریافت کند و سپس اقدام به انتشار آنها کند. پاداش‌هایی که از این فرآیند به دست می آید، با استیکرها تقسیم می‌شود. بنابراین افزایش APR برای دارندگان stETH غیر ممکن نیست. بنابراین می توان پاداش های ارزش قابل استخراج ماینر را نیز یکی دیگر از موارد تاثیر مرج اتریوم بر پروتکل لیدو دانست.

5- ترکیب پاداش‌های استیکینگ

ترکیب پاداش استیکینگ نیز از دیگر موارد تاثیر مرج اتریوم بر پروتکل لیدو می باشد. عملیات برداشت پس از انجام هاردفورک، امکان ‌پذیر می‌شود و این احتمال وجود دارد که پروتکل لیدو پاداش‌های استیکینگ را ترکیب کند. از طریق برداشت‌های جزئی (برداشتن اتر ولیدیتورهایی که بیش از ۳۲ اتر موجودی دارند) و ترکیبی از چرخه موجود (خروج و واریز مجدد اترهای ولیدیتورها) این پروسه انجام می‌شود. در نتیجه این عملکرد، پاداش هولدرهای توکن stETH افزایش می یابد.